Vísbending - 31.01.2003, Blaðsíða 2

ISBENDING
Með gull í tönnunum
Bandarískir stríðsæsingamenn
hafa hjálpað til við að ýta gull-
verði upp í það sem það hefur
hæst verið síðan í desember 1996, en
mánudaginn 27. janúar síðastliðinn fór
únsan af gulli á London-markaðinum
upp í 372,5 bandaríkjadollara. Gull hefur
næstum hækkað stöðugt síðan í byrjun
árs 2001, um 43%. Þetta er athyglivert
fyrir þær sakir að flestir voru búnir að
afskrifa gull sem fýsilega fjárfestingu
og ýmsir farnir að lýsa gulli sem verð-
lausum málmi sem hefði ekkert hlutverk
í peningakerfi nútímans. Hlutverk og
mikilvægi gulls í efnahagskerfi heimsins
hefur oft verið umdeilt þar sem því hefur
einnig verið lýst sem undirstöðum
efnahagskerfisins. Breski leyniþjón-
ustumaðurinn James Bond hefur t.d.
oft þurft að glíma við menn sem hafa
ætlað sér heimsyfirráð og hafa verið
blindaðir af mætti gullsins. Setning
Bonds í myndinni The world is not
enough er skemmtileg tilvísun í þessu
samhengi en þar segir hann við Goldie,
hipp-hopp tónlistarmanninn sem eitt
sinn var kenndur við Björk Guðmunds-
dóttur og er þekktur fyrir að vera vel
gulltenntur, eitthvað á þessa leið: „I see
you put your money where your mouth
is.“ Ljóst er að gullsleginn kjafturinn
hefur hækkað ólíkt meira í verði síðan en
hugsanleg hlutabréfaeign kappans.
Gull og Bretton Woods
Þekktasta barátta James Bonds við
glæpamann sem reynt hefur að nýta
sér gull sem vopn til heimsyfirráða er
glíman við Goldfinger frá árinu 1964.
Söguþráðurinn er eitthvað á þá leið að
fjárfestirinn Goldfinger safnar upp
gullbirgðum í slíku magni að yfirvöld
Bretlands fara að hafa áhyggjur af því
að hann sé að grafa undan pundinu þar
sem verðgildi þess er háð gulleign seðla-
banka Bretlands. Það kemur hins vegar
fljótt í ljós að Gullfingur hefur í huga að
ræna gullforða Bandaríkjamanna í Fort
Knox sem höfðu á þeim tíma í geymslu
um 15 milljarða dollara virði í gullstöng-
um eða um það bil helming af þekktum
forða gulls. Þetta átti að verða til þess
að skjóta dollaraverði gulls upp í hæstu
hæðir og jafnvel kippa undirstöðunum
undan Bretton Woods samkomulaginu.
Bond brást hins vegar ekki frekar en
fyrri daginn og kom í veg fyrir hrun
efnahagskerfisins.
Bretton Woods samkomulagið stóð
þó ekki mikið lengur því að árið 1971
gekk bandaríkjastjóm út úr kerfinu og
markaði það endalok þess en kerfið hafði
staðið frá árinu 1947. Skoðanir eru skipt-
ar um skýringarnar á því hvers vegna
Bretton Woods samstarfið sprakk í loft
upp en flestir virðast þó vera á því að
ástæðurnar hafi fyrst og fremst verið
pólitískar. í fyrsta lagi var verð á gulli,
sem var fastsett árið 1934 sem 35
bandaríkjadollarar á únsuna, orðið úrelt
eftir seinni heimsstyrjöldina, Kóreu-
stríðið og Víetnamstríðið. Allt annað
verðlag hafði tvöfaldast og gull var
þannig verulega vanmetið. Bandaríkja-
menn neituðu hins vegar að hækka virði
gulls þar sem stærstu framleiðendumir
voru Suður-Afríka og Sovétríkin sem
bæði vom litin hornauga af Bandaríkj-
unum. Hin meginástæðan var að Banda-
ríkin vildu fleyta verðbólgu sem skapað-
ist vegna fjármögnunar á Víetnam-stríð-
inu að einhverju leyti yfir á Evrópu,
m.ö.o. Evrópa og Bandaríkin vom ekki
tilbúin til að sættast á sama verð-
bólgustig. Þetta tímabil hefur þó verið
kallað hið gullna tímabil í hagsögunni
enda hefur hagvöxtur heimsins aldrei
verið meiri en á þessu árabili.
Þegar helstu gjaldmiðlar heimsins
voru látnir fljóta í kjölfar endaloka Brett-
on Woods samkomulagsins tók verð á
gulli að þjóta upp. í lok árs 1974 var
únsankomin uppí 200bandaríkjadollara
þó að miklu leyti vegna fyrstu olíukrepp-
unnarfrá 1973 til 1974. Olíukreppan frá
1979 til 1980 átti þó eftir að hafa enn
meiri áhrif þar sem verð á gulli hefur
hæst farið í sögu eðalmálmsins í 850
bandaríkjadollara árið 1980. Með eða
án olíukreppu leikur lítill vafi á að
Gullfingur hefði grætt vel ef honum hefði
tekist ætlunarverk sitt (sjá mynd).
Gull sem peningar
Þúsundir ára eru liðin síðan maðurinn
uppgötvaði fyrst gull. í fyrstu var
það aðallega notað til skreytinga, hvort
sem var í skartgripi eða líkneski, og varð
fljótt mikils virði en var þó ekki notað
sem gjaldmiðill fyrr en um það bil 700
fyrir Krist þegar kaupmenn í Lýdíu not-
uðu gull og silfur sem peningaeiningu.
Gull var einnig notað sem gjaldmiðill í
Grikklandi hinu forna, 550 fyrir Krist,
sem og í Rómaveldi. Smám saman tóku
þó aðrir gjaldmiðlar gullinu fram.
En gullið fékk á ný mikilvægt hlut-
verk á 18. öldinni eftir að Isaac Newton
lagði til að virði pundsins jafngilti
tilteknum þunga gulls. Gullfóturinn varð
til og Bretland hélt sig við hann þar til
árið 1797 þegar Bretland fór í stríð við
Frakkland. Eftir fall Napóleons var svo
gullfóturinn tekinn upp á ný. Um 1880
varð gull leiðandi málmur í hinu alþjóð-
lega peningakerfi, silfur og aðrir málmar
höfðu áður gegnt mikilvægu hlutyerki,
og u.þ.b. tíu árum síðar voru svo öll
stærstu ríki heimsins búin að taka upp
gullfótinn.
Tímabilið frá 1879 til 1914 hefur oft
verið kennt við gullfótinn. Eins ogjafnan
í sögu peningamála þá er hægt að finna
margar ólíkar túlkanir á þessu tímabili
og þætti gullfótarins. Engu að síður
liggur Ijóst fyrir að tímabilið einkenndist
af verðstöðugleika og alþjóðaviðskipti
og erlendar fjárfestingar fóru á flug. Að
ýmsu leyti hefur viðskiptafrelsi aldrei
verið meiraen áþessu tímabili. Hagfræð-
inga greinir hins vegar á um hvaða þátt
gullfóturinn lék í þeirri þróun. Kerfið
hrundi hins vegar í fyrri heimsstyrjöld-
inni en gullfóturinn var tekinn upp aftur
árið 1924 og var haldið fram til ársins
1931 þegar gjaldmiðlar voru settir á flot
til þess að reyna að hjálpa hagkerfum
upp úr kreppunni miklu. Gull kom svo
(Framhald á síðu 4)
Verðþróun gulls frá janúar 1971 til janúar 2003 ^
2