Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1952, Blaðsíða 15

V LESBÓK MOHGUNBLAÐSINS
43
ALMAIMAKIÐ
SÚ breyting hefur orðið á Almanakinu
ísienzka, að við útgáfu þess hafa tekið
þeir prófessorarnir Leifur Ásgeirsson
og Trausti Einarsson. Birta þeir í þessu
fyrsta almanaki sínu (1952) ágrip af
sögu hins íslenzka aimanaks, og er hún
á þessa leið:
„Almanök fyrir ísland og á íslenzku
hafa komið út á prenti um hvert ár
frá og með 1837. Á hinu fyrsta þeirra
stendur, að það sé „útreiknað / fyri
Reikiavík á íslandi / af / C. F. R. Oluf-
sen, / Prof. Astronam. / útlagt og lagað
eptir íslendsku tímatali / af / Finni
Magnússyni, / Prof.“
Þetta „íslendska tímatal11 er lítið eitt
notað enn, en rhiklu meira þá, og hefur
því verk Finns í því efni verið þýðing-
armikið. Þá var aftur tekinn upp forn
háttur á því, að vetur hæfist á laugar-
degi, en ekki föstudegi eins og lengi
hafði tíðkazt. Sama brot og forsíðu-
umgerð og nú Var tekið upp 1861, en
áður vár brotið minna (styttra). Got-
neskt letur veik fyrir latínuletri 1849.
Það ár tók Jón Sigurðsson við starfi
Finhs og hélt því til dauðadags. Með
þessu likum hætti komu út í Kaup-
niannahöfn íslenzk almanök í 86 ár, hið
síðasta um árið 1922.
Verð almanaksins var í fyrstu 8 skild-
ingar ,en iækkaði brótt og varð 5 sk.
fyrir „óinnfest" og 5‘A sk. fyrir „inn-
fest“ almanök. Stóð svo til 1875, og
r^unar lengur, því að það ár er verðinu
breytt í 10 og 11 aura, sem jafngilti
hinu, og hélzt það verð enn 1920.
Þjóðvinafélagið lét prenta í Reykja-
vík almanök um árin 1914—18. Er gerð
grein fyrir þeirri útgáfu og ýmsu fleiru,
sem íslenzk almanök og tímatal varðar,
í eítírmála við almanakið 1914 eftir
dr. Jón Þorkelsson. Sú er þar mest
þreytjng, að dýrlingatalið er látið víkja
fyrir afmælum og ártiðum innlendra
og erlendra atburða og manna. Reikn-
ingslegt efni almanaksins var þó feng-
ið'úr íslenzka almanakinu frá Kaup-
mannahöfn. En um árið 1923 var alman-
akið að öllu gert hér á landi, og önnuð-
ust þeir dr. Ólafur D. Daníelsson og
Þorkell Þorkelsson veðurstofustjóri það
starf undir prentun og hafa gert síðan,
þangað til nú, að þeir óskuðu að láta
af því vegna aldurs. Varð þetta verk
þeirra einn þáttur í sjálfstæði þjóðar-
innar, og telur Þjóðvinafélagið sér skylt
að þakka það hér.
Efni og útlit almanaksins nú er ó-
breytt frá því, er verið hefur undan-
farið, nema hvað þessi grein kemur í
rúm annarrar á sama stað. Býr enn
nokkuð að fyrstu gerð frá 1837. Af efni,
sem nú er, en þá var ekki, má nefna
tíma tungls í hádegisstað (fyrst 1847)
og töblur um flóð, er fyrst komu í
almanakinu 1904. Til þess að slíkar
töblur verði gerðar, þurfa að hafa farið
fram athuganir um nægilega langan
tíma á þeim stöðum, sem töblurnar eiga
við. Er nú orðin þörf á nákvæmari og
ýtarlegri töblum (er m: a. greini flóð-
hæð) og þess vegna æskilegt, að gerð-
ar verði athuganir, er séu fyllri en hin-
ar eldri. Er vitámólastjórnin nú að
undirbúa slíkar mælingar.
