Vísbending - 02.07.2004, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
byggja á. Stofnanahagfræðin leggur
áherslu á viðskiptakostnað og sam-
skipti umbjóðanda og umboðsmanns. I
grófum dráttum gengur stofnanafræðin
út frá ákveðinni tortryggni á milli aðila
og allar aðgerðir stefna að því að eyða
þeirri tortryggni með reglum og samn-
ingum. Þess vegna hefur eftirlitsþáttur-
inn verið meginþema í rannsóknum
tengdum stofnanafræðinni.
Aftur á móti eru einnig lil kenningar
um stjórnarstarf þar sem ekki er gengið
út frá slikri tortryggni og gert er ráð fyrir
því að stjórnin leggist á eina sveif með
stjórnandanum til þess að starfsemi
fyrirtækisins skili árangri. í þeim fræða-
grunni er mun meiri áhersla lögð á
stefnumótunarþáttinn en eftirlitsþátt-
inn. í ljósi þeirra kenninga er það ekki
eins æskilegt að áherslan á eftirlits-
þáttinn verði ríkari í stjórnarstarfinu, því
að tækifærin renni úr greipum manna ef
stjórnin kemur ekki að stefnumótun og
stjórnarmenn taka ekki virkan þátt í starfi
fyrirtækisins.
Ein kenningin undir þessum hatti er
eitthvað á þá leið að stjórnendur fyrir-
tækja hafi sjaldnast tíma til þess að líta
upp úr dægurvandamálunum hvað þá
að móta einhverjar hernaðaráætlanir
hvað snertir stöðu og stefnu fyrirtæk-
isins. Þess vegna sé mikilvægt að stjórn-
in hafi hlutverk í að finna fyrirtækinu
framtíð og reyni að öðlast yfirsýn og
beita sér í stefnumótun. Ef rétt er að
eftirlitsþátturinn sé að verða sífellt mikil-
vægari á kostnað stefnumótunarþátt-
arins þá ætti það, samkvæmt fyrrnefndri
kenningu, að leiða til þess að fyrirtækið
sekkur smátt og smátt á kaf í dægur-
málin, hefur enga yfirsýn og týnir stefnu.
Það leiðir að lokum til þess að árangur
fyrirtækisins versnar. Hvort þessi mynd
af fyrirtækinu er endilega hin eina rétta
skal ósagt látið en þó er hún umhugs-
unarverð í Ijósi þeirrar þróunar sem
stjórnarstarfið hefur tekið.
Aðveljahlutverk
Þegar Sigurður Einarsson, stjórnarfor-
ntaður KB-banka, „snappar upp“ eitt
stykki banka í Danmörku í vikulöngu
ferli þá kemur í ljós hve dýrmætt það er
fyrirtækjum að hafa stjórnarformann og
stjórnarmenn sem geta beitt sér með
beinum hætti. Stjórn sem einungis hefði
haft eftirlitshlutverk hefði ekki getað
haft nein áhrif á þetta ferli, hér var það
flugmaðurinn sem settist undir stýri.
Stundum eru stjórnir svo þroskaðar að
þærgeta svissað á milli ólíkra hlutverka,
verið varðhundur einn daginn, ráðgjafi
þann næsta og flugmaður þann þriðja.
Slfkt er þó afar sjaldgæft. Flestar stjórnir
hafa áberandi einkenni eins ákveðins
hlutverks. Aðalmálið hlýtur hins vegar
að vera það að stjórnir og stjórnendur
fyrirtækisins, ásamt eigendum, ákveði í
sameiningu hvers konar stjórn hentar
fyrirtækinu best. Eftirlit er vissulega
mikilvægur þáttur í stjórnarstarfi en
hugsanlega er stefnumótun ekki síður
mikilvæg.
Aðrir sálmar
(Framhald af síðu 2)
Það er ágæt regla þegar verið er að
reyna að búa til spálíkön með aðfalls-
greiningu að líkanið verði að gefa ná-
kvæmari niðurstöður en ágiskanirnar
einar og sér. Og það er ágæt regla að
þessi lfkön geti útskýrt eitthvað annað
en nákvæmlega þau gögn sem þau eru
byggð á og eru löguð að, eða spáð fyrir
um önnur gildi en þau sem þegar eru
þekkt. Seðlabankar hafa brugðist við
þessari spáskekkju til skemmri tíma með
því að bjóða upp á nokkurt svigrúm eða
bil þar sem líklegt er að gildið endi.
Hugsanlega færi oft betur á því að fara
varlega í spár og útskýringar byggðar
á aðfallsgreiningu.
