Vísbending - 12.03.1992, Blaðsíða 2

Þensluáhrif enn mikil, en
að líkindum mun minni en
í fyrra _______________________
Rekstrarhalli A-hluta ríkissjóðs, sem
hér hefur verið skoðaður, segir ekki allt
um þensluáhrif ríkisrekstrar. Starfsemi
sjóða og fyrirtækja á vegum ríkisins
kemur ekki fram í rekstrarhalla og hægt
er að möndla með hann með því að
færa gjöld milli A- og B-hluta ríkisins.
Þá getur ríkissjóður stuðlað að þenslu
með því að veita lán, sem einkaaðilar
myndu ekki veita, en lánveitingar hafa
ekki áhrif á rekstrarhallann. A seinni
árum hefur athygli manna því beinst að
lánsfjárþörfinni og þá ekki aðeins
lánsfjárþörf A-hlutans, heldur einnig
ríkisfyrirtækja og sjóða á vegum ríkisins.
Þensluhalli mælirhvemiklu fé rfki, sjóðir
í eigu þess og ríkisfyrirtæki dæla út í
efnahagslífið, þegar tekjur og afborganir
af veittum lánum hafa verið dregnar frá.
Frá heildarþörf fyrir Iánsfé eru dregnar
greiðslur sem ekki er talið að valdi
þenslu hér, svo sem greiðslurtil útlanda
(sjá til dæmis 40. tölublað 1991).
Svonefnd hrein þensluáhrif samkvæmt
lánsfjárlögum fyrir 1992 eru ríflega 4%
vergrar landsframleiðslu, en það er
reyndar mjög svipað því sem stefnt var
að í fjárlagafrumvarpi í haust. Þar eð
hallinn á það til að verða meiri en stefnt
er að, er nærtækast að bera þessa tölu
saman við þensluhallann í lánsfjárlögum
fyrra árs, en hann var ríflega 5%
landsframleiðslu. Á endanum varð
þensluhallinn í fyrra 8% lands-
framleiðslu, en ósennilegt er að hann
eigi eftir að aukast jafnmikið nú. Kröfur
um vaxtalækkun gætu aftur á móti gert
það að verkum að halli A-hlutans, að
minnsta kosti, yrði aðeins að mjög litlu
leyti fjármagnaður með innlendum
lánum. Erlend lántaka eykur þenslu-
áhrifin. Aðstæður í efnahagslífinu eru
nú þannig að ekki virðist ástæða til þess
að óttast að þetta valdi verðbólguskriðu,
en hætt er við að viðskiptahalli verði
áfram mikill.
Þensluáhrif ríkisins eiga
mikinn þátt í
viðskiptahallanum
Þótt þensluáhrif ríkisins fari heldur
minnkandi eru þau enn mikil. Þau eiga
mikinn þátt í halla á viðskiptum við
útlönd. Árið 1992 má búast við að
viðskiptahallinn verði yfir 4% vergrar
landsframleiðslu,en þóheldurminni en
1991 ,en þá jókst hann talsvert.
Stærri
atvinnu-
svæði
Erlendis er algengt að fólk sé meira
en klukkutíma á leið til vinnu á degi
hverjum. Núna virðast fáir sækja vinnu
um langan veg hér á landi, þótt menn
hafi áður fyrr ekki látið sig muna um
að fara milli landshluta á hverju ári á
vertíð. Skortur á vinnuafli á Stokkseyri
og Eyrarbakka dregur ekki úr
atvinnuleysi á Selfossi, þótt aðeins sé
10-15 mínútna akstur á milli, svo að
dæmi sé tekið.
Fólk á rétt á atvinnuleysisbótum, 44
þúsund krónum á mánuði, á meðan
ekki býðst vinna á félagssvæði
verkalýðsfélags, en félagssvæðin eru
oftast bundin við sveitarfélög. Þessar
reglur voru samdar meðan samgöngur
voru mun erfiðari en nú.
Á ýmsan annan hátt er spornað við
flutningum vinnuafls milli sveitarfélaga.
