Vísbending - 09.08.1996, Blaðsíða 2

ISBENDING
fyrst hasla sér völl í íslenskum bifreiða-
tryggingum, en fyrirtækið hristi upp í
gjaldskrám keppinauta, þannig að
iðgjöld eru nú nær áhættu hvers við-
skiptavinar en áður. Hvorki Istak né
Skandia eru mjög stór fyrirtæki. Stór-
fyrirtæki á íslenskan mælikvarðaeins og
AlveriðogJárnblendiverksmiðjan keppa
ekki við íslenskan atvinnurekstur (nema
um vinnuafl) og þau hafa ekki haft mikil
áhrif á það hvernig innlend fyrirtæki eru
rekin. Avinningur Islendinga af þeim
feiiur einkum undir þriðja liðinn hér að
framan; þar myndast störf, framleiðsla
og útílutningur. Fara verður gætilega
við mat á þessum ávinningi. Þegar meta
skal áhrif erlendra fjárfestinga á atvinnu
er ekki nóg að telja þau störf sem tengjast
þeim, fróðlegra er að huga að því hvort
þau eru vel launuð og skemmtileg. Fjár-
festingar geta valdið þenslu um tíma, en
fjöldi nýrra „atvinnutækifæra” breytir
litlu um atvinnuleysi til langframa. A
hinn bóginn auka góð störf hagsæld.
Undanfarin ár hafa Islendingar flúið
frystihúsavinnu. Það stafar ekki af því
Verðtrygging á
Islandi
ÓlafurK. Ólafs
Megineinkenni íslensks fjár-
magnsmarkaðar er víðtæk
verðtrygging fjárskuld-
bindinga; henni hefur verið beitt jöfnum
höndum hjá fjárfestingalánasjóðum, í
bankakerfi og í skuldabréfaútgáfum
ríkisins. Skuldabréfaútboðfyrirtækjaog
sveitarfélaga hafa jafnframt verið að
meginstofni verðtryggð. Saga verð-
tryggingar hér á landi er í senn löng en
ósamfelld. Verðbólgavaraðalhvatinnað
útbreiðslu hennar, en nú er verið að draga
úr nolkun verðtryggingar í áföngum.
Ókostir verðtryggingar hafa einkum
verið aukin áhætta í rekstri banka-
stofnana þar sem misvægi hefur myndast
mi 1 li verðtryggðra eigna og skulda í efna-
hagsreikningi þeirra og brengluð vaxta-
myndun þar sem óverðtryggðir skamm-
tímavextir bankastofnana hafa mótast af
vöxtum verðtryggðra langtímabréfa.
Fyrstu skrefin
Fyrsta skrefið að verðtryggingu var
stigið árið 1955 þegar almenn húsnæðis-
lán voru verðtryggð með framfærsluvísi-
tölu aðeinumfjórða. Fyrsti vísirað verð-
tryggingu sparifjár kom fram 1957 er
skyldusparnaður ungs fólks var verð-
tryggður. Verðtrygging þessara fjár-
skuldbindinga varófullkomin að því leyti
aðhún náði aðeinsyfirhöfuðstól enekki
vexli. Með lögum nr. 105/1964 var ís-
að hún sé verr borguð en önnur störf,
heldur er því um kennt að vinnan sé ein-
hæf og leiðinleg. Líklega þykir lands-
mönnum meiri fengur að fjölbreyttum
störfum, sem krefjast góðrarmenntunar,
en færibandavinnu í stóriðjuverum.
Tálvonirumstóriðju?
Isal stækkar ál verið í Straumsvík vegna
þess að því bauðst afar lágt rafmagns-
verð fyrstu árin. Ef íslendingar sýna meiri
fyrirhyggju í virkjunarmálum bjóðast slík
kjör ekki á næstunni. Isal taldi sig ekki
hafa efni á að setja nýjustu og full-
komnustu mengunarvarnir í nýju verk-
smiðjuna. Stjórn Hollustuvemdar sagði
að starfsleyfi hennar gæfi ekki fordæmi;
m.ö.o. er allsendis óvíst að öðrum
svipuðum verksmiðjum verði leyft að
starfa. Stóriðjufyrirtækjum bjóðast nú
hagstæðir fjárfestingarkostir í gömlum
kommúnistaríkjum og vanþróuðum
löndum, þar sem kostnaður er yfirleitt
miklu minni en hér. Því skulu menn
lenska ríkinu heimilt
að selja verðtryggð
spariskírteini, en ekki
var kveðið á um fyrir-
komulag. Með spari-
skírteinum kemur
fullkomin verð-
trygging fyrst til sögu.
