Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.1998, Page 16

Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.1998, Page 16
16 Wk „Nei, þetta er bara leti,“ segir Andrés Magnússon geðlæknir og eyðileggur allar vonir gestsins um að það sé sjúklegt að drattast ekki á lappir fyrr en klukkan níu á morgn- ana i svartasta skemmdeginu. „Er ég þá heilbrigður?" „Núna er ég að borða hádegismat- inn minn,“ svarar Andrés og breið- ir úr nestinu sínu á litlu sjúkrahús- borðinu. „Jæja, þá það, bara leti! Það er svona með þessa lækna, maður fær ekki einu sinni að hafa viður- kennda tískusjúkdóma í friði og ekki er maður heilbrigður heldur.“ Ég tauta þetta við sjálfan mig en Andrés borðar og fræðir mig á að á hans heimili eru smurðar 16 brauð- sneiðar á hvarjum morgni í nesti handa fjölskyldunni. Er það heil- brigt? Kannski. Það er í það minnsta mjög norskt því í Noregi hafa allir með sér nesti i vinnuna, líka virðulegir geðlæknar. Orðinn doktor Reyndar snerist samtal okkar Andrésar hvorki um meinta leti mína né nestið hans. Hann er ný- bakaður doktor í skammdegisþung- lyndi frá háskólanum í Ósló og hef- ur fengist við sjúkdóminn í meira en áratug. Það er skammdegisþung- lyndið sem ég hef áhuga á og um það ætlum við að ræða. „Ertu búinn með allt jóla- konfektið," spyr Andrés. „Nei,“ segi ég og það er alveg satt. „Bara fáeina mola og öll neðri hæð- in i kassanum er eftir.“ Ég hef sjald- an verið svona saklaus áður. „Þá er þetta örugglega bara leti og ekki skammdegisþunglyndi,“ heldur Andrés áfram. Hann getur frætt mig á því að eitt fyrsta ein- kenni skammdegisþunglyndis sé mikil löngun í sætindi - sykur og meiri sykur. Fólk með skammdeg- isþunglyndi vill helst liggja i rúm- inu allan sólarhringinn og borða konfekt. LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998 DV í meira en tíu ár hefur Andrés Magn- ússon geðlæknir fengist viö < skammdegisþunglyndi og er nú orð- inn „doktor í sjúkdómnum". { DV-mynd Gísli Kristjánsson stundu og nú er hann orðinn doktor í sjúkdómnum. Hann lauk í fyrra einnig sérfræðiprófi sínu í geðlækn- ingum i Noregi og kallar sig núna „útkastara" á Ulleválsjúkrahúsinu í Ósló. Skammdegisþunglyndið er ekki helsta viðfangsefhi hans held- ur gamalkunnir geðsjúkdómar eins ) og þunglyndi sem ekki er árstíða- bundið og ekki verður læknað með ( ljósum. Ástæðan fyrir því að Andrés kall- ar sig útkastara er að vegna ára- langs sparnaðar í norska heilbrigð- iskerfmu er svo komið að aðeins er boðið upp á bráðaþjónustu og sjúk- lingunum „kastað út“ við fyrsta tækifæri. „Það sem ég geri er að meta hve- nær sjúklingamir eru ferðafærir til að hægt sé að senda þá heim og taka ( við nýjum bráðasjúklingum," segir | Andrés. Sökin á þessu ástandi er ekki bara ríkisvaldsins því innan fræðanna var það tíska fyrir nokkr- um árum að segja að geðsjúkdómar ættu sér félagslegar orsakir og að það væru geðsjúkrahúsin sem gerðu fólkið sjúkt. Mannlegra á Islandi „Allir áttu að sjá um sig sjálfir og ( ríkisvaldið tók þessum hugmyndum t fegins hendi og sá þarna færi á að ' skera niður,“ segir Andrés, gagn- rýninn á ástandið. „Sannleikurinn er hins vegar sá að þaö er til alvar- lega geðsjúkt fólk sem við vitum ekki af hverju er sjúkt, fólk sem aldrei getur séð um sig sjálft og aldrei verður að virkum þegnum í þjóðfélaginu á ný.