Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1944, Blaðsíða 6

182
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hákon Bjarnason, skógræktarstjóri:
Jurtakynbætur í þúgu lundbúnuður
Náttiiran skapar nýjar plöntur
Ura 1870 fundu menn nýja gras-
tegund á strönd Englands^ sera
kölluð var Spartína Townsendii. —*
Þessi tegund líktist mjög tveim
áður kunnmn grastegundum, S.
strieta og S. alterniflora. Erfið-
leikar virtust samt á að feðra þessa
nýju grastegund, því að önnur
plantnanna, sein S. Townsendii dró
dám af, óx aðeins á austurströnd
Ameríku en hin í Englandi. Svo
var hin nýja tegund langtum stór-
vaxnari en hvor hinna. Sakir hins
mikla vaxtar var þessi tegund not-
uð til uppgræðslu á votum jarð-
vegi. Hvar sem hún komst í nám-
unda við hinar tegundirnar, sem
inenn grunuðu um að vera foreldra
hennar, óx hún þeim langt yfir
höfuð og útrýmdi þeim. Nii leið
og heið uns menn tóku upp á því
að skyggnast inn í frumukjarna
plantnanna og telja í þeim „kró-
mosómin“ eða litnúigana. Þá kom
í ljós, að Spartina stricta hefir 56
iitninga og S. alterniflora hefir 70;
en S. Townsendii, nýja tegundin,
hafði 126 litninga eða 56+70. Þetta
tók af allan vafa um, að S. Towns-
endii er afkvæmi liinna tveggja,
hvernig svo sem önnur tegundin
hefir komist yfir Atlantshafið.
í stað þess, að fá helm-
ing litningana frá hvoru foreldr-
inu, eins og vanalegt er, fékk hún
þennan óeðlilega mikla vöxt.
Sjerhver tegund jurta hefir á-
kveðna tölu litninga í hverjum
frumukjarna líkamans. Fyrir fr.jóvg
unina klofna kynsellurnar og fær
hvor helmingur aðeins lielming litn-
inganna, en við sameiningu annar-
ar kynfrumu kemur annar helm-
ingur á móti, svo að hinn nýi ein-
staklingur fær sömu tölu litninga
í hvern frumkjarna og hvort for-
eldrið hafði. En það kemur ein-
stöku sinnum fyrir. að litningarnir
haldast óbreyttir í kynfrumunum,
og þegar tvær slíkar frumur mæt-
ast, kemur fram nýr einstaklingur,
sem hefir helmingi fleiri litninga
en foreldrarnir höfðu. Slíkir ein-
staklingar eru nefndir ,tetraploidir‘
og eru þeir oftast að ýmsu frá-
brugðnir foreldrpnum. Eintum
verða þeir oft stórvaxnari og þrótt-
meiri. Með því að leiða fram ætt-
ir af slíkum einstaklingum má
mynda alveg ný afbrigði.
Venjulegt bygg hefir t. d. 14
litninga í frumkjarnanum, en mönn-
um hefir tekist að búa til bvgg,
sem hefir 28 litninga í kjarnanum.
Þegar byggtegundir með 14 litn-
inga og 28 litninga eru víxlfrjóvg-
aðar, koma oftast fram plöntur,
sem hafa 21 litning í kjarna. Þess-
ar plöntur eru nefndar „triploidar“
og þær hafa yfirleitt þann eiginleika
að verða mjög stórvaxnar, enn
stórvaxnari heldur en hinar ?,tetra-
ploidu“ þótt undarlegt megi virðast.
Ennfremur hafa þær oft og tíðum
ýmsa aðra kosti, sem eftirsóknar-
verðir eru. Aðal ókosturinn við
þær er, að það er oft erfiðleikum
bundið að fá þær til að auka kyn
sitt við æxlun. En þar, sem um
ræktun jurta er að ræða, sem æxla
má á kynlausan hátt, svo sem kart-
öflur, lauka og margar trjátegund-
ir, er feikilega mikill vinningur að
því að skapa „tríploid" plöntur.
Risaöpin, sem fannst í Svíþjóð
fyrir fáum árum, var „triploid‘%
og var það ástæðan fyrir hinum
mikla og öra vexti hennar. Telja
kynbótamenn, að mjög mikinn á-
vinning megi fá við ræktun „tri-
ploid“-plantna, einkum þar, sem
um kynlausa æxlun getur verið að
ræða, en auk þess getur verið mik-
ill flýtir að því við allskonar kyn-
bótastörf, ef völ er á „triploid“
og ,,tetra])loid“ einstaklingum til
æxlunar við venjulegar jurtir.
Á árunum 1937 og 1938 fundu
menn upp mjög einfalda og hand-
hæga aðferð til þess að fjölga
litningum í frumkjörnum plantna,
og það er talið mjög líklegt, að sú-
að ferð leiði til þess, að flest kjrn-
bótastarfsemi geti framvegis orðið
miklu örari og fljótvirkari en áð-
ur.
Verkefni á Islandi.
Eg tel engan vafa á, að við|
Islendingar getum haft mjög mikið
gatiga af ýmsu, er fram kemur á
ásviði plöntukynbóta úti um heim,
ef við . getum sniðið þá reynslu
við okkar eigin staðhætti. Hér á,
landi blasa við ótal verkefni, sem
leysa þyrfti, til þess að auðvelda
strit okkar fyrir lífinu og gefa
okkur góðan afrakstur í aðra höntl.
Túngrösin má að sjálfsögðu bæta
mjög mikið, og ekki veitti af, að
við eignuðumst harðgerðari kart-
öflur en við ræktum nú. Hver veit
nema að við gætum fengið ágætis
fóðurjurt eða jafnvel korngras, ef
við æxlum saman bygg og mel-
gresi"? Hver veit, hvað hægt er að
gera úr ertublómunum okkar, jarð-
arberjunum og bfaberjunum, ef þau
væru kynbætt? Björkina er án efa
hægt að bæta mjög mikið, og það
þarf ekki að taka mjög langan