Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Page 127

HVÍLA GJÖRÐI HLAÐSÓL
127
eru þrjú erindi sem þekkt eru annars staðar frá og talin eftir Jón Arason, en auðvitað
er fráleitt að ætla að biskup hafi ort aðrar spássíuvísur sem aðeins eru kunnar af
skinnbókinni og hvergi eignaðar neinum, enda virðist útgefandi naumast trúa því
sjálfur að þær séu eftir Jón, heldur grípur hann þetta tækifæri til að koma vísunum á
framfæri.6
Væntanlega má gera ráð fyrir að spássíuvísurnar séu skrifaðar eftir minni, en ekki
eru þær allar af sama toga. Sumar eru þesslegar að þær séu ortar á heimili skrifarans
eða í næsta nágrenni, en aðrar eru almennara eðlis. Þar ber einna mest á ellefu
afmorsvísum, sem skipta má í tvennt eftir bragarhætti, þannig að sex og fimm erindi
verða í hvorum hóp, og gætu þær verið brot úr tveimur kvæðum.7 Á vísunum sex er
bragarhátturinn hálfhneppt, og efnið er kunnuglegt: Skáldið fær ekki að njóta kon-
unnar sem það elskar og lýsir harmi sínum og ástarþrá. Þó verða þessar vísur minnis-
stæðari en margt annað af sama tagi, ekki sízt vegna þess að hér bregður fyrir mynd af
manninum sem reikar úti fyrir baugs brík, meðan dansinn er skipaður inni, og er
sagður kynlegur, en eins og hann segir: „Mér er kunnugt mitt far, eg má þar ekki
koma frá.“ Vísurnar fimm eru lof um konu og um ástarharma karlmannsins. Þær eru
ortar undir kvæðahætti sem virðist hafa verið sjaldgæfur:
Eg vil blanda Boðna(r) vín,
bauga grund, fyrir elsku þín;
kann eg varla, kyrtla lín,
kveða sem er um æru þín
með orðin mín.
Lifandi er sú lindin fín,
leiftrar víða og af henni skín.8
Þessi bragarháttur er einnig á þremur vísum svipaðs efnis í annarri íslenzkri skinnbók
í Stokkhólmi, Perg. 4to nr. 6,6 og hefur Stefán Karlsson bent á að þær muni vera
skrifaðar þar til eyðufyllingar, og telur hann stafagerð svipa til þess sem tíðkaðist á
síðara hluta 15. aldar.10 Má því ætla að öld eða þar um bil hafi liðið milli þess að
vísurnar þrjár í Perg. 4to nr. 6 og hinar vísurnar fimm í Krossnessbók komust fyrir
tilviljun á blað, en þó er sýnilegur skyldleiki með þeim, svo að gera verður ráð fyrir
að samband sé á milli eða nokkur áhrif. Þar kemur ekki aðeins til bragarháttur og
efni, heldur einnig orðalagslíkingar, eins og sjá má af upphafi fyrsta erindis í Perg.
4to nr. 6: „Eg vil blanda Boðnar sund / bjartri að skenkja matrahrund." Og af niður-
lagi þriðja erindis þar: ..Lifandi skín svo listin sjá, / leiftrar veröldin út í frá.“
Auk afmorsvísnanna eru mest lausavísur á spássíum Krossnessbókar, flestar stakar,
en fyrir kemur að tvær og þrjár eiga saman. Lausavísurnar eru sérstaklega kærkomnar,
vegna þess hve lítið var skrifað upp af slíku á þessum tímum. Það er eins og tjaldi sé
lyft, lesandinn fær að skyggnast um á bóndabæ í afskekktri sveit á ofanverðri 16. öld,
og það getur engum blandazt hugur um það, að lausavísan var snar þáttur í daglegu