Þjóðviljinn - 25.01.1987, Page 12

Þannig sér yfirmaður bandaríska
hersins á Keflavíkurflugvelli land okk-
ar.
Boðskapur myndmáls
Erlendur vinur minn sem bú-
settur er hér á landi, sýndi mér
um daginn jólakort sem hann
hafði fengið frá yfirmanni banda-
ríska hersins á íslandi. Kortið
fannst honum ekki bara ósmekk-
legt, heldur beinlínis óvirðing við
ísland og íslensku þjóðina. Þó
var textinn ekkert annað en jól-
akveðja og ósk um farsæld á nýju
ári. Það var með öðrum orðum
ekki boðskapur textans sem fór í
taugarnr á vini mínum, heldur
boðskapur myndarinnar á kort-
inu. Og það leiðir hugann að mik-
ilsverðu atriði í lífi okkar nú á
dögum myndarinnar. Myndin
geymir líka eins konar texta. Sá
texti er ekki skráður með bók-
stöfum og aldrei mæltur fram, en
talar samt til okkar á orðlausu
máli, oft án þess að við gerum
okkur raunverulega grein fyrir
því, af því að við höfum ekki
hugsað um það. Það er forn að-
ferð að fela vitneskju og boðskap
í táknrænum myndum. Þessi að-
ferð lifir enn, og er til dæmis
einkar skýr í sumum auglýsing-
um. Þennan myndboðskap verð-
um við að læra að líta jafn
gagnrýnum augum og venjulegt
lesmál, og átta okkur um leið á
því að hann getur afhjúpað duld-
ar hneigðir sendandans, oft þvert
á vilja hans sjálfs.
Boðskapur jólakorts
Á jólakorti hermannsins er ör-
smá mynd af íslandi líkt og horft
sé á það úr mikilli hæð. Þetta er
stundum kallað sjónhæð arnarins
sem lítur allt smáum augum sem
hann flýgur yfir. Ekki svo fráleitt
þegar haft er í huga skjaldar-
merki verndara vors í
haukfránum augum hans er land
vort að sönnu harla lítið og trú-
lega að sama skapa ómerkilegt.
Mig minnir að því hafi einhvern
tíma verið líkt við flugvéla-
móðurskip, að vísu ósökkvandi.
Yfir þessu litla landi gnæfa tveir
krosslagðir þjóðfánar. Ég er von-
andi ekki einn um að hafa haldið
að hér væri í gildi einn þjóðfáni,
okkar eiginn. En í huga þess er
kortið hefur látið hanna fyrir sig,
eru þeir greinilega tveir. Það
hlýtur að segja sína sögu um af-
stöðu sendandans til hins litla
lands. Ekki er svo að sjá að þetta
litla land sé eign einnar þjóðar,
heldur tveggja. Er það kannski
svo í raun? Er sendandi jólak-
ortsins kannski bara að birta okk-
ur staðreynd sem við áttum öll að
vita, þótt við höfum þverskallast
við að viðurkenna hana fyrir
sjálfum okkur, sum hver? Yfir ís-
landi, rétt ofan við skurðarpunkt
fánastanganna tveggja, blasir svo
við kringlótt merki, næstum eins
stórt og landið sjálft, skínandi
fagurt og í sömu miklu hæð og
horfandinn fráni sem lítur niður á
landið. Það er merki Nato sem
skín yfir landi voru líkt og sjálf
lífgefandi sólin. Það er tákn sem
sendandinn lítur sannarlega ekki
smáum augum. Og yfir sólinni
miklu og björtu eru svo tveir let-
urborðar, sem birta jólakveðjuna
á tveimur tungumálum auðvitað,
enda í samræmi við annað. ís-
lenskan að vísu ofar, en það er
jafnað með því að enski textinn
er með hástöfum og skráður
stærra letri.
Svona les ég boðskap þessa
jólakorts, og hefur mér sjaldan
fundist ég sjá fulltrúa verndara
vorra birta hug sinn til lands og
þjóðar með svo ótvíræðum hætti,
þótt myndmál sé notað í stað
orða. Ég læt lesendum eftir að
dæma um þau ummæli hins er-
lenda vinar míns að með þessu
Tækniveröld áokkar valdi. Óhugnan-
leg framtíðarsýn.
korti sé verið að sýna okkur lítils-
virðingu. Eða er kannski einfald-
lega verið að sýna okkur í spegil
staðreyndanna?
Tœkniveröld
á okkar valdi
í Morgunblaðinu 9. maí 1985
birtist heilsíðuauglýsing frá
öflugu fyrirtæki á sviði skrifstofu-
og tölvutækni. Tilefnið var opn-
un nýrrar verslunar. Ég klippti
auglýsinguna úr blaðinu, af því
að hún vakti sérstaka athygli
mína. Mér fannst hún óvenju-
skýrt dæmi um dulinn boðskap
myndmáls sem væri í rauninni í
beinni andstöðu við textann sem
fylgdi myndinni, og þar af
leiðandi ekki í samræmi við þá
hugmynd sem ég tel að fyrirtækið
hafi ætlað að vekja hjá lesendum
blaðsins. Hið hróplega ósam-
ræmi milli myndar og texta held
ég að verði að skrifa á reikning
auglýsingastofunnar.