Að Öðru leyti er við útreikning al-
manaksins að sjálfsögðu byggt á al-
þjóðlegum heimildum (nú American
Ephemeris and Nautical Almanac,
1952).
Þó að hin siðari almanök séu um
sumt fyllri en hin eldri, þá er þó ekki
svo að öllu leyti. Verður margt álita-
mál í gerð slíkra almanaka, og eiga enn
við ummæli Finns Magnússonar í lok
þeirrar athugasemdar, er fylgdi alman-
akinu 1837, að bendingar góðra manna
í því tilliti verða vel þegnar.“
Út af niðurlagj greinarinnar er rétt
að benda á, að í Lesbók Morgunblaðsins
20. apríl 1947 birtist grein um alman-
akið eftir Pétur G. Guðmundsson. Hann
bendir þar á hve óviðurkvæmilegt það
-sé, 'að prenta. árlega 'handa íslenzkri
alþýðú skrá um kaþólskar messur,
kaþólska kirkjudaga og dýrlinga. En
þessari |óðu bendingu hefur ékki verið
gaumur gefinn. Öll súpan er þarna enn
í almanakinu.
Kóreönsk knrteisi
DR. WILLIAM P. GILMER, sem nú. er
yfirlæknir við röntgendeild spítala í
Clifton Forge ■ í Bandárikjunum, var
sendur til Kóreu að heimsstríðinú loknu
til þess að hafa eftirlít með heilsufari
þar í landi' og leiðbeina yfirvöldunum.
Kann hann margar sögur að' segja frá
þeim árum, því að margt einkennilegt
kom þar fyrir, en þetta telúr hánn
sjáifur skemm'tilegustu' söguna..
— Eitt af fyrstu verkum mínum þar
eystra’ var að skoða sjúkling, sem var
með svo slæma meinsemd að ekkert
gát bjargað lifi hans'nema uppskurður.
Ég sagði honum frá þessu og' ákvað
dág hvenær hann skyldi koma til þess
að vera skorinn. Þegar nú hinn ákveðni
dagur ‘rcnnui1 uþpj kcmur maðurinn og
hjúkrunarkonurnar búa hann undir
læknisaðgei'ðina. Þcgar hann var kom-
inn á skurðarborðið i'annsakáði ég
hann aftur,' og mér til mikillar undr-
unar sá ég þá að hann var heill heilsu.
Mér þótti þetta ákaflega merkilegt og
ég spurði manninn hvoit hann hefði
nokkra hugmýnd um, hvernig honum
hefði batnað svo skyndilega.
Þá svaraði hann: ,,Það var bróðir
minn, sem þér skoðuðuð um daginn,
en hann þorði ekki að ganga undir
uppskurð og þess vegna bað hann mig
að fara í sinn stað svo að þér hélduð
ekki að hánn vartóreysti yður.“
! 3
Lélegar skyttur
FYRIR EINNI öld' var það siður í San
Francisco, áð menn skoruðu hvor ann-
an á'hólm, ef þeir þóttust móðgáðir.
Barist var með skammbyssum, cn altaf
skotið upp í loftið,' og þegar á þqssu
hafði gengið nokkra hríð, þá var virð-
ingunni borgið, og þeir hættu að
skjóta.
Maður nokkur, Joséph McCorckle,
hafði móðgáð stjórnmálamanninn
William M. Gwin, og Gwin skoraði
hánn á hólm. Þetta var árið 1855. Ein-
vigið var háð utan við borgina, langt
frá heimili Gwíns, cn hanrr hafði með
sjer márga sendiboða, til þcss að láta
konuna sína víta jafnóðurir hvernig
cinvigið gengr. " Hún var ’ óskaplega
hrædd og lá á bæn þega'r fyrsti sendi-
boðinn kom.
— Fyrstu skotunum hefir verið
hleypt af, hvorugur sár, sagði hann.
— Guði sje lof, ságði frú Gwin og
helt áfram að biðjast fyrir. Svo kom
næsti sendiboði og sagði;