Helgarpósturinn - 09.11.1995, Blaðsíða 24

FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1995
Bréf til Karls Th. Birgissonar
Að lokum legg ég til...
Sæll vertu.
Á ég að segja þér, Kalli, að
mér finnst þú vera farinn að
líkjast dálítið honum Kató
gamla í skrifum þínum um fjöl-
miðla: „Að lokum legg ég til að
Ríkisútvarpið verði rekið út af
almennum auglýsingamark-
aði...“ Þetta hljómar orðið í
hverju tölublaði af Helgarpóst-
inum og hefur fyrir löngu misst
bæði merkingu og áhrifamátt.
Og ég er satt að segja orðinn
hundleiður á að heyra þetta
vegna þess að þetta er svo
vanhugsað.
í síðasta blaði endurómar
þetta í svari við grein Lilju Á.
Guðmundsdóttur. í sama blaði
er leiðarinn lagður undir lof-
söng um stjórnsýsluúttekt á
Ríkisútvarpinu sem Ríkisend-
urskoðun sendi frá sér í síð-
ustu viku. En af því mér finnst
þú aðeins hafa lesið það sem
hentar þér í þeirri úttekt lang-
ar mig að benda þér á eitt at-
riði sem greinilega hefur farið
framhjá þér og leggja svo fyrir
þig nokkrar spurningar.
Skyldur Ríkisútvarpsins
Ég veit að þér er bölvanlega
við að hið opinbera móti sér
fjölmiðlastefnu, en það hefur
Alþingi nú samt gert að nokkru
leyti og einn partur þeirrar
stefnu birtist í lögum um út-
varp. Þar er Ríkisútvarpinu
m.a. lögð sú skylda á herðar að
senda út tvær hljóðvarpsdag-
skrár og eina sjónvarpsdag-
skrá og skulu útsendingar ná
til alls landsins og næstu miða.
í úttekt Ríkisendurskoðunar
segir svo á bls. 9 um þetta til-
tekna markmið:
„Nokkuð skortir á að þessum
markmiðum sé náð. Til þess að
svo geti orðið er áœtlað að fjár-
festa þurfi fyrir allt að 4,7 millj-
arða króna og að árlegur við-
bðtarrekstrarkostnaður Rfkisút-
varpsins verði um 830 milljónir
króna. Hœkka þyrfti afnota-
gjöldin um 760 krónur á mán-
uði efná œtti þessum markmið-
um...“
Þegar betur er rýnt í þessar
tölur sést að obbinn af fjár-
þörfinni eða tæpir 3,5 milljarð-
ar króna er stofnkostnaður við
dreifikerfi svo hægt sé að
koma sendingum stofnunar-
innar um allt land og næstu
mið. Afgangurinn er stofn-
kostnaður við fimm lands-
hlutastöðvar (þar af eina í
Reykjavík) og fræðsluvarp, en
við skulum láta það liggja milli
Hún snýst nú
samt...
Æi, Þröstur, þetta fer nú að
verða þreytandi umræða. Það
er raunar freistandi að hætta
þessu tuði, úr því mér hefur
ekki tekizt að gera mig skiljan-
legan núna tvær vikur í röð. En
ég get verið þrjózkur. Laggó:
Innlegg mitt var um tvennt.
Að okkur væri sterkt Ríkisút-
varp nauðsynlegt (svarið er
sumsé já við fyrstu spurning-
unni), en um leið að núverandi
fyrirkomulag afnotagjalda
stæðist ekki. Það er bæði
ósanngjarnt og stríðir gegn öll-
um eðlilegum viðskiptaleik-
reglum, þ.e. að til þess að geta
nýtt mér þjónustu eins aðila á
markaði þurfi ég að borga öðr-
um fyrst. Það er út í hött. Ég
lagði til í staðinn að RÚV yrði
kostað af almennu skattfé,
með föstu framlagi úr ríkis-
sjóði. Það væri tilfærsla á
sköttum, frá eigendum út-
varps- og sjónvarpstækja
(sem myndu losna undan af-
notagjaldinu) til almennra
skattgreiðenda.
