Alþýðublaðið - 13.06.1981, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 13. júní 1981
♦
„NÝI SÖSÍAUSMINN”
BYGGIST Á
VALDDREIFINGU
VIÐTAL VIÐ LEIÐTOGA BANDARÍSKRA JAFNAÐARMANNA MICHAEL HARRINGTON
Fyrir tveimur áratugum kom
út bök í Bandarikjunum undir
heitinu: „The other America”
— önnur ásýnd Bandarfkjanna.
Höfundur bökarinnar var
Michael Harrington. Þessi bók
vakti heimsathygli og varö
kveikjan aö herferöinni gegn ör-
birgðinni i bandariskum stór-
borgum, sem náöi hápunkti á
valdatima Lyndons B. John-
sons. NU er Michael Harrington
leiðtogi Samtaka lýösæröisjafn-
aðarmanna i Bandarikjunum
(The Democratic Socialist
Organizing Committee), en þau
samtök eiga aöild aö Alþjóöa-
sambandi jafnaöarmanna. A
s.l. hausti gengust þessi samtök
fyrir alþjóölegri ráöstefnu meö
leiðtogum jafnaöarmanna-
flokka um viða veröld um efnið:
Viðbrögð jafnaðarmanna við
hægri bylgjunni. Þá ráðstefnu
sóttu m.a. Willy Brandt, leiötogi
Alþjóöasambands jafnaöar-
manna, Michel Rocard, hinn
snjalli hugmyndafræöingur
franska jafnaöarmannaflokks-
ins, Olof Palme, leiðtogi
sænskra jafnaöarmanna,
Kreisky leiötogi austurriskra
jafnaöarmanna, Gonzales, leiö-
togi spænskra jafnaöarmanna,
Soares, leiötogi pórtUgalskra
jafnaðarmanna og einnig fjöld-
inn allur af forystumönnnum
jafnaðarmannahreyfinga i
þriðja heiminum. Framlag
Harringtons á þessari ráðstefnu
vakti verulega athygli. t banda-
riska timaritinu „Newsweek” 8.
jUní s.l. birtist viötal viö
Michael Harrington um það
sem timaritið kallar endurfæö-
ingu lýðræðisjafnaðarstefnu i
Evrópu. Tilefniö er þaö, að jafn-
aöarmenn i mörgum Evrópu-
löndum viröast nU þegar hafa
snUiö vörn i meiriháttar sókn
gegn þeirri hægri bylgju, sem
virtist i uppsigiingu og náöi
hápunkti með valdatöku
Margrétar Thatcher i Bret-
landi. Jafnaðarmenn hafa nU
tekið viö völdum i Frakklandi,
undir forystu Francois Mitter-
rand. Þeir eru viö völd i Vestur-
þýska Sambandslýöveldinu.
Jafnaöarm annaflokknum á
Spáni er spáö gifurlegri fylgis-
aukningu. 1 næstu kosningum i
Grikklandi er jafnvel bUizt viö
aö vinstri jafnaöarmannaflokk-
ur Andreas Papandreos nái
völdum. A Italiu er jafnvel bUizt
við þvi', aö leiðtogi jafnaöar-
manna, Crax , taki viö embætti
forsætisráöhcrra, sem þá yröi I
fyrsta sinn I sögu ttaliu eftir
strið aö jafnaöarmaöur heföi
með höndum forystu i rfkis-
stjórn. 1 Noregi heyr norski
Verkamannaflokkurinn harö-
vituga báráttu fyrir áframhald-
andi völdum eftir kosningar i
september. Hér birtist Utdráttur
úr viðtali sem Robert Kirkland,
blaðamaöur viö Newsweek, átti
viðMichael Harrington af þessu
tilefni
KIRKLAND: Hvernig skýrir
þU kosningasigur Francois
Mitterrands i Frakklandi?
HARRINGTON: t fyrsta lagi
er ljóst að Frakkar höfðu fengiö
sigfullsadda af Giscard. Þvi til
viöbótar er 1 jóst aö franski jafn-
aöarmannaflokkurinn er oröinn
að meiriháttar pólitiskri hreyf
ingu. Hann hefur sterkt aðdrátt-
arafl á ungt fólk, hann skirskot-
ar einnig til gilsidmats kaþó-
likka sem er þýöingarmikið i
kaþólsku landi.
Spurning: Hvað gerist ef
Mitterrand nær meirihluta i
þingkosningunum i jUnilok?
Svar: Það liggur ekki ljóst
fyrir. Ef hann fær starfhæfan
meirihluta, standa vonir til þess
að hann geti komið fram þýð-
ingarmiklum kerfisbreytingum
á frönsku þjóöfélagi. En það
hvarflarekki að mér að ætla að
hann geti þrautalaust hrundið i
framkvæmd stefnuskrá flokks
hans, jafnvel þótt meirihluti fá-
ist eftir þingkosningarnar. Ég
hef ekki trU á þvi, að Frakklandi
veröi i skyndingu breytt i neitt
fyrirmyndarriki lýðræðisjafn-
aöarstefnu.
