Vísbending - 21.07.2000, Blaðsíða 1

ISBENDING
21. júlí 2000
29. tölublað
V i k ii
r i t
u m
viðskipti og
efnahagsmál
18.árgangur
Félagsauður - gleymd gullnáma
Auður getur birst í mörgum
myndum. Upphaflega var
náttúruauður gulleggið sem allir
vildu eiga en mannauður, sem er sá auður
sem er fólginn í þekkingu og getu
einstaklinga, hefur í auknum mæli verið
viðurkenndur sem mikilvægasta auð-
lind þjóða og fyrirtækja. Félagsauður er
annars konar auður sem hefur fengið
aukna umræðu enda hefur hann bæði
mikilvægt gildi fyrir lýðræði og hagsæld
þjóða og ekki síður árangur fyrirtækja.
Hagsæld og hagræði
Hugtakið félagsauður (e. social
capital) hefur ekki verið mikið í
umræðunni hér á landi. Það er þó
mikilvægt að þekkja þessa auðlind því
þó að erfitt sé að mæla áhrif félags-
auðsins á auðlegð þjóðar benda flestar
rannsóknir til þess að um mikilvæga
auðlind sé að ræða. Félagsauður hefúr
verið skilgreindur af Francis Fukuyama
sem óformleg gildi sem fólk hefúr tamið
sér og ýta undir samstarf rnilli tveggja
eða fleiri einstaklinga. Gildi sem þama
eru ámeðal eru: hreinskilni, áreiðanleiki,
ábyrgðarkennd o.fl. Meginþátturinn er
traust manna á milli og hversu almennt
þetta traust er. Hugmyndin er sú að
félagsmenning, þ.e. þátttaka í félögum
og samtökum sem kenna fólki fyrmefnd
gildi, leiði til þess að fólk lærir að
umgangast hvert annað og treysta hvert
öðm og skilji meðvitað og ómeðvitað
hvemig á að vera virkur þjóðfélagsþegn
(sjá einnig umræðuna um trúmál í 28.
tbl.).
Upphafið á umræðunni um félags-
auð má sennilega rekja til Alexis de
Tocqueville og rannsókna hans á
amerískri félagsmenningu um miðja 19.
öld. Þar benti hann á gífúrlegt mikilvægi
félagasamtaka ýmiss konar fyrir sam-
félagið sem heild. Seinni tímarannsóknir
hafa sýnt að það er náið samband á milli
hversu mikil þátttaka fólks er í félaga-
samtökum og hvemig þjóðfélagi vegnar.
Robert D. Putnam lýsir rannsókn sinni
á ólíkum hémðum á Ítalíu í bókinni
Making Democracy Work. Þar kemur
fram að félagsmenning er mun minni á
Suður- en Norður-Ítalíu sem endur-
speglast í miklum mun á árangri héraðs-
stjórna. Því meiri sem félagsmenningin
er því betur vegnar héruðunum. Francis
Fukuyama hefur gert svipaða rannsókn
og borið saman þjóðir. Niðurstöðurnar
birtir hann í bók sinni Trust. Þar segir
hann að mikil tengsl séu milli félagsmenn-
ingar og hagsældar hjá þjóðum. Banda-
ríkin, Þýskaland og Japan hafi öll mikla
félagsmenningu en ekki Kína, Rússland,
Ítalía og Frakkland. Þetta endurspeglast
svo í hagsæld þjóðanna þar sem þeim
fyrrnefndu hefur vegnað mun betur.
Stefán Olafsson, prófessor í félags-
vísindum við Háskóla Islands, stað-
festir þetta í bók sinni Hugarfar og hag-
vöxtur en þar sýnir rannsókn hans á
fimmtán OECD-ríkj um að j ákvæð tengsl
eru á milli félagslyndis og hagsældar.
Félagsauður tengist bæði viðskipta-
og hagfræði á ýmsa vegu. í stofnana-
hagfræðinni hefur traust t.d. fengið
mikla umfjöllun sem hluti af kenningum
um viðskiptakostnað. Því meira traust
ríkir milli fólks því minni er viðskipta-
kostnaðurinn sem kemur fram t.d. í
samningagerð. Traust hefur áhrif innan
fyrirtækis, hvernig starfsmenn vinna
saman og hvernig þeir vinna fyrir fyrir-
tækið. I rannsóknum á þekkingar- og
lærdómsfyrirtækjum hefur það komið í
ljós að það er ekki síður mikilvægt að
rækta félagsauðinn en mannauðinn þar
sem samvirkni fólks er það sem gerir
fyrirtæki samkeppnishæft.
