Vísbending - 08.03.2002, Blaðsíða 2

ISBENDING
Nýskáning, nýliðun og nýsköpun
Asíðasta ári fækkaði nýskrán-
ingum hlutafélaga og einka-
hlutafélaga á milli ára í fyrsta
skipti síðan árið 1991. Árið 2000 voru
nýskráð fyrirtæki 2.075 talsins en á síð-
asta ári voru þau 1.871 talsins sem er
fækkun um 204 fyrirtæki eða 9,8%.
Greinilegt er að það dregur úr bjartsýni
íslenskra frumkvöðla og fjárfesta á
möguleikanýrrafyrirtækja, sem erí sam-
ræmi við horfur í efnahagsmálum
almennt. Það er þó mikilvægt fyrir hag-
kerfið að ný fyrirtæki verði til þar sem
þau eru fræin sem geyma framtíðarvöxt
hagkerfisins.
Nýskráning
Að ýmsu leyti er merkilegt að skoða
tölur um nýskráð fyrirtæki út frá
einstökum landssvæðum. Það kemur
ekki á óvart að langflest fyrirtæki eru
stofnuð á höfuðborgarsvæðinu en alls
voruþau 1.286 árið 2001, sem er 68,7%
af nýskráðum fyrirtækjum. Þetta hlutfall
hefur þó verið hærra undanfarin þrjú ár
eða um og yfir 70%. Frá árinu 2000 fækk-
aði nýskráðum fyrirtækjum á höfuð-
borgarsvæðinu um 171 fyrirtæki eða
hlutfallslega um 11,7%.
Þrátt fyrir að mesta fækkun ný-
skráðra fyrirtækja hafi orðið á höfuð-
borgarsvæðinu þá var hlutfallsleg fækk-
un þeirra meiri á Suðurlandi (13,6%) og
Norðurlandi eystra (13,1%). Einnig
fækkaði nýskráðum fyrirtækjum á Suður-
nesjum (6,3%) og Áusturlandi (3,3%).
Það kemur hins vegar nokkuð á óvart að
á sama tíma fjölgaði nýskráðum fyrir-
tækjum á Vesturlandi (8,1%) og Norð-
urlandi vestra (6,4%) en fjöldi nýskrán-
inga stóð í stað á Vestfjörðum.
Ef samanburður á nýskráningum
eftir landssvæðum er gerður með hlið-
sjón af mannfjöldakemurnokkuð merki-
leg mynd í ljós. Fjöldi fyrirtækja á hverja
þúsund íbúa getur gefið vísbendingu
um samanburð á athafnamennsku á ein-
stökum landssvæðum. Á síðasta ári
þegar þessi samanburður var fyrst gerð-
ur hér í Vísbendingu (sjá 13. tbl. 2001)
þá vakti það nokkra athygli að hlutfallið
varörlítið hærra á Vestfjörðum (8,34) en
það var á höfuðborgarsvæðinu (8,33).
Nú er samanburðurinn enn athygli-
verðari því að hlutfallið er langhæst á
Vestfjörðum, 8,49 nýskráð fyrirtæki á
hverja þúsund íbúa á meðan það er 7,22
á höfuðborgarsvæðinu þar sem það er
næsthæst. Þetta stafar af því að ný-
skráningar hafa staðið í stað á Vest-
fjörðum þrátt fyrir að íbúum þar hafi
fækkað um 1,6% á árinu. Á sama tíma
fækkaði hins vegar nýskráðum fyrir-
tækjum á höfuðborgarsvæðinu þó að
Mynd 1. Fjöldi nýskráninga
hlutafélaga og einkahlutafélaga
1996 1997 1998 1999 2000 2001
Mynd 2. Hlutfallslegur fjöldi
nýskráninga e. landssvœðum 2001
Norðurland e!
6,0%
Norðurland v
2,7%
Vestfirðir
3,6%
Vesturland
5,0%
Suðurnes
4,8%
íbúunt þess hafi fjölgað um 1,7%.
Hlutfall nýskráðra fyrirtækja á
mannfjöldaferþó ekki einungis vaxandi
á V estfj örðum heldur óx hlutfallið einnig
á Vesturlandi (6,44) og Norðurlandi
vestra (5,37). Á báðum stöðum ljölgaði
nýskráðum fyrirtækjum á milli ára og
íbúum á Vesturlandi fjölgaði um 1,3%
en hins vegar fækkaði íbúum um 1,2%
á Norðurlandi vestra á árinu. Fyrir vikið
hækkar nýskráningarhlutfallið mest á
milli ára á Norðurlandi vestra, um 7,8%,
en minna á Vesturlandi (6,7%) og á Vest-
fjörðum (1,7%). Annars staðar dregst
hlutfallið saman.