“ Andrés segir að ástandið sé ( sýnu skárra á íslandi og heilbrigð- ( iskerfið manneskjulegra. Þar er , reynt að gera eitthvað fyrir geð- * sjúka en í Noregi er kerfið hrunið og það tekur tíma að byggja það upp aftur. András Magnússon, doktor í skammdegisþunglyndi: Veikir af Ijósleysi Innan geðlæknisfræðinnar er raunar ósætti um hvort telja eigi skammdegisþunglyndi til sjúkdóma og flestir geðlæknar vilja ekki flokka það með hefðbundnari útgáfum af þunglyndi. Sjúkdómurinn er skil- greindur sem atorkuleysi á veturna vegna skorts á sólarljósi. Það er hægt að eyða einkennunum með Ijósameð- ferð og hefur verið gert um árabil. „Langflestir finna ekkert fyrir skammdegisþunglyndi meðan aðrir verða varir við að þeir eru ekki eins framtakssamir í skammdeginu og á sumrin. Hjá einstaka fólki verða einkennin sjúkleg," segir Andrés og þeir sem leggjast í rúmið verða að fá hjálp. Hjá verstu innidýrunum er al- gengt að fyrstu einkennin komi fram í nóvember og sjúkdómurinn herjar þar til dag tekur að lengja að ráði, í febrúar eða mars. Andrés segir að aðrir nái að halda dampi fram yfir jólin en leggist svo í rúm- ið þegar grámi hversdagsins tekur við í janúar. Sykur í stað Ijóss Sjúklingamir reyna oftast fyrst að hressa sig við með sætindum og sykurinn hefur áhrif skcimman tíma í senn. Vandinn er hins vegar sá að það vantar melankton í heilann og til að framleiða það þarf sjúklingur- inn ljós. „Skammdegisþunglyndi er einn fárra sjúkdóma þar sem lækningin fannst áður en menn vissu um sjúk- dóminn," segir Andrés um undur þessarar veiki. Það var fyrir fimmt- án árum að bandarískir geðlæknar voru að reyna að stilla líkams- klukku manna með ljósum. Nokkrir þátttakendur í tilrauninni sögðust vera miklu hressari og sprækari en áður. Þá var auglýst sérstaklega eftir fólki sem taldi sig vera þunglynt í skammdeginu og það hresstist líka við ljósameðferðina. Og úr því að lækningin var fundin hlaut sjúk- dómurinn að vera til. Skammdegishressir Andrés segir að hann hafi fyrst séð skrifað um sjúkdóminn árið 1984 meðan hann var við læknanám heima á íslandi. Hann ákvað að kynna sér málið betur undir leið- sögn læriföður síns, Jóhanns Axels- sonar prófessors. Báðir eru enn að fást við sjúkdóminn, sem raunar varð landsfrægur á íslandi árið 1988 eftir að Andrés byrjaði að bjóða ljósameðferð fyrir skammdegis- þunglynda landsmenn. Þá flutti DV fyrstu fréttir af þessum nýfundna sjúkdómi. Um sama leyti kannaði Högni Óskarsson geðlæknir tíðni sjúk- dómsins á íslandi og niðurstaðan kom á óvart. Islendingar virtust síð- ur þjáðir af sjúkdómnum en annað fólk á norðlægum slóöum. Þetta varð til þess að Andrés og Jóhann ákváðu að bera saman skammdegisþunglyndi meðal Vest- ur-íslendinga í Winnipeg í Kanada og annarra íbúa borgarinnar. Nið- urstaðan var á sama veg; fólk af ís- lenskum uppruna þoldi skammdeg- ið betur en aðrir. Síðari rannsóknir benda allar í sömu átt og nú er verið að skoða málið enn frekar. Rannsóknir í Norður-Noregi sýna aö þar eru hlut- fallslega fleiri þjakaðir af skamm- degisþunglyndi en á íslandi. Norska rannsóknin nær þó aðeins til nema í hjúkrunarfræðum við háskólann i Tromsö en nú er verið að kanna ástandið nánar. Arfgengur sjúkdómur Á Islandi eru innan við 4% þjóð- arinnar með skammdegisþunglyndi. Meðal hvítra manna á norðurslóð- um