Traust hefur einnig áhrif á samstarf
milli fyrirtækja, þettamámerkjat.d. áþví
hversu auðvelt hefur verið fyrir japönsk
fyrirtæki að vinna saman á samatíma og
Italir vinna hver í sínu homi. Loks má
skoða traust á milli fyrirtækis og
neytenda sem kemur m.a. fram í tryggð
við vörumerki. I samfélögum þar sem
félagsmenning er mikil er mun líklegra
að viðskiptakostnaðurinn verði minni
en ella og þ.a.l. er félagsauðurinn meiri.
Minnkandi auður?
r
Ibók Stefáns Olafssonar kemur fram
að ísland mælist meðal þeirra þjóða
sem hafa hvað sterkasta félagsmenn-
ingu, ásamt Hollandi, Bandaríkjunum
oghinumNorðurlöndunum. Stefán segir
ástæðuna hugsanlega vera smæð
landsins sem ýti undir þátttöku í
félagsstarfí. Mikill félagsauður í sam-
blandi við mannauð þjóðarinnar er því
án vafa stærsti þjóðarauðurinn.
I grein sem Robert D. Putnam birti
1995 sem hefur verið endurskrifuð í
samnefndri bók, Bowling alone, fjallar
hann um að félagsauður Bandaríkjanna
og hugsanlega annarra vestrænna
þjóða fari minnkandi. Hann hefur gert
rannsókn á þátttöku Bandaríkjamanna
í ýmsum félagasamtökum, m.a. Lions-
hreyfmgunni, skátunum, verkalýðs-
félögum, Rauða krossinum o.fl. og kemst
að því að félagsaðild og þátttaka í
þessum félögum hefur minnkað næstum
undantekningarlaust. Putnam hefur
einnig borið félagsmenningu saman við
kosningaþátttöku og kemst að því að
kosningaþátttaka í Bandaríkjunum hef-
ur minnkað um næstum fjórðung milli
áranna 1960 og 1990. Þó að ekki hafí
verið hægt að afla tölfræðigagna um
Island fyrir þessa grein eru menn sem til
þekkja almennt sammála um að félags-
aðild sé einnig að minnka hér á landi.
Þetta má m.a. sjá á fréttamyndum af 1.
maí göngunni í gegnum tíðina en það
sem eitt sinn var breiðfylking Qölda
manna var í ár einungis fámennur hópur
og fánaberi.
Putnam telur minni félagsauð alvar-
legt samfélagslegt vandamál þar sem
þjóðfélag byggist á virkum einstakl-
ingum. Aðrir hafa bent á að félags-
menningin sé ekki endilega að minnka
heldur sé hún að breytast. Það er
vissulega rétt en spurningin er hvemig
sú þróun er. Of sterk einstaklingshyggja
og lítil samfélagshyggja leiðirtil stjómar-
kreppu eins og þeirrar sem Italir hafa
þurft að upplifa. Það er einnig ljóst að
minni félagsmenning er líkleg til jpess að
leiða til aukinna félagslegra vandamála
eins og glæpastarfsemi og vímuefna-
notkunar. Félagsauður hefur hingað til
án nokkurs vafa verið vanmetinn bæði
í samfélögum og í fyrirtækjum. Með því
að rækta hann er verið að sá fræjum
hagsældar og framfara.
^ Félagsauður er auðlind ^ Jorgen Ulff-Moller Niel- ^ myntbandalaginu og evr- j Það er athyglivert að snill-
I sem vert er að fóstra bæði 1 sen, lektor við Handels- 2 una í tilefhi þess að eitt og /\ ingar vinna sín merkustu
X fyrirframtíðhagsældarog hojskolen í Árósum, fjallar hálft ár er liðið síðan hún verk þegar þeir eru yngri en
lýðræðis.____________________um aðild Danmerkur að var tekin upp.________________35 ára.___________________^
1