Spurning: Ef viö viöurkenn-
um rikjandi ástand i frönskum
rikisfjármálum, getur Mitter-
rand þá framkvæmt meirihátt-
ar þjóðnýtingu eöa skapað 200
þUs. störf hjá þvi opinbera, án
þess að eyöileggja hagkerfið?
Svar: Hver sá sem bUið hefur
iFrakklandi ber djUpa viröingu
fyrir hefðbundnu miðstjórnar-
valdi skriffinnskukerfisins i
Paris. Innan jafnaöarmanna-
flokksins eru m jög sterk öfl sem
berjast fyrir dreifingu valds.
Von min er sii að þessi trú á
valddreifingu, að færa valdið til
þeirra sem staöarþekkinguna
hafa, muni leiöa til nýrra
lausna. TrUin á almætti miö-
stjórnarvalds rikisins er dauð.
„Félagslegar lausnir” ganga
ekki nema þær séu færöar á
ábyrgð fólksins. Eftir viöræöur
viöMitterrand erég sannfærður
um aö hann er einlægur i þess-
um málflutningi. Hvort hann
getur hrundiö hugmyndum sin-
um i framkvæmd er annað mál.
Það verður tíminn að leiða i
ljós.
Spurning: Er þess aö vænta,
að þessi endurnýjun franska
jafnaöarmannaflokksins veröi
endurtekin annars staöar i
Evrópu?
Svar: Hvert menningarsvæöi
skapar sinar eigin pólitisku
lausnir. ÞU getur ekki flutt
sænskan sósialisma Ut til
Bandarikjanna, — né heldur til
Frakklands. Viö veröum aö tala
um margs konar sósialisma.
Hver um sig hefur sérstööu.
Engu aö siöur er þaö svo að i öll-
um jafnaöarmannaflokkum
Evrópu hefur valddreifingar-
hugsjónin hljómað með öflugri
undirtón á undanförnum árum.
Hugsunmanna er mjög aö sveigj
ast frá trUnni á rikisforsjá, frá
hinu hefðbundna, sögulega lik-
ani sósialiskrar hugmynda-
fræði.
Spurning: Hvaöa áhrif mun
sigur Mitterrands hafa á hin
nánu samskipti Frakka og Þjóö-
verja,sem veriö hafa burðarás-
inn innan Efnahagsbandalags-
ins á undanförnum árum?
Svar: Samskipti þjóöa ráöast
aöeins að litlu leyti af hug-
myndafræöi. Þaö er þekkt stað-
reynd, að Helmut Schmidt hafði
náiö samband viö fráfarandi
Frakklandsforseta Giscard.
Það var jafnþekkt aö Willy
Brandthefur haft náiö samband
við Mitterrand. En kjör Mitter-
rands sem forseta Frakklands
hefur í för meö sér breytingar
innan hreyfingar Evrópskra
jafnaöarmanna. A s.l. tiu árum
hefur þýzki jafnaðarmanna-
flokkurinn verið rikjandi meðal
evrópskra jafnaðarmanna,
vegna þess að hann var öflug-
astiflokkurinn sem var við völd
i öflugasta rikinu. Franskir
jafnaöarmenn hafa á sama tima
þreytt eins konar eyöimerkur-
göngu. NU stöndum viö frammi
fyrir franskri jafnaðarmanna-
hreyfingu sem mótast af sér-
stæöum sjónarmiöum og lýtur
leiösögn sérstæös leiötoga.
Hvaöa áhrif það mun hafa á
samskipti Frakka og Þjóðverja
fer aö verulegu leyti eftir við-
brögðum hinna þýzku jafnaðar-
manna.
Spurning: Hvernig meta Ráö-
stjórnarrikin sigur Mitter-
rands?
Svar: Þegar Mitterrand var
að koma á „bandalagi vinstri
aflanna” (kosningabandalag
jafnaðarmanna og
kommúnista), fyrir þingkosn-
ingarnar i Frakklandi 1978, var
honum boðiö til Moskvu. En
skyndilega afturkölluöu Kreml-
verjar heimboöiö. „Nouvelle
Ovservateur”, helzta vikurit
vinstri manna i Frakklandi,
hefur þaö eftir Mitterrand, að
þaö seinasta sem hUsbændurnir
i Krem 1 vildu að gerðist, væri aö
upprisi i Frakklandi hreyfing
lýöræöislegra jafnaöarmanna,
sem næöi árangri.
Spurning: Er eitthvað sem
bendirtil þess, aö þessi hreyfing
evrópskra lýöræöisjafnaðar-
manna veröi árangursrik? — er
hún stundarfyrirbæri?
Svar: NU er svo komið i Svi-
þjóö, að hægri öflin eru aftur
tvistraður minnihlutahópur. Ef
eitthvað má marka skoðana-
kannanir þá munu sænskir jafn-
aöarmenn vinna stærsta kosn-
ingasigur sögu sinnar i næstu
kosningum. Þessu til viöbótar
má nefna sigur Mitterrands i
Frakklandi, sigur brezka
Verkamannaflokksins i sveit-
arstjórnarkosningum i Bret-
landi, gifurlegar vinsældir
Felipe Gonzalez á Spáni, sigur-
horfur Papandreos i Grikklandi,
og þann raunhæfa möguleika
Albertino Craxi, Ieiðtoga i-
talskra jafnaðarmanna, að
verða næsti forsætisráöherra
ítaliu.
