Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.2001, Blaðsíða 9

2001
9
Fréttir
Itskálar
Garður
Hafnarfjörður
Keflavík
Skálafell
Hafnir
leiðin há
Idavík
Þorlákshöfn
DV-MYND E.ÓL.
Guðmundsson
( virkt eldgosasvæði á sögulegum tíma.
Gott samstarf við vísindamenn
- segir Sólveig Þorvaldsdóttir framkvæmdastjóri
TEIKNING ÁSGEIR SIGURGEIRSSON
Reykjaneseldar
Þessi teikning sýnir Yngra-Stampagosið oggos í sjó í Reykjaneseldum á fýrri hluta 13. aldar. Það sem eftir stendur af
eldfjallinu sem þarna myndaðist er drangurinn Karl. Einnig má sjá Ynnri-Stampa-gigaröðina á landi þar norðaustur af.
REYKJANESKERFIÐ
Stærð: 35 km langt (40-45 km með
neðansjávarhluta) og 5-15 km breitt.
Goseiningar: Um 50 úr nokkrum rek-
og goshrinum auk 14 dyngja.
Síðustu gos: Fyrir 1.500-1.800 árum
og Reykjaneseldar 1211-1240.
Berg: Basalt úr þóeiísku röðinni.
Tilheyrir Vestara rek- og gosbeltinu.
TRÖLLADYNGJUKERFIÐ
Stærð: 40-50 km langt og 4-7 km
breitt.
Goseiningar: 40-50 úr nokkrum rek-
og goshrinum auk 3 dyngja.
Síðustu gos: Fyrir um 2.000 árum og
Krýsuvíkureldar 1151-1180.
Berg: Basalt úr þóeiísku röðinni.
Tilheyrir Vestara rek- og gosbeltinu.
BRENNISTEINSFJALLAKERFIÐ
Stærð: 45 km langt og 5-10 km breitt.
Goseiningar: 30-40 úr nokkrum rek-
og goshrinum auk 3 dyngja.
Síðustu staðfestu gos: Fyrir um 2.000
árum og Reykjaneseldar 1211-1240.
Berg: Basalt úr þóeiísku röðinni.
Tilheyrir vestara- rek og gosbeltinu.
HENGILSKERFIÐ
Stærð: 100 km langt og 3-16 km breitt.
Goseiningar: 20 úr nokkrum rek- og
goshrinum auk 6 dyngja.
Síðustu gos: Fyrir 5.000 árum og
Nesjavallaeldar fyrir um 2.000 árum.
Berg: Úr basalt þoeiísku röðinni.
Tiiheyrir Vestara rek- og gosbeltinu.
Trölladyngjukerfið er einna
hættulegast
Trölladyngjukerfið er hins vegar
einna hættulegast af þessum kerfum,
vegna legunnar. Innan þess er t.d.
Grindavík, ný mannvirki í Trölla-
dyngju og Svartsengi er í námunda
við þetta svæði. Þá er möguleiki á
því að hraun úr nyrðri hluta svæðis-
ins nái til sjávar nálægt Hafnarfirði.
Þar yrði álverið í Straumsvík í
hættu og Keflavíkurvegurinn á kafl-
anum frá Kúagerði að Hafnarfirði.
Þama hafa runnið hraun á söguleg-
um tíma.
Reykjaneskerfl er hins vegar fjær
allri byggð. Hættan væri hugsanlega
varðandi mannvirki á Reykjanesi og
í Eldvörpum. Síðan er Svartsengi ná-
lægt þessu kerfl líka eins og Trölla-
dyngjukerfinu. Hins vegar er mögu-

KORT: HAUKUR JÓHANNESSON
Hraun á Reykjanesskaga
Á sögulegum tímum hafa a.m.k. þrjár rek- og goshrinur riðið yfir á Reykjanesskaganum í þremur vestustu eld-
stöðvakerfunum. Á 10. og 11. öld runnu hraun úr Brennisteinsfjallakerfinu, á 12. öld úr Trölladyngjukerfinu og á 13.
öld úr Reykjaneskerfinu.
„Það er mjög gott samstarf á
milli Almannavarna ríkisins og
vísindamanna á íslandi varðandi
upplýsingar um allar jarðhrær-
ingar,“ segir Sólveig Þorvalds-
dóttir, framkvæmdastjóri Al-
mannavarna. „Þetta er nokkuð
sem maður er mjög stoltur af og
ég erfði þetta þegar ég hóf hér
störf. Mér var sagt þegar ég byrj-
aði að það væru eldgos á íslandi
að meðaltali á fimm ára fresti.
Fyrstu íjögur árin urðu hins veg-
ar fjórar slíkar uppákomur.“
Sólveig nefnir eldgos en einnig
jarðskjálfta sem erfiðara er að sjá
fyrir. Þannig hafi fyrri Suður-
landsskjálftinn komið nokkuð
óvart en seinni skjálftanum var
búist við og almenningur vel
meðvitaður um að hann væri
væntanlegur. „Vísindin varðandi
eldgosaspár eru hins vegar mun
lengra á veg komin en varðandi
jarðskjálfta.