Undiráhrifum
Enginn vafi leikur á að vísindin og
vísindahyggjan hafa leitt margt gott
af sér og margar af helstu uppgötvunum
síðustu alda eru afleiðingar af slíkri
vinnu. Engu að síður er hætta á því að
oftrúáslíkaraðferðirgeti blindaðmönn-
um sýn og staðið í vegi fyrir framförum
frekar en að stuðla að þeim.
Tölfræðirannsóknir fela ekki alltaf í
sér þann sannleika sem oft er látið í
veðri vaka. Hægt er að sýna fram á mjög
ólíkar niðurstöður með slíkum rann-
sóknum, einungis með því að leika sér
lítið eitt með gögnin. Það er hægt að
segja margt rétt með tölum en jafnframt
tóma vitleysu. Og jafnvel þó að allir séu
sammála um hverjar tölurnar eru þá geta
túlkanir á því hvað þær þýða „ í raun og
veru“ verið mjög ólíkar. Þá ræður miklu
undir hvaða áhrifum menn eru. Þegar
pólitík er annars vegar ætti það ekki að
koma neinum á óvart að menn eru sjaldn-
ast allsgáðir.
Vísbendingin
Seðlabanki Bandarfkjanna hækkaði
vexti f lok júní um 0,25 stig og er þar
með hægt að segja að tíma útsölu-
peninga sé brátt lokið. Það er þó erfitt
að meta hversu hratt vextir eiga eftir að
hækka en það er fátt sem bendir til þess
að vextir eigi eftir að hækka upp úr öllu
valdi á ný. Það kraumar í verðbólgunni
en hún hefur sjaldan eða aldrei verið
eins vel tamin og hún hefur verið síðustu
misserin. Jafnvel þó að það hafi verið
slakað á í peningastjórnuninni er verð-
iybólgan enn í böndum.________________
Óholltmeðal
Hæstiréttur í Bandaríkjunum kvað
fyrir nokkrum dögum upp dónt unr
að fangar í herstöðinni í Guantánamo-
flóa á Kúbu ættu rétt á því að bandarískir
dómstólar tækju mál þeirra fyrir. Fram til
þessa hefur stjórn Bush haldið því fram
að þessir fangar ættu ekki rétt á því að
dómstólar fjölluðu urn mál þeirra. Öll
framganga Bandaríkjastjórnar í þessu
máli hefur verið henni til lítils sóma.
Vissulega brá ölluin mikið við hina löð-
urmannlegu árás á World Trade Center.
Fyrst á eftir voru menn til í að ganga
mjög langt í því að koma í veg fyrir að
menn misnotuðu frelsið til ógnarverka.
í kjölfarið breyttist margt á Vestur-
löndum og það færðist í vöxt að símar
væru hleraðir, tölvupóstur lesinn og
hegðun fólks skráð. I Afganistan voru
menn handteknir og settir í fangelsi án
dómsúrskurðar og í Irak hafa Banda-
ríkjamenn beitt pyntingum. I stultu máli
sagt hafa menn notað allar þær aðferðir
sem við fyrirlftum þegar þeint er beitt í
einræðisríkjum. Hvers vegna hafa menn
gengið svona langt? Tilgangurinn,
öryggi borgara í Bandaríkjunum, helg-
aði meðalið. En mönnum er að verða
það æ betur ljóst að í þessu tilviki er
meðalið verra en sjúkdóniurinn.
Dulin skilaboð
Forseti Islands hefur nú stigið fram á
sjónarsviðið og sakað Morgunhlað-
ið urn að korna á framfæri við kjósendur
duldum skilaboðum ífyrirsögnum. Arum
saman hafa menn haldið að einu leyni-
legu skilaboðin í Morgunblaðinu hafi
verið falin í auglýsingunt frá Oddfellow-
hreyfingunni, en nú hefur forsetinn
upplýst að svo er alls ekki. Tugir þús-
unda manna eru, að hans mati, forritaðir
þannig að þegar Blaðið gefur tóninn
verða nrenn viljalaust verkfæri þess. Eina
leiðin til þess að vinna gegn þessum
ly m skufu lla áróðri er að hafna fj öl miðla-
lögunum eins og forsetinn hefur þegar
gert. Það dregur hins vegar úr áhrifum
ef menn gæta þess að lesa aðeins DV
(arftaka Vísis sem var elsta blaðið) og
Fréttablaðið (sem hefur rnesta út-
breiðslu). Þessi blöð stunda vandaða
blaðamennsku og eru öllum óháð í
fréttaflutningi og fyrirsögnum. - bj
N____________________________________,
f Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Eyþór ivar Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4