Vísbending - 03.08.2001, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
leysi á árum áður og minnkandi atvinnu-
leysi í nokkrum löndum á undanförnum
árum frá sjónarhóli Oi, Pissarides og
Phelps sem fjárfestingarbylgju í mann-
auði. Þegar að kreppti á áttunda og ní-
unda áratugnum dró úr tíðni manna-
ráðninga og atvinnuleysi jókst en upp-
sveifla síðustu ára hefur farið saman
við hækkun á verði hlutabréfa og aukna
fjárfestingu í mannauði.5 Hér getur því
verið kominn grunnur að kenningum
sem útskýra sveiflur á atvinnuleysi til
lengri tíma sem fjárfestingarsveiflur án
þess að peningahlið hagkerfisins komi
við sögu. Þegar stjórnendur fyrirtækja
eru bjartsýnir um framtíðarafkomu taka
þeir ákvarðanir um fjárfestingu í mann-
auði sem veldur minna atvinnuleysi.
Væntingar um nýja tækni og betri nýt-
ingu núverandi tækni hafa þannig áhrif
til lækkunar á atvinnuleysi.
Stofnanaumhverfi
Þjóðhagfræðin er þá kannski komin í
hring aftur til frumkvöðla hagsveiflu-
rannsókna, t.d. Spiethoffs, Cassels,
Pigousog Hayeks,sem lituáfjárfestingu
sem drifkraft sveiflunnar en að baki lágu
væntingar um framtíðararðsemi og líkur
á tæknibreytingum í framtíðinni. Þannig
lýsir Arthur Spiethoff í Arbók Schmoll-
ers árið 1909 hagsveiflunni sem fjár-
festingarbylgju sem stafaði af breyttum
væntingum fjárfesta. Gustav Cassel hélt
því einnig fram árið 1918 að hags veiflan
stafaði af nýjum tækifærum; ný og betri
tækifæri kölluðu á aukna fjárfestingu.
Slíkfjárfestingartækifæri eru augljós nú
á tímum og þarf ekki að líta lengra en til
tölvubyltingarinnar og internetsins.6
Niðurstaðan er sú að mikilvægt er
að skapa stofnanaumhverfi, svo sem
bankakerfi og hlutabréfamarkaði, sem
auðveldar frumkvöðlum og framsækn-
um fyrirtækjum að hrinda hugmyndum
sínum í framkvæmd. Þróaðirfjármagns-
markaðir verða þá til þess að auðvelda
fyrirtækjum að nýta sér tækifæri með
fjárfestingu í mannauði, ekki síður en
vélumog tækjum.Slíkfjárfestinglækkar
jafnvægisatvinnuleysi og eykur hag-
sæld.
1 Friedman (1968), Phelps (1968).
2 Myndin er fengin að láni úr nýlegri grein þessara höfunda
(Herbertsson og Zoega (2001)).
3 Ástralíu, Austurríki, Bandaríkin, Belgíu, Bretland, Danmörku,
Finnland, Frakkland, Holland, írland, Ítalíu, Japan, Kanada,
Noreg, Nýja-Sjáland, Portúgal, Spán, Svíþjóð og Þýska-
land.
4 Oswald og fleiri (2000) fjalla um fylgni olíuverðs og atvinnu-
leysis.
5 Athygli vekur að uppsveiflan hefur orðið í þeim löndum þar
sem hlutabréfamarkaðurinn hefur þróast mest. Þannig varð
hækkun á verði hlutabréfa síðustu árin mest í þeim löndum
þar sem heildarverðmæti hlutabréfa var hæst árið 1988 og
aukning atvinnu hefur einnig orðið mest í þessum löndum.
6 Hvað varðar sögu hagfræðikenninga er lexían kannski sú að
þær eigi margar hverjar við á ákveðnum tímabilum en ekki
á öðrum, fremur en sú að sumar kenninganna séu alltaf
réttar og aðrar rangar.
Greinarstúfur þessi byggir á tveimur greinum höfundar:
Phelps, E. S. and G. Zoega (2001), „ Stocks and Jobs: the Valuation
of Firms andBusinessAssets as a Factor in Structural Slumps
and Booms", Economic Policy, April, bls. 85-126.
Herbertsson, T.ogG.Zoega(2001), „TheModigliani “Puzzle”",
handrit.
Það efni sem hér er sett fram er óspart byggt áframlagi þessara
tveggja meðhöfunda.
Heimildir: Blanchard, O. (2000), The Economics ofUnemploy-
ment: Shocks, Institutions, and Interactions, Lionel Robbins
Lectures, October 2000. Friedman, M. (1968), „The Role of
Monetary Policy", American Economic Review, 58, bls.1-17.
Herbertsson, T. and G. Zoega (2000), „Trade Surpluses and
Life-cycle Saving Behaviour“, Economics Letters, 65, bls. 227-
237. Herbertsson, T. and G. Zoega (2001), „The Modigliani
“Puzzle”“, handrit. Modigliani, F. (2000), „Europe’s Economic
Problems". Modigliani, F. and R. Brumberg (1954), „Utility
Analysis and the Consumption Function: An Interpretation of
Cross-Section Data“. In Kenneth K. Kurihara, ed., Post-
Keynesian Economics, bls. 388-436. New Brunswick, N.J.:
Rutgers University Press. Modigliani, F. (1986), „Life Cycle,
Individual Thrift and the Wealth ofNaúons", American Economic
Review, 76, 3 (June), bls. 297-313. Oi, Walter (1962), „Labor
as a Quasi-fixed Factor“, Journal of Political Economy, 70, bls.