Við erum með vísindamannaráð
sem samansett er af fólki frá Raun-
vísindastofnun, Norrænu eldfjalla-
stöðinni, Veðurstofunni og Orku-
stofnun, auk tengsia við rannsókna-
miðstöðina á Selfossi. Þessir aðilar
Sólveig Þorvaidsdóttir
Framkvæmdastjóri Almannavarna bregður sér í
ýmis hlutverk. Hér er hún að kenna á nám-
skeiði hjá Slysavarnafélaginu Landsbjörg.
a
eru okkar augu og eyru á landinu.
Þeir halda okkur meðvituðum um
heitustu svæðin. Eitt þeirra heitari í
dag er vesturhluti Vatnajökuls. Þá
er Katla í gjörgæslu og Reykjanesið
er i skoðun líka.
Vísindamenn hafa þó ekki enn
beint augum okkar sérstaklega að
Reykjanesinu."
Nýtt áhættugreiningarsvið
Sólveig segir að Almannavarnir
séu þó vel vitandi um mögulegt
hraunrennsli á skaganum, m.a. i átt
að Hafnarfirði og Grindavík.
Fyrstu viðbrögð ef til eldgoss
sagði hún þó afltaf vera að
reyna að átta sig á eðli og umfangi
Hún segir að í fyrri viku
hafi Ágúst Gunnar Gylfason
hafið störf við nýtt
áhættugreiningarsvið Almanna-
varna. Honum er ætlað að hafa
betri yflrsýn yflr það sem er
gerast og vera í nánum tengsl-
um við eftirlitsstofnanir í landinu.
Sólveig segir að almanna-
vamanefndirnar séu undir stjórn
lögreglustjóra í hverju hinna 26
umdæma í landinu. Almanna-
varnir ríkisins hafi hins vegar
ekki lagalegt vald yfir þessum
nefndum heldur er stofnunin sem
eins konar tengiliður.
„Við höfum ekki stjórnunarvald
inn í umdæmin," segir Sólveig Þor-
valdsdóttir.
Byggðaskipulag, með tilliti til
hættu af jarðskjálftum, eldgosum og
snjóflóðum, er þáttur sem Sólveig
telur mikilvægt að huga vel að.
Menn séu oft ótrúlega fljótir að
gleyma stórum viðburðum. Þetta sé
þó í höndum skipulagsyfirvalda en
ekki Almannavarna. -HKr.
Grafarholtshverfinu. í því er þó
hætta á mun minni skjálftum.
Grindavík, Hveragerði og
Hafnarfjöröur
- Hver er hættan á þéttbýlissvæð-
um Reykjanesskagans?
„Ég tel ekki að um yrði að ræða
umtalsvert tjón af völdum jarð-
skjálfta á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Varðandi eldgos er matið öðruvisi.
Við getum þó afskrifað gjósku sem
alvarlegan tjónvald. Hraunin geta
hins vegar runnið langt út frá
gossprungum.
Hættan á gosum á Hengilssvæð-
inu er fyrst og fremst fyrir sumar-
bústaðasvæði allra syðst við Þing-
vallavatn. Fyrir Nesjavallavirkjun,
mannvirki á Hellisheiðinni og síðan
Hveragerði. Ég tel ekki nokkrar lík-
ur á að hraun úr slíku gosi næði
fram til Reykjavíkur.
í Bláfjalla- og Brennisteinsfjalla-
kerfinu er hættan ekki mikil á suð-
urhluta svæðisins. Hins vegar er
viss hætta með skíðamannvirki I
Bláfjöllunum. Ekki er mikil hætta á
að hraun úr þessu kerfi næðu til
þéttbýlissvæða.
leiki á sprengigosi líku Surtseyjar-
gosi í sjó við Reykjanes. Þar gaus t.d.
á þrettándu öld. Sú gjóska getur fall-
ið á allan Reykjanesskagann og víða
á Suðvesturlandi. Ekki eru þó líkur
á miklu tjóni af þess völdum."
í bók Ara Trausta er einmitt lýst
þegar Snorri Sturluson missti naut
sin i Svignaskarði af völdum ösku-
falls úr gosi við Reykjanes árið 1226.
Þetta öskulag er kallað miðaldarlag-
ið og er notað sem viðmiðun við
fornleifarannsóknir. Drangurinn
Karl undan vitanum á Reykjanesi er
það sem enn má sjá af gígnum.
Ari Trausti Guðmundsson vill
engu spá, frekar en aðrir jarðfræð-
ingar, um hvar og hvenær næsta gos
verður. Möguleikar til að spá fyrir
slíku eru þó alltaf að batna. Fyrir-
varinn sem menn hafa er hins vegar
æði misjafn og fer algjörlega eftir
eðli hvers eldgosasvæðis fyrir sig -
kannski hálftími, jafnvel einhverjir
klukkutímar eða dagar.
-HKr.
SKYRINGAR
Tj Hraun, um 1000, í Brennisteinsfjallakerfinu
Hraun, um 1226, Reykjaneseldar
Hraun, um 1188
Hraun, um 1151, Krýsuvíkureldar
I Hraun, um 12. öld (7)