Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.1945, Blaðsíða 7

LESBÓK MOKGTTNBLAÐSTNS
609
Landsnefndin.
Árið 1770, var „Landsnefndin“
svokallaða, send hingað til lands,
til að kynnast af eigin raun ástand
inu. Var það að þakka hinni iát-
lausu baráttu og málarekstri Skúla
fógeta. 1 nefndinni áttu sæti þrír
menn: 1 Norðmaður, 1 Dani og 1
Islendingur, er var formaður nefnd
arinnar. En það var Þorkell Jóns-
son Fjeldsted, naut hann hins
mesta trausts hjá stjórnarherrun-
um, eins og ljóst má verða af em-
bættisferli hans. Ungur að aldri
varð hann málaflutningsmaður í
hæstarjetti Kanpmannahafnar. En
'eigi þótti a’nnað hlýða en að hinir
miklu hæfileikar hans, notuðust í
almenningsþarfir og voru honum
falin margskonar embættis- og
trúnaðarstörf: Lögmaður var hann
í Færeyjum og síðar í Ivristjáns-
sandi, amtmaður á Borgundarhólmi
ög Finnmörku, stiftamtmaður í
Þrándheimi, að síðustu var hann
fo-rstöðumaður póstmála danska rík
isins og andaðist í því embætti ár-
ið 1795.
Landsnefndarmennirnir settust
að í Viðey hjá Skúla, og dvöldu
þar um hríð, og tókst hin besta
vinátta með þeim öllum. ITvöttu
nefndarmennirnir, menn til að
senda sjer kærur, einnig báðu þeir
um tillögur hinna bestu manna, um
framtíðar fyrirkomulag verslunar-
málanna hjer á landi. — Sendu
margir kærur og sumir álitsgerð-
ir, en ærið voru þær sundurleitar.
Einungis 2 menn aðrir en Skúli,
sem báðir voru vanda bundnir
honum, höfðu djarfhug til, að
halda fram málstað frjálsrar versl-
unar. Þeir Jón sýslumaður Arnórs-
son, tengdasonur Skúla, og systur-
sonur hans Magnús sýslumaður
Ketilsson, er segir:----„Það hef-
ir lengi verið þörf á frjálsri versl-
un á íslandi, en landið hefir áður
fyrri getað borið hana betur en
nvl, er það er orðið þjakað og nið-
urnítt af einokunninni. Allt það,
sem bendir á skaðsemi einokunar-
innar á Islandi sýnir um leið nyt-
semi frjálsrar verslunar“. — Ýtar-
legust var að sjálfsögðu, álitsgerð
Skúla sjálfs. Sendi hann nefndinni
yfirgripsmikinn bálk, er hann hafði
samið 2 árum áður, fyrir heiðurs-
manninn ReventloW greifa. Fer
Skúli þar nokkuð aðrar leiðir en í
frumvarpi sínu frá 1757. Leggur
hann til, að ákveðnum fjölda kaup-
manna, sje gefinn kostur á íslands-
verslun, ef þeir uppfylli nauðsyn-
leg skilyrði, og sjeu fúsir til að
hafa sjálfir búsetu hjer á landi.
Vill hann að Norðmönnum og Iíol-
« s
lendingum gefist kostur á verslun-
inni auk danskra manna, en það
skilyrði skuli og verða sett, að þeir
hafi íslenska menn í þjónustu sinni,
er geti lært verslunarstörf, og
þroskast upp í það, að geta síðar
örðið kaupmenn sjálfir. Þá lagði
hann og til að komið yrði á full-
komnu tolleftirliti á verslunarhöfn
unum, og gerði ráð fyrir 10 toll-
jþjónum, er tækju sjer aðstoðar-
menn eftir þörfum. Einnig leggur
jSkúli til að konungur kaupi vöru-
hyrgðir og verslunarhíis verslunar-
fjelagsins, fyrir 50 þús. ríkisdali,
er konungur fengi endurgreidda af
tolltekjum landsins á næstu 10 ár-
um. E'n ef íslenskir menn, hefðu
hug á að gerast þátttakendur í
versluninni, yrði það á þann hátt,
íið fyrir hvert 50 r.d. framlag
þeirra, legði konungur þeim gefins
200 ríkisdala virði á móti, í vörum
bg híiseignum. Hugði Skúli að með
þessu móti, mætti smátt og smátt
takast að koma versluninni í ís-
lenskar hendur.
Fleiri voru tillögur Skúla, og
snertu sumar þeirra ekki beinlínis
verslunarmálin. Þannig leggur hann’
'til, að stiftamtmaðurinn, æðsti em-
bættismaður landsins, skidi vera
búsettur hjer á landi, en fram að
þeim tíma hafði það varla borið
við, að þeir kæmu nokkru sinni til
landsins. Einnig telur hann fulla,
pörf á því, að amtmennirnir verði
2, annar sunnan- en hinn norðan-
lands. Náðu þessar tillögur Skúla
brátt fram að ganga, og var ekki
langt þar til amtmennirnir urðu
4, einn í hverjum fjórðungi. Lengri
bið varð á að hugsjón hans, um
frjálsa verslun rættist. Því að þótt
jhonum auðnaðist að lifa það, að
verslunarböndin væru leyst í orði
‘kveðnu árið 1787, var þó ekki urn
raunverul. verslunarfrelsi að ræða
hjer á landi, fyr en eftir árið 1854,
er Jón Sigurðsson, hafði með bar-
gttu sinni, unnið fylgi nokkurra
frjálslyndra danskra áhrifamanna,
til að koma verslunarmálum ls-
lands í, viðunandi horf. — En hvort
Jóni forseta, hefði með snilligáfu
sinni, tekist að ná því marki, án
undangengins braut ryð j endastár f s
bg áratuga langrar baráttu Skúla
fógeta, er allsendis óvíst.
Flestir þeirra manna, sem hefnd-
in óskaði álits frá, virtust láta það
sig litlu skipta, hver yrðu úrslit
verslunarmálsins; og hugðu ekki á
breytingar. En sumir eins og Ólaf-
lur Stephensen, er orðið hafði amt-
maður, við lát Magnúsar, Gíslason-
ar, tengdaföður síns, sneri út úr til-
lögum Skúla, er hann hafði kynt
jsjer þær; og dróg dár að þeim. En
fáir gengu eins langt og Sveinn'
lögmaður Sölvason, er ritaði Ólafi
Stephensen og segir:-------„Jeg er
eindregið á móti frjálsri verslun
og vona að yðar „velborinheit!“
komi í veg fyrir hana“.
Verslunarfjelagið gefst upp.
Árið 1772, sendi verslunarfjelag-
ið, umsókn til stjórnarinnar, og
mæltist til að fjelagið fengi eftir-
gefið leigugjald verslunarinnar, fyr
ir tvö undangengin ár, og að leig-
an fyrir þau 11 ár, sem eftir voru
af samningsbundnum leigutíma
Framh. á bls. 616