í öðru lagi að á meðan Ríkis-
útvarpið nyti greiðslna úr ríkis-
sjóði gengi ekki að það keppti
við einkaaðila um auglýsinga-
tekjur, sem eru þeim iífsnauð-
synlegar. Það er ekki sann-
gjarnt og dregur úr afkomu-
möguleikum einkafjölmiðla
sem hafa, þrátt fyrir allt, stór-
bætt íslenzkt fjölmiðlaum-
hverfi. Þess vegna lagði ég líka
til að RÚV færi af auglýsinga-
markaðnum.
Þetta þýðir væntanlega að
hækka þurfi framlög úr ríkis-
sjóði til að gera Ríkisútvarpinu
fært að sinna hlutverki sínu.
Annars vegar til að klára nauð-
synlega fjárfestingu og hins
vegar til að tryggja rekstrar-
tekjur. Þá verður svo að vera.
Þýðir það skattahækkanir?
Ekki nauðsynlega. Ég er tilbú-
inn að hafa nokkrar skoðanir á
því hvar mætti lækka ríkisút-
gjöld pg hvernig mætti spara
hjá RÚV, en þetta er ekki vett-
vangurinn til þess.
Hins vegar vil ég að ríkið láti
staðar numið þarna — með
sterku Ríkisútvarpi sem truflar
markaðinn eins lítið og unnt er
- og skipti sér ekki frekar af fjöi-
miðlun í landinu. Og kemur
þar að skandinavísku martröð-
inni. í greininni, sem þú vísar
til, er talað af nokkurri aðdáun
um þann praxís Norðmanna,
að ríkisstyrkja dagblöð, „sér-
staklega dagblöð úti á lands-
byggðinni sem orðið hafa und-
ir í samkeppninni við annað
blað á staðnum".
Af kurteisi við greinarhöfund
gerði ég þetta ekki að umræðu-
efni í svargrein minni. Hug-
myndin er næstum því of vit-
laus til að í hana sé eytt
prentsvertu. Það kemst ekki
inn í minn þykka haus, nema
hugsanlega sem brandari, að
ríkið eigi að styrkja dagbiöð
sem hafa orðið undir í sam-
keppni, bara af því að þau eru
til.
Ég þykist vita að röksemdin
sé, að blöð séu lýðræðinu
nauðsynleg og blaðalestur sé
hverri þjóð hollur. Ég get tekið
undir það síðarnefnda, en
seint samþykki ég að bara ein-
hver blöð, blaðanna vegna,
séu lýðræðinu holl. Góð blöð
eru góð og fólk vill lesa þau.
Vond blöð, sem ekki nógu
margt fólk nennir að lesa, eiga
að hætta að koma út.
Það væri raunar atvinnuör-
yggi í því fólgið að vita að ríkið
myndi borga brúsann, sama
hvernig blaðið gengi. En ekki
held ég þó að það sé uppskrift
að góðu blaði eða góðri fjöl-
miðlun. Frekar uppskrift að
leti, kraftleysi og hugmynda-
leysi. Og ekki get ég ímyndað
mér að þú viljir stuðla að því.
Ég hef sumsé ekki trú á að
með ríkisstyrkjum megi búa til
gott fjölmiðlakerfi, ekki frekar
en þeim hefur tekizt að bæta
landbúnaðarkerfið, útgerðina,
fiskvinnsluna og allt hitt. Fjöl-
miðlun er nefnilega líka biss-
ness. En, úps! — nú er kominn
upp í mér bókhaldarinn.
Beztu kveðjur,
Karl Th. Birgisson
P.S. Það er laukrétt hjá þér
að ég er hrifnari af frjálslyndi
og hreinum línum í engilsax-
neskri hugsun en ríkisstyrkja-
forsjárhyggju Skandínava. Því
fylgja hins vegar hvorki mar-
traðir né krampar — bara
svona endalaust tuð.
