Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1937, Blaðsíða 2

lesbók moröunblaðsins
42
þess að breiða úr sjer tii suðurs
og austurs ofí srlevpa smátt og
smátt í sig Tyrkland, Persíu, Ind-
land og jafnvel Kína. Markmið
hans var að opna þjóð sinni út-
sýn yfir Evrópu. í hinum lang-
varandi og margþætta Norður-
landaófriði, þegar Svíþjóð, Dan-
mörk og Sachsen-Pólland og Pjet-
ur börðust um yfirráðin vfir
Eystrasalti, tókst honum að
leggja undir sig Lifland, Est-
land, Ingermannland og Karelen.
Við það ruddi hann sjer braut
að Austursjónum, og hnekti valdi
Svía á hafinu, svo þe;r urðu 2.
flokks sjóveldi. Meðan sá ófriður
geysaði stofnaði hann St. Pjeturs-
borg og setti þar upp verksmiðj-
ur, spítala, hermannaskála, bóka-
söfn, leikhús og aðrar Vestur-
Evrópu uppfyndingar. Með harð-
ýðgi og blóðsúthellingum braut
hann á bak aftur uppreisnir Stre-
litzanna, en þeir höfðu á dögum
fyrirrennara hans náð ótakmörk-
uðum valdaáhrifum. A sama hátt
fórst honum gagnvart sam-
blæstri aðalsmanna og ættmanna
sinna. Þannig varð hann stofn-
andi keisaradæmisins.
Með sama ofstopa reyndi hann
að innleiða evrópiska menningu í
öllu landinu. Hann fjekk til sín
erlenda herforingja, kaupmenn,
mentamenn, listamenn, bannaði
alskegg og Austurlandaklæðnað,
leiddi í lög júlíanska tímabilið,
en fram að þeim tíma höfðu Rúss-
ar reiknað ártölin frá sköpun
heims, gróf Ladoga-skurðinn,
fækkaði klaustrum, losaði kven-
þjóðina úr kvennabúrunum, skip-
aði aðalsmönnum til námsvistar
erlendis og skyldaði æskulýðinn
til skólagöngu í hinum nýju skól-
um.
Stórbrotinn, víðsýnn og grimm
úðugur var hann, og líkur rudda-
fengnum leikara, með sín sífeldu
ofsareiðiköst og krampaflog, ó-
evrópiska klæðnað, sem svipaði
til leikarabúnings, og sína þrjá
förunauta, apann á öxlinni, hir.ð-
fíflið með fettur sínai- og brett-
ur cg flöskuna með heimabrugg-
uðu brennivíni.
Hinar snöggu umbætnr Pjeturs
mikla urðu þegar alt kcnn til alls
engin hamingja fyrir Rússa. Þeir
voru þjóð, sem í þroska sínum
höfðu einmitt náð miðöldunum,
en var nú með ofbeldi og undir-
búningslaust varpað út í lífsskil-
yrði þroskaðrar „barok“- aldar.
Þetta var enn einn sigur fyrir
hina „cartesiönsku“ stefnu, sem
Pjetur vann, er hann á einum
mannsaldri eftir ákveðnum for-
skriftum reif upp úr jörðinni ev-
rópiskt stórveldi, breytti „teo-
kratiskri" bændaþjóð í „búreau-
kratiskt“ sjóveldi, og fjekk bar-
bariska austurlandamenn til að
taka upp vesturlanda menningu.
Katrín mikla og flestir aðrir
einvaldar Rússa hafa haldið á-
fram á þessari vitlausu braut,
þessari óeðlilegu evrópiseringu á
þjóðinni, og er bolsivisminn síð-
asti þáttur hennar.
Lenin sá þetta mætavel. Hann
kallaði Pjetur mikla pólitískan
ættföður sinn og sagði, að hann
hefði verið fyrsti byltingamaður-
inn í hásæti Rússlands. Þessvegna
snerist hann öndverður gegn því,
að skift væri um nafn á Petro-
grad og borgin nefnd Leningrad.
Aðferð Pjeturs og Lenins er
upphaf og endir á samfeldum ó-
dáðaverkum gagnvart þjóðarsál
Rússa. Vegna þess er komin djúp
og sennilega óbrúandi sprunga í
framþróun þjóðarinnar. Það hefn-
ir sín, þegar reynt er að stökkva
yfir eitt áraþúsund. Enn í dag
eru Rússar miðaldaþjóðin í fjöl-
skyldu Evrópu. Þessvegna eru
það aðeins Rússar, sem hafa ó-
svikið útþensluafl, aðeins Rúss-
ar, sem hafa spámenn eins Og
Tolstoj og helga menn eins og
Dostojevsky.
En vegna þess, að alt frá dög-
um Pjeturs mikla eru í landinu
allar tískunýjungar nýrrar aldar,
hefir þjóðin liðið af sífeldri ó-
stöðvandi sálsýki..
Þetta hafa Bolsivikkar hugboð
um. Þessvegna hafa þeir gripið
til hins sjerkennilega ráðs, blátt
áfram að afnema þjóðarsálina.
Það er ósvikin rússnesk aðferð,
en er vitanlega aðeins byrjunin
að nýjum og ennþá ægilegri hörm-
ungum.
*
(Pjetur mikli var keisari frá
1682—1724. Strelitzar, sem minst
er á í greininni, voru herfylking-
ar, sem ívan grimmi skípulagði og
hálfsystir Pjeturs, Sofia, studdist
mest við, á meðan hún gat hald-
ið Pjetri í skefjum og bægt hon-
um frá því að verða einvalds-
herra. 17 ára gamall, árið 1689,
vann hann bug á andstöðu henn-
ar og kom henni í klaustur. Stre-
litzar höfðu ýmiskonar sjerrjett-
indi um skeið, en herdeildir þess-
ar voru leystar upp árið 1698.)
Kveðja frá „Kollega“.
(Lag: Chagrin d’ amour.)
Jeg lifi í draumum þá liðnu
stund,
er leit jeg þig fyrsta sinn.
Bros þitt var hvítt og kalt sem
þín lund,
en komst þó í sál mína inn.
Og hjarta mitt brendirðu augn-
anna eldi,
ekki jeg stóðst þeirra töfraveldi,
en brosandi ber jeg þá und.
Síðan jeg lifi í leiðslu og þrá,
— mig langar svo sárt til þín. —
„En óskanna strönd muntu
aldrei ná“.
segir örlaganornin mín;
því geislarnir sjást, en grípast
eigi.
Jeg græt þína fjarlægð á nótt
og degi;
í löngun jeg lifa má.
Þig nefnir mitt hjarta við hvert
sitt slag,
það heiti þitt rúmar eitt.
Jeg finn þig í söng, jeg finn þig
í brag,
og fagna að þú hefir líf mitt
seitt.
Jeg styð mig í draumi við sterka
arminn,
þá streymir lífsþrá að nýju í
barminn
aftur, hvern einasta dag.
Vigdís frá Fitjum.