Vísbending - 19.03.1992, Blaðsíða 2

Hvað má
betur fara í
opinberam
rekstri?
Það er matsatriði hvort opinber
þjónustaáað veramikil eðalítil, en um
hitt eru flestir sammála, að útgjöld ríkis
og sveitarfélaga eigi að nýtast eins vel
ogkosturer. Ifjárlögumfyrirárið 1992
er ákveðið að sjúklingar og námsmenn
taki aukinn þátt í kostnaði við rekstur
sjúkrahúsa og skóla. Með þessu er
dregið úr ríkisútgjöldum, þvf að minna
er greitt til þessara stofnana en áður.
Ekki er þó rétt að kalla þetta sparnað,
því að sú þjónusta sem látin er í té
ókeypisminnkarsemþessunemur. Hins
vegar kann að vera að kostnaðarþátttaka
hvetji til sparnaðar, því að sjúklingar
og námsmenn hafa nú meiri hag af því en
áður að sparlega sé farið með fé. I
fyrrasumar var reglum um verð lyfja
breytt þannig að kostnaður sjúklinga er
í réttu hlutfalli við verðmæti þeirra lyfja
semþeirfá. Að sögn hefur þetta orðið
til þess að læknar leggja meira á sig en
áður til þess að finna sem ódýrust lyf, en
varla er þó nógu mikil reynsla komin á
hið nýja fyrirkomulag til þess að hægt
sé að meta hversu vel það hefur
heppnast. Önnur leið sent kann að
leiða til sparnaðar er að skoða einstaka
hluta ríkisrekstrar skipulega og kanna
hvað má gera betur. Björn Arnórsson.
hagfræðingur BSRB, mælir með
þessari leið í grein hér á eftir, fremur en
flötum niðurskurði allra rekstrar-
útgjalda. Hann talar um að sums staðar
megi spara með þvf að leggja fram fé
og nefnir ófullgerðar byggingar sem
dæmi unt það (forsenda þessa er þó
auðvitað að verkefnin séu þörf). Á
blaðsíðu fjögur er metið hve mikið
tapast á því að reisa Þjóðarbókhlöðuna
ájafnlöngum tíma og raun ber vitn i. Hér
á eftir er auk þess farið nokkrum orðum
um opinberar framkvæmdir og
kostnaðaráætlanir, en algengterað þær
standist ekki, eins og kunnugt er. Þá er
fjallað um kaupaukakerfi. Vilhjálmur
Egilsson framkvæmdastjóri Verslunar-
ráðs fjallar í sinni grein um markmið
opinberrar þjónustu og kemst að þeirri
niðurstöðu að breyta beri „kerfinu“
þannig að það hjálpi fyrirtækjum í stað
þess að flækjast fyrir þeim.
Opinberar framkvæmdir:
Farið fram úr
kostnaðaráætlunum
Margar opinberar byggingar sem
reistar hafa verið á undanförnum árum
hafa reynst miklu dýrari en áætlað var í
upphafi og eru þekktustu dæmin
Flugstöðin á Keflavíkurflugvelli, Perlan
og Ráðhúsið. Umframkostnaðurinn
getur stafað af ýmsu: Ekki er nógu vel
staðið að verkum, byggð eru stærri og
íburðarmeiri hús en rætt er um í fyrstu
og kostnaðaráætlanir eru ónákvæmar.
Fráfarandi borgarstjóri sagði um Perluna
að hann hefði viljað byggja hana þótt
endanlegur kostnaður hefði verið ljós
strax í upphafi. Flestir munu sammála
um að skemmtilegra sé að geta tekið
slíka afstöðu áður en verk er unnið.
Húsin þrjú sem nefnd voru að framan
eru öll mjög sérstæð, en um sjúkrahús
og skóla ætti að vera fremur einfalt að
setja gæðastaðla, þannig að ljóst sé
fyrirfram hve mikið á að leggja í þau.
Erlendis er algengast að veitt sé
ákveðinni fjárhæð til framkvæmda í
upphafi, og hönnuðir og verktakar látnir
moða úrhenni. Þettaergert í alútboðum,
en nokkuð hefur verið um þau hér á
landi undanfarinár. Efverk, semunnið
er þannig, kostar meira en áætlað er,
verða verktakar að taka skellinn á sig.