Ekki opinbera stefnu í
U Sf:
i»> rnmttm ms» ís>?í*«»#«W
ZtamémtJSS tií ivartí,«*seiw ‘‘fLSíi,
öjgsf: s tgsswg,
sffáiS2S55P3S#
Um opinbera stefhu í fjölmiðlun
eftir Ulju Á. Guömundsdóttur
Herra ritsttóTÍ.
nTOijitudagítuj 2fi- októH-r
sl, birtist i i>la« Hou 8rei»
utitiir (itlinum opinbera
œtm f tjMmtShm. t:g víl byrja
r Jjvt a8 tuikfca fyrir Uaffið
ttuli iterii aii unttalsehti t>íngs
.'ktuitartlli&ííu «<u optobíra
■<oa 1 ijolmíðlmi seot vtft
a K. .kihaniKStWtir Iftgðum
tn « m*it var fyrir á Ak
igl 1». ofct sfc Hitís vvgitr ttr
uð gagttl-ýiilvi'rí livf: ináleitta'
auft þessl ntofjólluji <rr. I»ví
.Ittt ber ui»í|ítllunin t«ss
iggl vtUtl it« hniumiurmn.
art Th. Blrgtaoft. Iiciur ekfcl
,líttt sór itJitli* o* biýtitr t>ar
njulessar vlnnuregtur vantl-
•rar bíaöitmttttttsku. Skríf
Hvar stwidur triitta i greinar-
serftlnnl?
Slftsr s«í;ir KTB: ,Miý fcrun-
ar, án þess að ég vtti þaö iyrii
víst. aö þær lAtja vtl)í ixrði
þrengía itfl ftiyftarh,jJiii á viftfcu-
rekntt Ijölrotðlunum ag ieyía
ríklttu itö kcppa m þá á ójöíii
.Eino tomnín er nð ftt% j
kdtparpfð fari af aagtH-
hluta.
Það er ekki síst þetta mark-
mið sem menn hafa í huga þeg-
ar þeir eru að verja það fyrir-
komulag að Ríkisútvarpið skuli
fá bæði lögboðin afnotagjöld
og tekjur af auglýsingum. Við
vitum vel að það er tiltölulega
auðveit og ódýrt að koma
sendingum útvarps til rúmlega
90% þjóðarinnar, en afgangur-
inn af landinu og miðin eru svo
dýr að ríkið hefur hingað til
heykst á því og einkastöðvarn-
ar láta sig ekki einu sinni
dreyma um það.
Hvaða leið vilt þú fara?
Nú ætla ég að spyrja þig,
Kalli, hvort |jú ert samþykkur
því að setja Ríkisútvarpinu
svona markmið.
Ef svarið er nei, þá ætla ég
að biðja þig að segja það hátt
og skýrt þannig að það heyrist
alla leið til Vestfjarða og út á
miðin við landið. Ég ætla líka
að biðja þig að fara með þetta
svar þegar þú leggur næst á
Öxnadalsheiðina eða einhvern
annan fjallveg í tvísýnu veðri
og útvarpið deyr út rétt í þann
mund sem þulurinn ætlar að
fara að veita þér upplýsingar
um veður og færð.
En ef þú svarar játandi þá
ætla ég að biðja þig að segja
mér hvaða leið þú vilt fara til
að ná markmiðinu. í málflutn-
ingi þínum um auglýsingatekj-
ur Ríkisútvarpsins hefur þú
hingað til einskorðað þig við
tillögur um að skerða tekjur
stofnunarinnar. En þú vilt
kannski hækka afnotagjöldin,
ekki bara um 760 krónur á
mánuði heldur líka sem nemur
þeim hálfa milljarði sem Ríkis-
útvarpið hefur í auglýsinga-
tekjur (sem er u.þ.b. fjórðung-
ur tekna stofnunarinnar). Eða
viltu kannski sækja þetta fé í
ríkissjóð? Á þá að hækka skatt-
ana okkar?
En í guðanna bænum, ekki
segja að það sé hægt að ná
þessu markmiði með því að
segja liðleskjunum á Ríkisút-
varpinu upp og bæta stjórnun-
ina. Það þarf vissulega að taka
til hendinni þar í ýmsum mál-
um eins og úttekt Ríkisendur-
skoðunar bendir á. En að
halda að það skipti sköpum
um fjárhagslega afkomu stofn-
unarinnar og möguleika henn-
ar á að sinna skyldum sínum er
óraunsæi.