Mestur samdráttur nýskráningar-
hlutfallsins á milli ára er á Suðurlandi
þar sem hlutfallið lækkar um 14,5% og
stendur í 5,35. Einnig lækkar hlutfallið
mikið á Norðurlandi eystra (13,6%) og
höfuðborgarsvæðinu (13,2%). Fyrir
vikið er nýskráningarhlutfallið lang-
lægst á Norðurlandi eystra eða 4,24.
íbúum Ijölgaði þóumO,6%áNorðurlandi
eystra en þeim fækkaði hins vegar um
1,1% á Austurlandi þar sem nýskrán-
ingarhlutfallið er næstlægst eða 4,92
fyrirtæki á hverja þúsund íbúa.
Nýliðun
Þegar skoðað er hvaða fyrirtæki verið
er að stofna má sjá að það endur-
speglar að vissu leyti markaðsaðstæður.
Það er t.d. áberandi hve nýskráningum
eignarhaldsfélaga fækkar mikið, eða um
101, og fer úr 176 í 75 á síðasta ári, sem
er til marks um áhrif sveiflunnar sem
orðið hefur á hlutabréfamarkaði á milli
ára. Einnig má sjá að niðursveiflan á
tölvu- og hugbúnaðarmarkaðinum
kemur fram íþessum tölum en 52 fyrirtæki
í hugbúnaðargerð voru stofnuð á árinu
en 86 árið 2000 og 66 árið 1999. Flest
nýskráð fyrirtæki á síðasta ári tengdust
húsbyggingum og mannvirkjagerð eða
126 talsins og fækkar urn átta frá árinu
á undan. En slíkum fyrirtækjum hefur
fjölgað svo um nemur allan seinni hluta
tíunda áratugarins sem er til marks um
þá grósku sem hefur verið í byggingar-
iðnaði síðustu ár en hefur að einhverju
leyti staðnað eða dregist saman undan-
farna mánuði.
Ýmsir þættir geta haft áhrif á hlutfall
nýliðunar í ákveðinni atvinnugrein. í
atvinnugrein eins og húsbyggingum
og ntannvirkjagerð er t.d. líklegt að títt
sé skipt um kennitölur vegna þeirrar
áhættu sem fylgir slíkum rekstri. Einnig
er unt ntikla nýliðun að ræða í greinum
sem ekki þarfnast mikillar þekkingar eða
geta verið háðar miklum tískusveiflum
eins og t.d. matsölustaðir. Þar er líka
dæmi um atvinnugrein sem þarfnast
tiltölulega lítillar fjárfestingar en fjár-
festingarþröskuldurinn ræður miklu um
tíðni nýrra fyrirtækja. Jafnan eru það þó
lagalegar hömlur sem hafa staðið hvað
mest í vegi fyrir að ný fyrirtæki verði til
í ákveðnunt atvinnugreinum.
Það er tiltölulega stull síöan við-
skipta- og hagfræðin fór að taka nýliðun
með í reikninginn sent áhrifavald á sam-
keppni og virðist sumum undarlegt í
ljósi þess að nýjar atvinnugreinar verða
ekki til án nýrrafyrirtækja. Æ fleiri aðhyll-
ast hins vegar þá kenningar að nýliðun
gegni ekki aðeins mikilvægu hlutverki í
sköpun nýrra atvinnugreina heldur ekki
síður í því að endurskipuleggja gamlar
atvinnugreinar og „mettaða“ markaði.
Ný fyrirtæki ýta þannig óskilvirkum
fyrirtækjum út af markaðinum og geta
um leið skapað virkari samkeppni á
markaðinum og aukið framleiðni hag-
kerfisins.
Nýliðun hefur þannig mikilvægu
hlutverki að gegna í hagkerfi eins og því
íslenska (sjá einnig „Fákeppni og
framleiðni", 20. tbl. 2001). Það er þess
vegna áhyggjuefni fyrir ákveðin lands-
svæði ef hlutfall nýskráninga er mjög
lágt. Fáar nýskráningar ættu líka að vera
áhyggjuefni fyrir hagkerfið í heild.
Fræðimenn hafa í auknum mæli notast
við það sem kalla mætti veltuhlutfall
fyrirtækja, þ.e. samanlögð ný og afskráð
fyrirtæki sem hlutfall af heildarfjölda
fyrirtækja, til þess að meta grósku á
markaði. Því hærra sem veltuhlutfallið
2