í Ameríku er sjúkdómurinn tvö- falt algengari. Enginn veit þó með vissu hvort eskimóar fá skammdeg- isþunglyndi og ekki heldur hvernig ástandiö er meðal Sama í Norður- Noregi. Samar í Norður-Finnlandi eru hins vegar líkir íslendingum og verjast skammdeginu vel. „Ef það er rétt að sumar þjóðir á norðurslóðum verjist skammdegis- þunglyndinu betur en aðrar þá bendir það til að sjúkdómurinn sé arfgengur," segir Andrés en leggur áherslu á að ennþá viti menn ekkert um hvemig sjúkdómurinn erfist og ekki heldur hvers vegna þessi mun- ur sé milli þjóða. Þarna þarf meiri rannsóknir. „Við túlkum fjórar rannsóknir á þann veg að skammdegisþunglyndið sé fátíðara á íslandi en í öðmm löndum. Þessu ætti að vera öfugt farið og í Bandaríkjunum er skammdegisþunglyndi því algeng- ara sem norðar dregur," segir Andr- és og nú verður að leita á náðir óstaðfestra kenninga til að útskýra muninn. Kynbætur ráða mestu Hvítir menn á norðurslóðum em alltaf innflytjendur og íslendingar hafa verið innflytjendur í sínu landi í meira en þúsund ár. Þetta hefur veriö erfiður tími lengst af, með mannfelli af hungri, kulda og sótt- um. Það er hugsanlegt að þeir sem þjáðir vora af skammdegisþung- lyndi hafi síður gifst en aðrir og ef þeir giftust þá hafi þeir átt erfiðara með að sjá afkomendum sínum far- borða en aðrir. Náttúraval hafi þannig smátt og smátt orðið til þess að skammdegisþunglyndum fækk- aði í hlutfalli við þá sem voru hress- ir og kátir allan veturinn. Núna er höfúðáhersla lögð á að finna út hvernig frambyggjar á norðurslóðum bregðast við skamm- deginu. Andrés segir að rannsóknir þar séu vandkvæðum bundnar vegna þess að hvítir vísindamenn njóta ekki mikils trausts. í Noregi mistókst rannsókn á skemmdegis- þunglyndi í Finnmörku af þessum orsökum en nú er Jóhann Axelsson að kanna ástandið meðal Eskimóa eftir að hafa áunníð sér traust þeirra. „Útkastari" Andrés segir að sér hafi þótt þetta viðfangsefni spennandi frá fyrstu „Ég var heima við afleysingar . síðasta sumar og kynntist þessu af eigin raun. Kjör læknanna eru ( miklu betri hér í Noregi en sjúk- ( lingarnir hafa orðið útundan," seg- ir hann. Læknisráð á fótunum Andrés hefur búið í Noregi síð- ustu fimm árin ásamt konu sinni, Áslaugu Gunnarsdóttur lækni. Bömin era nú orðin fjögur og Andr- és segir að það sé „viðkvæmt mál“ ' hvort fjölskyldan sé á heimleið eða ( ekki. t „Ég kann mjög vel við mig ’ héma,“ segir Andrés sem nú er að byggja við einbýlishús fjölskyldunn- ar á besta stað í Ósló. Og þegar Is- lendingar eru spurðir um kosti þess að búa í Noregi koma alltaf sömu svörin. Fjölskylduvænt þjóðfélag, minna stress, styttri vinnutími og mildari veðrátta. „Hér er gengið út frá því sem { sjálfsögðum hlut að fjölskyldan ( verji tíma sínum saman. Á íslandi < verða bömin oft eins konar afgangs- ' stærð í öllu stressinu," segir Andr- és. Og í Ósló hefur aldrei hvesst svo heitið geti. Andrés spilar tennis í blíðunni á sumrin og fer á skíði á vetrum. Skíðalöndin ná alveg upp að dyrum á hverju húsi. „Besta ráðið við skammdegisþung- lyndi er að fara á skíði. Snjórinn endurkastar ljósinu og áhrifm tvö- ( faldast," segir Andrés. Læknirinn < mælir þvi með skíðum til að vinna bug á bæði leti og skammdegisþung- 1 lyndi. Gísli Kristjánsson

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.