Skandinavíska
martröðin
Og fyrst ég er nú byrjaður að
hnotabítast þetta í þér þá
finnst mér skelfilegt að hugsa
til þess hvað þú ert hræddur
við skandinavíska forsjár-
hyggju í málefnum fjölmiðla.
Þú hlýtur að hafa martraðir
með þessu. Ég veit að þér læt-
ur frjálslyndi engilsaxa mun
betur í eyrum, en þú gætir nú
að minnsta kosti kynnt þér for-
dómalaust hvað aðrir hafa ver-
ið að gera.
í áðurnefndri grein Lilju er
nefnilega minnst á það hvernig
Norðmenn hafa hagað sinni
styrkjapólitík. Dæmi jæirra
sýnir að ríkisvaldið getur bæði
haft stefnu í málefnum fjöl-
miðla og framfylgt henni án
þess að skerða á einn eða
neinn hátt frelsi þeirra sem við
þá starfa. Og meira að segja
aukið bæði lýðræðið, fjöl-
breytnina og blaðalestur í leið-
inni.
Hins vegar get ég skilið ótta
þinn við afskipti íslenskra
stjórnmálamanna af fjölmiðl-
um, þau hafa haft skelfilegar
afleiðingar eins og dæmin
sanna og á það ekki síður við
um frjálsa markaðinn en Ríkis-
útvarpið. En ég held að það
leysi engan vanda að setjast
bara niður, loka eyrunum og
kyrja eins og Kató gamli: Að
lokum legg ég til...
Þröstur Haraldsson
blaðamaður og
lausamaður hjá
Ríkisútvarpinu
P.S. Hvað er það sem fær þig
til að halda að bókhaldararnir
og viðskiptafræðingarnir hjá
Ríkisendurskoðun séu öllum
öðrum færari um að móta
skipulag og dagskrárstefnu
Ríkisútvarpsins? Er það þann-
ig hjá ykkur á HPI Ertu þá bara
leppur fyrir einhvern bókhald-
ara? Sami.
Ó djei Simpson og Djísus Krœst
Ekki entist mér alveg síðasti
þáttur til að svara bréfi Rík-
harðs Brynjólfssonar á
Hvanneyri. Hann segir í lokin:
„PS. Ér þessi Ó Djei Simp-
son, sem sumir ljósvakamiðl-
ar taia um þessa dagana, sá
sami sem skrifaður er O.J.
Simpson? Gaman væri að
heyra þá miðla skammstafa
nöfn og heiti á hollensku eða
svahílí! Önnur persóna er
stundum kölluð upp þegar
mikið liggur við í sömu miðl-
um, en sá heitir Sísus Kræst
eða Djísus Kræst. Er hann í
körfuboltanum eða hvað?“
Þetta eru þarfar ábending-
ar. Enska er mikið skammstaf-
anamál. Aigengt er þar að
skammstafa nöfn stofnana og
borga og jafnvei fólks. Nú
virðist mér sú siðvenja vera
að færast æ meir inn í ís-
lensku — og það sem verra er;
menn nota gjarna enska staf-
rófið.
Þær skammstafanir, sem al-
gengastar eru, tengjast flestar
fjölmiðlum. Má þar nefna nöfn
útvarps- og sjónvarpsstöðva
eins og MTV (emm tí ví) og
BBC (bí bí sí). I þessum flokki
eru líka ýmsar skammstafanir
sem tengjst kvikmyndum og
sjónvarpi. O.J. Simpson er af
þeim heimi og heitir því
hvorki 0 Joð Simpson né Oj
Simpson heldur Ó djei Simp-
son. Á sama hátt er borgin
Los Angeles að breyta um
nafn og heitir nú í munni
margra fjölmiðlamanna L.A.,
sem er borið fram ell
ei að bandarískum
sið.