Fyrir þessu fyrirtæki vakti án
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
efa að skapa traust á tækninýj-
ungum á sviði tölvutækninnar. í
samræmi við það var aðalboð-
skapur textans: „Tækniveröld á
okkar valdi“, og í lokin segjast
aðstandendur fyrirtækisins
byggja á áratugareynslu „og
fylgjum þér farsællega inn í fram-
tíðina.“ En hvað segir myndin
sem fyllir um tvo þriðju
auglýsingasíðunnar?
Ofan á Esjunni eru risin geysi-
leg húsabákn sem helst minna á
miðhluta erlendra stórborga á
borð við New York, Chicago eða
Toronto. Nema hlutföllin eru slík
að stærsta húsið er næstum helm-
ingi hærra en fjallið sjálft. Ekkert
lífsmark er sjáanlegt í þessari
óhugnanlegu steinborg. Hún
hvílir á Esjunni (og þar með ís-
lenskri náttúru) eins og farg, og
mér koma ósjálfrátt í hug ljóðlín-
ur úr Áföngum Jóns Helgasonar:
„Býsn eru meðan brothætt jörð /
brestur ekki undan fargi...“
Skörp skil koma fram milli nátt-
úrunnar og hinnar manngerðu
borgar framtíðarinnar. Það
minnir á að maðurinn er lifandi
hluti af lifandi náttúru. Ef hann
tekur sig út úr lífkeðjunni og
byggir í kringum sig dauða nátt-
úru, sem beinlínis fergir hina lif-
andi, þá getur það ekki leitt til
annars en tortímingar og dauða.
Framan við borgina, á fjallsbrún
er þokuslæðingur sem byrgir sýn
að undirstöðum þessa framtíðar-
bákns, og fremst á brúninni er
umferðarskilti, viðvörun, stöðv-
unarskylda, stopp. Það má skilja
á tvo vegu. Ánnars vegar að
óhindraður aðgangur sé ekki
leyfður, hins vegar að hætta sé á
ferðum, inn í þessa borg skuli
enginn fara nema með fyllstu gát.
Frá þessari framtíðarborg
koma 15 menn á eins konar odda-
flugi yfir sundin blá og stefna
beint á þann er myndina skoðar,
beint á samtíð lesandans. Þeir eru
væntanlega tæknimennirnir sem
eiga að brúa bilið milli samtíðar
og framtíðar, sem ekki er óráðin,
heldur fyrirfram vituð. Hvernig
eru þessir menn? Þeir eru allir
eins. Allir nákvæmlega eins,
troða hermannlegan takt á
fluginu, allir nákvæmlega sam-
stiga og sveifla í hægri hendi sinni
svörtu stresstösku, sem geymir
hvað? Þeir eru klæddir fábrotn-
um einkennisbúningi án nokk-
urra persónueinkenna og alger-
lega svipbrigðalausir, sviptir sér-
hverjum votti af mannlegri til-
finningu. Þeir mynda réttan þrí-
hyrning sem snýr oddi sínum
beint að lesandanum, ógnandi,
oddhvöss sending tilfinninga-
lausra vélmenna ómennskrar
framtíðar sem leiðir hugsun mína
til hinnar óhugnanlegu framtíð-
arsýnar í skáldsögunni miklu
„Brave New World“ eftir Aldous
Huxley. Og það held ég að hafi
hreint ekki verið ætlun fyrirtækis-
ins sem auglýsinguna birti. Þessi
mynd sýnir nefnilega ekki
„tækniveröld á okkar valdi“.
Þvert á móti sýnir hún tækniver-
öld sem hefur tekið öll völd af
mannlegu lífi.
Þar með hef ég rakið tvö dæmi
um boðskap myndmáls. Ég vil
hvetja lesendur þessa pistils til
þess að hafa augun opin fyrir
þessu fyrirbæri sem blasir stöðugt
við okkur á dögum myndarinnar.
Það skiptir miklu að virða það
fyrir sér opnum huga.
Njörður P. Njarðvík
Fóstrur óskast
Starfsfólk leikskólans Brákarborgar við Brákar-
sund óskar eftir áhugasömum fóstrum eða fólki
með aðra sambærilega uppeldismenntun til
starfa strax eða eftir samkomulagi, við að endur-
skipuleggja og byggja upp innra starf leikskólans
í nýuppgerðum húsakynnum.
Upplýsingar gefur Fanny Jónsdóttir umsjónar-
fóstra í síma 27277.
Áhugavert starf
Svæðisstjórn Reykjanessvæðis málefnafatlaðra
vill ráða fólk til að aðstoða fötluð börn og unglinga
og fjölskyldur þeirra 1-5 sólarhringa á mánuði
eða eftir samkomulagi.
Starfið er krefjandi en áhugavert og gefandi.
Mikilvægt er að umsækjendur hafi áhuga og ein-
hverja þekkingu á málefnum fatlaðra.
Nánari upplýsingar eru gefnar á skrifstofu Svæð-
isstjórnar Reykjanessvæðis í síma 651692 og
651056. Umsóknarfrestur er til 10. febrúar 1987.
SVÆÐISSTJÓRN
MÁLEFNA FATLAÐRA
REYKJANESSVÆÐI