V erkalýðsfélög nota stundum forgangs-
réttarákvæði íkjarasamningum til þess
aðmeinaaðkomufólki að vinnaásínu
svæði. Stéttarfélög á Suðurnesjum
sömdu til dæmis við Atlantsál um að
heimamenn gengju fy ri r við væntanlegt
álver á Keilisnesi. Þetta þýðir að
stjómendur álversins hafaekki fullt frelsi
til að velja sér þá starfsmenn sem þeim
þykja hæfastir.
Annað dærni af svipuðu tagi er af
útboðum. Mörg sveitarfélög hafa haft
þá stefnu að taka tilboði heimamanna,
þótt það sé allt að 10% hærra en lægsta
boð, því að mismunurinn skili sér í
útsvari og öðrum sköttum. Þetta þýðir
að stundum er þeim hafnað sem geta
unnið verkið á hagkvæmastan og
ódýrastan hátt. f seinni tíð er orðið
algengara að sveitarfélög séu með
lokuð útboð þar sem eingöngu
heimamenn fá að vera með. Þetta
kemur auðvitað nokkurn veginn í sama
stað niður. Þegar til lengdar lætur
hljóta slík viðhorf að hækka
framfærslukostnað á fámennum
stöðum.
Atvinnuástand hefur mikil áhrif á
húsnæðisverð, það fellur þegar margir
vilja flytjast á brott. Því getur reynst
dýrt að þurfa að flytja frá stöðum þar
sem atvinnuástand er slæmt. Oft myndi
því henta betur að búa áfram á sama
stað en vinna annars staðar, ef þess
væri kostur. Einnig gætu þeir, sem eru
reiðubúnirtil þessað akanokkurn spöl
ÍSBENDING
Hve margir sækja vinnu um
langan veg?
(áð méðaltali á dag)
Fjarlœgö Fjöldi
frá Rvík.,km.
Akranes 109 200-250
Akranes, Hnausask. 48 ???
Akranes, Kiðafl. 56 ???
Hveragerði 45 1 700
Selfoss 57 J
Keflavík 48 600-1.000
Heimildir: Vegagerð ríkisins, Byggða-
\stofnunafk_______________________J
til vinnu á hverjum degi, gert góð
húsnæðiskaup á slíkum stöðum. Sem
dæmi má nefna að íbúðaverð í
Hveragerði er 60-65% af verði sams
konar húsnæðis í Reykjavík, að því er
Fasteignamat ríkisins telur.
Á þessu sést að ýmislegt mælir með
því vinna og heimili séu ekki bundin við
sama stað og að liðkað sé fyrir því að
menn geti sótt vinnu um alllangan veg.
Raunar mæla sömu rök fyrir því að
viðskipti milli sveitarfélaga gangi sem
greiðast fyrir sig og því að viðskipta-
hindranir milli landa séu afnumdar, en
mjög hefur verið unnið að því að
undanfömu, eins og kunnugt er.
/
A Suðvesturlandi sækja
að meðaltali um tvö
þúsund manns á dag
atvinnu um 40 kílómetra
veg eða lengra
I töflunni sést áætlun um hve margir
sækja vinnu um langan veg á
Suðvesturlandi. Þessar tölur eru reistar
á umferðarkönnunum Vegagerðar og
upplýsingum frá Byggðastofnun en þær
má aðeins taka sem ónákvæma áætlun.
Frá Reykjavík til Keflavíkur eru um 50
kílómetrar, eða um þriggja stundar-
fjórðunga akstur í góðu færi og álíka
langt er frá Reykjavík austur yfir fjall.
Hátt á annað þúsund manns aka þessar
leiðir á dag á leið til vinnu (bæði til
Reykjavíkur og þaðan). Gera má ráð
fyrir að nokkrar sveiflur séu í þessum
fjölda, en talið er að árið 1987 hafi 10-
15% vinnuafls á Selfossi unnið í
Reykjavík. Þá var reyndar mikil þensla
íbyggingumáhöfuðborgarsvæðinu. Til
Akraness er lengri vegur, 109 kílómetrar,
tæplega eins og hálfs tíma akstur, eða
klukkutíma sigling með Akraborg. Ætla
má að 200-250 manns á dag sæki vinnu
milli Akranessvæðis og Reykjavíkur.
Mikill meirihluti fer þessa leið sjaldnar
en þrjá daga í viku, aðeins um
fimmtungur fer þrisvar í viku eða oftar.
Afþeimsem sækjavinnuyfirHellisheiði
2