Körfubolti er vin-
sæil hér á landi.
Mestu snillingar
heims í þeirri íþrótt
leika í NBA-deildinni í
Bandaríkjunum. Áður
en farið var að fjalla
að ráði um banda-
rískan körfubolta í
sjónvarpi töluðu
áhugasamir íslend-
ingar ævinlega um
enn bé a-deildina. Nú
færist mjög í vöxt að
tala um enn bí ei.
Oft er talað um
bandarísku stofnan-
irnar CIA og FBi, og
verður æ algengara
að nota ensku bók-
stafaheitin og nefna
þar sí æ ei og eff bí æ
— enda koma þessar
stofnanir oft við sögu
í kvikmyndum.
Fleiri dæmi mætti
tína til um ensk bók-
stafaheiti í íslensku
máli, en þessi verða
látin duga. Mér finnst
þessi tíska til lýta og
legg til að vörpungar
(þeir sem vinna við
útvarps- og sjón-
varpsstöðvar) breyti
henni. Það eru þeir sem ráða
hvort íslensk ungmenni heyra
og sjá það nýjasta í emm té
vaff eða emm tí ví. — Notum
ísienskt stafróf í íslensku máli.
Við skulum tii samanburðar
skoða hvað gert er í umfjöllun
um ýmsar pólitískar stofnanir
sem gjarnan eru nefndar ein-
hverri skammstöfun. Þar eru
heiti stofnananna að jafnaði
þýdd og búnar til íslenskar
skammstafanir (með íslensk-
um bókstafaheitum). Sem
dæmi má nefna EES, RÖSE, EB
og SÞ. — Um hitt mætti setja á
langar tölur, hvernig á að nota
punkta og upphafsstafi í
skammstöfunum; en það
verður ekki gert hér að sinni.
Eitt atriði þessu tengt skal
þó nefnt. Þegar stofnanir, fé-
lög eða fyrirtæki bera heiti
sem er fleiri en eitt orð, skal
samkvæmt íslenskum staf-
setningarreglum einungis
skrifa fyrsta orðið með stór-
um staf (nema aðrar reglur
heimti fleiri stóra stafi). En
setjum nú svo að við stofnuð-
um félag sem héti Hið íslenska
málverndarféiag. Svo ætluð-
um við að láta búa til vegg-
spjald til að kynna félagið. Þá
er býsna hætt við því að aug-
lýsingamenn þeir sem við
fengjum til starfa settu heiti
félagsins upp með enskum
hætti og rituðu Hið íslenska
Málverndarfélag. — Slík ensk
eftiröpun sést alltof oft í aug-
lýsingum og pésum sem aug-
lýsingastofur setja upp fyrir
fyrirtæki.
Þegar við íslendingar
bölvum notum við einkanlega
orðið helvíti og svo ýmis nöfn
á húsbóndanum í neðra. í
ensku og suður-evrópskum
málum tengist ljótur munn-
söfnuður miklu meira kynlífi
og trú, og nota menn, sem þau
mái tala, gjarnan upphrópanir
tengdar þeim málaflokkum
þegar við Islendingar segjum
heivítis djöfull í daglegu tali,
en árans ári ef við erum að
þýða fyrir sjónvarp. Mér
finnst hins vegar alger óþarfi
að apa slíkt eftir útlendingum
og nota nafn Krists sem blóts-
yrði og nefna hann þar að auki
upp á ensku, eða þá að segja
fökk jú í tíma og ótíma. Slíkt er
hvorki íslenska né í samræmi
við íslenska biótsyrðahefð.
(Algengt er að menn
ruglist á orðtökum og slái sam-
an tveimur slíkum. Nýlegt
dœmi úr útvarpi varþegar ung-
lingar suður með sjó fóru að
berja hver á öðrum og slags-
málin urðu að lokum svo
mögnuð að lögreglan skakkað-
ist í leikinn.j
„Önnur persóna erstundum
kölluð upp þegarmikið liggur
við, en sá heitirSísus Kræst eða
Djísus Krœst. Erhann í körfu-
holtanum eða hvað?“