538-555. Oswald, A., A. Carruth and M. Hooker (2000),
„Updated Real Oil Price and US Unemployment Figure and
Data“, mimeo, Warwick University. Phelps, E.S. (1968),
„Money-Wage Dynamics and Labor Market Equilibrium“,
Journal of Political Economy, 76, bls. 678-711. Phelps, E.S.
(1994), Structural Slumps: The Modern Equilibrium Tlieory of
Unemployment, Interest and Assets, Harvard University Press,
Cambridge, MA. Phelps, E.S. and G. Zoega (2001), „Stocks
and Jobs: the V aluation of Firms and Business Assets as a Factor
in Structural Slumps and Booms“, Economic Policy, April, bls.
85-126.
Aðrir sálmar
(Framhald af síðu 1)
Afram alþjóðaviðskipti
Alþjóðaviðskiptastofnunin er eina
stofnunin sem sér um alþjóðareglur
um viðskipti milli þjóða. Það þýðir þó
ekki endilega að draga inuni úr alþjóða-
viðskiptum verði ekki samið frekar. Ný
lönd sem koma inn í samtökin þurfa að
lúta reglum þess og fella tollahindranir.
Sjö lönd hafa komið inn síðan síðasti
fundur samtakanna var haldinn í Seattle
og allar líkur eru á að Kína fái aðgangs-
kort á þessu ári. Ahyggjurnar sem Mike
Moore og fleiri hafa eru þær að valda-
blokkir eins og Evrópusambandið og
NAFTA fari að semja um aukið við-
skiptafrelsi með tvíhliða samningum.
Samningsstaða þróunarríkjanna og
annarra þjóða sem standa einar og sér,
þar á meðal Island, myndi þá versna til
muna og líklegt að þau þyrftu að sætta
sig við verndarstefnu ríku þjóðanna.
Það kemur verst niður á þeim sem
síst skyldi ef vemdarstefna fær að grafa
um sig á ný. Þá hafa verndarsinnar
sigrað á kostnað allra annarra og sér-
hagsmunapólitík en ekki hægsæld fær
stjórnað framtíð fólks um víða veröld.
Þrátt fyrir að velsældin hafi aldrei verið
meiri hafa mælikvarðar á hamingju
lækkað síðstliðin 30 ár í löndum eins og
Bretlandi, Þýskalandi og Italíu (þó hafa
þeir vaxið í Frakklandi). Tilgátan er sú
að væntingar fólks vaxi hraðar en tekj-
urnar, fólk vill alltaf eitthvað meira,
stærra og betra. Fólk er því í endalausum
eltingarleik við gulrótina. Lúxusvörur
sem setja fólk á hærri hest verða tljótt
almenningseign en eru þá ekki lengur
mikiil lúxus. Þannig verður hamingjan
sífellt dýrkeyptari.
Á ríkið að selja dóp?
Þetta er ein af þeim spurningum sem
vart er hægt að varpa fram án þess
að stór hluti almennings líti spyrjand-
ann hornauga og telji nánast að hann sé
galinn. Astæðan er sú að sala á dópi er
fyrirlitin vegna þeirra alvarlegu alleið-
inga sem neysla á fíkniefnum getur leitt
til. Þversögnin við þessa afstöðu er sú
að rfkið leyfir og stundar sölu á margs-
konar vanabindandi efnum sem valda
mörgum hörmulegum skaða. Reykinga-
menn eru smám saman að hljóta sama
sess og drykkjusjúklingar og dópistar.
Þeir eru fyrirlitnir af stórum hluta fólks
og njóta í besta falli vorkunnar. Færa má
að því sannfærandi rök að reykingar
leiði af sér meiri kostnað en ólögleg
fíkniefni. Nikótín er mjög vanabindandi
og veldur heilsutjóni bæði beint og
óbeint. Samt selur ríkið tóbak og hefur
góðar tekjur af. Munurinn er sá að
yfirleitt lenda einstaklingar og þeirra
nánustu ekki í jafn hörmulegum atleið-
ingum af völdum reykinga og vegna
fíkniefnaneyslu. Það sama gildir ekki
endilega um áfengi sem rfkið selur líka
með miklum hagnaði. Hvers vegna
leyfum við svo hættuleg efni? Hér á
landi og vfða erlendis hefur verið reynt
að banna sölu áfengis. Neyslan hvarf
ekki, en salan færðist úr höndum ríkisins.
Hér á landi hafa heiðarlegir sprúttsalar
væntanlega séð um sölu og dreifingu
áfengis á bannárunum en víða erlendis
var áfengissalan í höndum glæpamanna
sem lögðuþágrunn aðmiklum auðæfum
sínum. Hér á landi hafa þekktir menn í
atvinnulífinu orðið uppvísir að því að
hafa selt ólögleg efni á árum áður.
Kannski væri öðru vísi um að litast í
viðskiptalífinu ef hægt hefði verið að fá
hass- eða kókaínskammt í næsta apóteki.
Efnin væru undir gæðaeftirliti og þess
gætt að hvorki væri blandað við þau
aukaefnum né að styrkleikinn væri um
of. Ríkið hirti ágóðann og grunninum
væri kippt undan umfangsmikilli glæpa-
starfsemi sem leitt hel'ur til innbrota og
ofbeldis af ýmsu tagi. Hið virta tímarit
Economist hefur árum saman barist fyrir
lögleiðingu fíkniefna undir eftirliti. Það
kann að vera að þeir sem vilja leyfa sölu
fíkniefna séu vitlausir en þeir eru að
minnsta kosti í góðum félagsskap.
V______________________________________.
(^Ritstjóm: Eyþór (var Jónsson ritstjóri og''
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Otgefandl: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4