Spurning: Attu von á umtals-
verðum uppgangi italskra jafn-
aðarmanna i framhaldi af hruni
rikisstjórnarinnar út af frimúr-
arahneykslinu?
Svar: Mér hefur lengi virzt
ærin nauðsyn á þvi aö skipa liði I
italskri pólitik á nýjan leik.
Þrátt fyrir þátttöku jafnaðar-
manna i' ýmsum rikisstjórnum
hefur þungamiöja valdsins ver-
iö i höndum hægri og miðafla.
Itölsk pólitfk hefur alltof lengi
snúizt um aö leika eins konar
„eitt par fram fyrir ekkju-
mann”, sem breytir gersam-
lega engu. Ef Craxi yröi einfald-
lega forsætisráöherra i gislingu
kristilegra demókrata, þá vona
ég vissulega aö hann verði ekki
forsætisráðherra, m.a. vegna
jafnaðarmanna sjálfra.
Spurning: Hvaöa ályktanir
dregur þU af kosningaUrslitum I
Hollandi?
Svar: Þaö sem viröist skipta
mestu máli er djUpstæð andUÖ á
staösetningu kjarnavopna i Hol-
landi. Væri ég Alexander Haig,
væri ég þungt hugsi út af þess-
um kosningarúrslitum.
Spurning: Hvaöa skyringu
gefur þU á auknum byr I segl
lýöræöisjafnaöarmanna i
Evrópu?
Svar: Á s.l. áratug báru
jafnaðarmannaflokkarnir hit-
ann og þungan af kreppu hins
kapitaliska hagkerfis. Þessi
kreppa heldur áfram. Hægri öfl-
insem viö völd eru, eru ófærum
aö leysa vandamálin. Sökin
vegna þessarar kapitalisku
kreppu lendir nU loksins rétti-
lega á kapitalistunum sjálfum.
Þetta gefur jafnaðarmönnum
nýtt tækifæri. „Gamli
sósialisminn” byggöist raun-
verulega á árangri hins bland-
aða hagkerfis. Það rann loksins
upp fyrir jafnaöarmönnum und-
ir lok siöasta áratugar, aö þetta
kapitaliska hagkerfi getur ekki
veriö I eilifri Utþenslu, m.ö.o.
það getur ekki endalaust staöið
undir tekjujöfnunarpólitik jafn-
aöarmanna. Þessi niðurstaöa
hefur gert jafnaðarmennina i
Evrópu róttækari og neytt þá til
þess að hugsa hlutina upp á
nýtt.
Spurning: Er sú áherzla sem
nú er lögð á valddreifingu til
marks um þessa nýju hugsun?
Svar: Já, bæði hugmyndin um
valddreifingu og sá vilji sem nú
er uppi til þess að endurskoöa
eignarréttarkerfið. SU hugmynd
að flytja ákvörðunarvaldið i
efnahagsmálum Ur skrifstofum
forstjóranna inn á verksmiðju-
gólfiö er þýðingarmikill þáttur
þessarar nýju herstjórnarlistar
jafnaöarmanna. Viö viljum
auka hagvöxtinn með þvi aö
flytja ábyrgðina og valdið i
hendur þeirra sem við fram-
leiðsluna starfa.
Spurning: ÞU hefur sjálfur
sagt, að „sósialismi” þriöja
heimsins sé i bezta falli ein-
ræöisstjóm, i versta falli ál-
ræöisstjórn. Sé það svo, er þess
ekki að vænta að sósialistaleiö-
togar þriöja heimsins ávinni sér
hylli Reagan-stjórnarinnar i
Bandaríkjunum.
Svar:SU staðreynd, að pólitik
Alþjóðasambands jafnaðar-
manna veldur Reagan-stjórn-
inni áhyggjum er ánægjuleg og
telst til dyggða. Hreyfing
evrópskra jafnaðarmanna hef-
ur nú skarpari skilning og rikari
samúð með vandamálum þriöja
heimsins en nokkru sinni fyrr.
Það ætti aö vera Reagan-stjórn-
inni viövörun.
Spurning: Veröur Evrópa
„sósialisk” undir forystu lyð-
ræðisjafnaöarmanna?
Svar: Þaö hefur alltaf veriö
talsveröur munur á hugmynda-
fræðilegum hræringum og ab-
gerðum ri"kisstjórna. Ég held
þvi ekki fram, aö hugmynda-
fræði lýöræðisjafnaðarmanna I
Evrópu, sem nú á auknu fylgi aö
fagna f Evrópu, muni gerbreyta
þjóöfélagsástandinu i Evrópu
eða viðhorfum i alþjóðamálum
alveg á næstu árum. En hreyf-
ingin er i vexti og hún mun hafa
vaxandi áhrif um ailan heim.
(jbh þýddi!