Kaupaukakerfi
Nokkur dæmi eru um notkun
árangurshvetjandi kerfa í opinberum
rekstri. Tekið var upp slíkt kerfi við
sorphreinsun í Reykjavík 1970. Kaup-
auki er aðeins greiddur þegar menn eru
við vinnu og þvf dregur úr forföllum.
Ef sorphreinsun reynist ódýrari en sam-
svarar fjárveitingu á einu ári skiptist
ávinningurinn milli starfsfólks og
borgarinnar. Fjarlægt er sorp úr öllum
hverfum í viku hverri og þegar verkinu
lýkur (einhvem tíma áföstudegi) fá menn
frí. Þegar kaupaukakerfið var tekið upp
voru starfsmenn sorphreinsunar 106 en
hafði fækkað í 80 þegar þjónustan
minnkaði með tilkomu Sorpu. Áþess-
um tíma fjölgaði borgarbúum um 20%.
Árið 1984 var tekið upp kaupauka-
kerfi hjá verkamönnum hjá Vegagerð
ríkisins. Vegagerðarmenn segja að
afköst hafi aukist um 25-30% á árunum
1984-1989 hjá þeim hópum sem fengu
kaupaukann. Þessi ágóði hefur einkum
náðst með betra skipulagi vinnunnar.
Ekki er ráðið í störf sem ekki þjóna
lengur neinum tilgangi. Sem dæmi má
taka að í brúarvinnuflokkum höfðu
verið 18-20 manns allt frá þei m tíma að
allt var unnið í höndunum. NúerulO-
12 manns í hverjum brúarvinnullokki
og starfið gengur ágætlega. g
ÍSBENDING
Hagræðing
- lykilorð í
íslensku
þjóðfélagi
Björn Arnórsson
Það er ekkert vafamál að íslenskt
þjóðfélag stendurframmi fyrir stórfeng-
legri hagræðingarkröfum ísínu atvinnu-
lífi, en flestar aðrar þjóðir. Skiptir þar
ekki minnstu að hagræðingin þarf að
eiga sér stað á mjög skömmum tíma.
Risavaxin vandamál af þessum toga
blasa við - einkum í sjávarútvegi og
landbúnaði. Verslunin er síðan sér
kapítuli út af fyrir sig. I beinu framhaldi
af því ber að skilja lífsnauðsyn þess að
skapa nýjurn, atvinnuskapandi fyrir-
tækjum fæðingarskilyrði og vaxtar-
möguleika.
Ríkisfyrirtækin
I umræðunni er löngum gengið út frá
þeirri einföldun að í einkafyrirtækjum
neyði grimmurmarkaðurinnfyrirtækin
til hámarkshagræðingar, annars detti
þau sjálfkrafa út. Hins vegar vanti innri
hvata og ytra aðhald að ríkisfyrir-
tækjunum. Þar sé því ekki um sam-
svarandi sjálfvirkni að ræða. Þó hér sé
um æði mikla einföldun að ræða, er
sannleikskjamaíeinfölduninniaðfinna.
Kerfið felur ekki í sér sjálfvirka umbun
fyrir hagræðingu. Það er t.d. erfitt að
finna leiðir til þess að stjórnendur og
starfsmenn stingi upp á að leggja sjálfa
sig niður.
Það virðist jaðra við barnaskap, en
umræðan að undanförnu sýnir að
nauðsynlegt er að gera sér grein fyrir
því að á vegum ríkisins er ekki aðeins
margbreytilegur rekstur, heldur eru
stofnanirnar mjög misvel reknar og því
mjög mislangt komnar í hagræðingu.
Það er forsenda fyrir árangri að ganga
út frá þessari staðreynd, því að af henni
leiðir, að sömu aðferðir verða ekki
notaðar yfir alla línuna.
Hvernig ekki á að vinna
Það er því auðvelt að fullyrða að sú
aðferð að setja fram kröfur um almenn-
2