Vísbending - 18.02.2000, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
18. febrúar 2000
7. tölublað
18. árgangur
Velferðarríki
Nýlega birti OECD-stofnunin tölur
yfir skattbyrði í nokkrum löndum
árið 1998. Ef lögð er saman heild-
arskattbyrði (tekjuskattur, eignaskattur,
söluskattur, skattur á fyrirtæki o.fl.) sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu (VLF)
kemur fram að þrjú af Norðurlöndunum
tryggja sér þrjú efstu sætin, Svíþjóð er
í því efsta (53%) og þar á eftir Danmörk
og Finnland. ísland kemur nokkuð vel
út í þessum samanburði, með 32,6%
skattbyrði sem hlutfall af VLF (sjá töflu).
Útgjöld hins opinbera hér á landi
hafa aukist um 7% af VLF á síðustu
þrjátíu árum (12% m.v. miðjan tíunda
áratuginn). Tekjur hins opinbera sem
hlutfall af VLF hafa verið nokkuð jafnar
allan þennan áratug en útgjöldin hafa
hins vegar lækkað hlutfallslega um leið
og halla á fjármálum hins opinbera hefur
verið útrýmt, að minnsta kosti til skamms
tíma (sjá mynd). Bæði tekjur og útgjöld
hins opinbera hafa þó vaxið allan þennan
áratug, raunhækkun tekna er um 40%
og gjalda um 24%. Ríkið hefur þess
vegna verið að vaxa jafnt og þétt allan
áratuginn, m.ö.o. er miðstýring enn að
aukast þó að flestir hafi gefið tilheyrandi
hugmyndafræði upp á bátinn í byrjun
tíunda áratugarins.
Útþensla ríkisins
s
Isjálfu sér er það mjög merkilegt að um
leið og fólk er almennt sammála um að
það sé rétt að minnka ríkisafskipti og
auka frelsið á sem flestum sviðum (fyrir
utan það sem heldur því enn fram að
vitleysan frá Karl Marx hafi verið
hagfræði) þá hefur ríkið þanist út. Þetta
á ekki einungis við hér á landi því að
almennt á Vesturlöndum hafa tekjur hins
opinbera aukistum 10% af VLF á síðustu
þrjátíu árum. Jafnvel á síðasta áratug
þessarar aldar þar sem frelsinu var
loksins víðast hvar fagnað og skilningur
á markaðskerfinu var flestum ljós, jukust
ríkisútgjöld nær alls staðar í stað þess
að minnka. Pólitíska svarið við þessu er
að kröfumar um aukna þjónustu og gæði
hafa aukist með tíð og tíma. Hugsjónin
er „hjálparhöndin" sem erþessi sýnilega
hönd sem tekur frá einum til að færa
öðmm. Flestir ef ekki allir em sammála
því að mikilvægt er að til sé félagslegt
öryggisnet sem tryggir möguleika til
menntunar, heilbrigðisþjónustu, réttar-
öryggis og atvinnu fyrir alla. Sumar
framkvæmdir verða heldur ekki gerðar
öðruvísi en með opinbem fé. Vanda-
málið er hins vegar að aukningin stafar
miklu frekar af þrýstingi sérhags-
munahópa á stjómmálaflokka sem múta
kjósendum með þeirra eigin fé með því
að ausa því í sjóði og framkvæmdir til að
afla sér vinsælda. Af svipuðum toga er
vaxandi stofnanarekstur ríkisins sem
felur í sér vandamál og sóun í stað þess
að vera sú lausn og fyrirhyggja sem
honum er ætlað að vera. Lionel Jospin
reyndi t.d. að leysa atvinnuleysis-
vandann í Frakklandi með því að bæta
við 350 þúsund störfum hjá ríkinu (sem
hafði í för með sér kostnað upp á 17
milljarða Bandaríkjadollara) árið 1998
þegar ljóst var að einkageirinn hefði
getað skapað margfalt fleiri störf fyrir
sömu fjárhæð.
Verkefnaval ríkisins
egar Friedrich Hayek hélt erindi í
Reykjavík árið 1980 spurði Bjarni
Snæbjörn Jónsson viðskiptafræðingur
hann um ofsköttun í velferðarríkinu.
Svar Hayeks er að mörgu leyti athygli-
vert: „Eg hef þungar áhyggjur af of-
sköttuninni, en ekki síðuraf því, að menn
ræða fremur um skattheimtuna en verk-
efnaval ríkisins, því að skattheimtan er
ekkert annað en afleiðing af þessu
verkefnavali. [...] Úrlausnarefnið er í
raun og veru að fækka verkefnum
ríkisins. Menn verða að skilja, að það er
sjálfsblekking ein, að unnt sé að láta
ríku mennina bera skattbyrðina, að unnt
sé að finna „breiðu bökin“. Nú trúa flestir
eða næstum því allir, að þeir geti fengið
meira frá ríkinu en þeir láta til þess. En
sannleikurinn er að sjálfsögðu sá, að
ríkið gleypir svo mikið sjálft í rekstur
sinn af því, sem til þess er látið, áður en
það veitir nokkra þjónustu, að langflestir
láta miklu meira til þess en þeir fá frá
því.“
Það eru gömul sannindi að ríkið eigi
ekki að vera að gera það sem aðrir gera
jafnvel eða betur, sannindi sem engu að
síður eru sjaldan í heiðri höfð. I staðinn
er óhófleg skattpíning í nafni velferðar-
kerfis sem fjötur um fót frelsis einstak-
lingsins. Velferðarríkið er þó að mörgu
leyti falleg hugmynd
um föðurlega um-
hyggju en verður
yfirleitt kerfisleg
sóun í framkvæmd.
Endurskipulagning-
ar velferðarkerfisins
er þörf, sem er eitt
helsta viðfangsefni
Vesturlanda á nýrri
öld, því að reynslan
hefur sýnt að sama
lögmálið gildir um
„hjálparhöndina" og
aðrar hendur, að
sjálfs er höndin
hollust.
Þjóðarútgjöld og þjóðartekjur hins opinbera á
íslandi frá 1970-2000 (% af VLF)
25,00
20,00
_ MTtDCOOW'ÍCDCD
........cocococococnCT>CT>CT>cn_
cncnoocnojojo) 0)0)0)0)ö)0)0)0
Skattbyrði')
(% af VLF) \
Svíþjóð 53,0%
Danmörk 49,3%
Finnland 46,9%
Belgía 46,3%
Frakkland 45,2%
Lúxemborg 45,1%
Austurríki 44,3%
Noregur 43,6%
Ítalía 43,5%
Holland 41,1%
Pólland 40,0%
Ungverjaland 39,0%
Kanada 38,6%
Bretland 37,6%
Þýskaland 37,1%
Portúgal 34,9%
Sviss 34,8%
Nýja-Sjáland 34,7%
Spánn 34,2%
írland 32,3%
Tyrkland 29,8%
Bandaríkin 29,8%
Ástralía 29,6%
Japan 28,8%
Kórea 21,1%
Mexíkó 15,5%
„Velferðarríkið", fjár- ^ Gylfi Dalmann Aðalsteins- ^ í seinni grein sinni um t Valdasýki getur verið
1 magnað með skatttekjum, } son íjallar um gildi fyrir- -2 evruna fjallar Þorvaldur /| hættuleg fyrirtækjum og
X hefur vaxið verulega á tækjasamningafyrirstarfs- *_) Gylfason um afstöðu eitrað út frá sér þegar til
síðustu þrjátíu árum. menn og fyrirtæki. þjóða til evrunnar. lengri tíma er litið.
1