Hún fólst í því að
tengja vexti og af-
borganir spariskír-
teina við byggingar-
vísitölu. Seðlabanka
fslands varhins vegar
fal i n umsj á með fram-
kvæmd verðtrygg-
ingar með lögum frá
1966. Lífeyrissjóðir hófu kaup verð-
tryggðra verðbréfa útgefna af fjár-
festingarlánasjóðum 1972. Stuttu síðar
byrjuðu fjárfestingarlánasjóðir að verð-
tryggja útlán sín. Það var þó ekki l'yrr en
árið 1978 að lífeyrissjóðir fengu leyl'i til
að verðtryggja lán lil sjóðsfélaga. Með
tilkomu sk. Ólafslaga 1979 var lagður
grunnur að almennri verðtryggingu sem
náði til bæði spari- og lánsfjár.
Aðdragandi Ólafslaga
Á tímum mikillar og sveiflukenndrar
verðbólgu urðu raunvextir á íslandi nei-
kvæðirog sköpuðu ýmis vandamál fyrir
þjóðarbúið. Sparnaðurminnkaði, nýting
fjármagns varð óarðbær og notkun á
erlendu lánsfé stórjókst. Mikið ójafn-
vægi myndaðist því á fjármagnsmarkaði
á 8. áratugnum og innlendur sparnaður
gat engan veginn staðið undir fjármuna-
myndun. Til að sporna við útlánum banka
á þessum árum, var m.a. sett þak á útlán
þeirra. Ljóst er af reynslu okkar af nei-
treysta því varlega að þau eigi eftir að
flykkjast hingað á næstu árum.
Ný tækifæri
í Hagtölum mánaðarms í maí kemur
fram að hagur erlendra fyrirtækja hér á
landi hefur batnað, eins og raunar at-
vinnulífsins í heild. Verið getur að frjáls
aðgangur að Evrópska efnahagssvæðinu
ýti einnig undir áhuga erlendra fjárfesta
áíslandi. Óvíst er þó að hugmyndir um
miklar stóriðjuframkvæmdir verði að
veruleika. Hér að framan hefur líka verið
bent á, að meiri slægur geti verið í litlum
og meðalstórum fyrirtækjum. Þvíerrétt
að beina athyglinni í þá átt, fremur en
einblína á stóriðju.
'Sjá Fjárfestingar útlendinga á íslandi,
Vísbendingu, 22. sept. 1995 og Islensktatvinnulíf,
útg. Talnakönnun.
2Sjá Hagtölur mánaðarins í maí 1996, grein
Björgvins Sighvatssonar.Fjártestingar innlendra
aðila erlendis og erlendra aðila hér á landi 1990-
1993 í Fjármátatíðindum, seinna hefti 1994, og
Atvinnuvegaskýrslur Þjóðhagsstofnunar.
kvæðum raunvöxtum að jákvæð fylgni
er milli peningalegs sparnaðar og raun-
vaxta. En neikvæðirraunvextiráárunum
1973-83 leiddu til verulegs eignatil-
flutnings frá sparifjáreigendum til
skuldunauta og drógu mjög úr sparnaði.
Hlutfall peningamagns og sparifjár af
landsframleiðslu var nálægt 40% í lok
sjöunda áratugarins en fór síðan stöðugt
lækkandi og var 1978 kornið í rúm 20%
en þá voru raunvextir innlána neikvæðir
um20%. Segjamáaðlegiðhafi viðhruni
bankakerfisins á þessum tíma. Nauðsyn-
legt var því að finna leiðir til að snúa
þessari þróun við. Til þess að þoka raun-
vöxtum yfir núllið var vísitölubinding
tekin upp, þ.e. að tengja fjárskuld-
bindingar við breytingar á lánskjaravísi-
tölu. Það hefði einnig verið hægt með
Hlutfallsskipting markaðs-
skuldabréfa í lok árs 1995
MarkaOsskuldabréf
verðtryggð 95%
óverðtryggð 3%
gengisbundin 2%
2