Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1956, Blaðsíða 7

LESBÓK MOHGUNBLAÐSINS
139
Steinrýtinirur trá seinasta skeiðl steinaldar.
Bronsöldin hefur ekki haft jafn
mikla þýðingu fyrir Noreg eins og
hin Norðurlöndin, ef aðeins er litið
á bronsgripina. En á þessari öld
urðu ýmsar aðrar framfarir. Hest-
urinn verður nú víða húsdýr, menn
læra þær listir að spinna og vefa,
og fara því að ganga í ullarfötum
í stað skinnfatnaðar. Og jafnframt
brevtast þá greftrunarsiðir gg hellu
-ristur. Og nú eru það bændurnir
setn taka upp risturnar í sambandi
við átrúnað sinn. Þar má sjá mvnd-
ir af mönnum og dýrum, skipum,
vögnum, bardögum, hátíðahöldum,
plægingu og ýmsu öðru. Og inn á
milli eru ýmis merki, sem hafa
sína táknrænu þýðingu. Og með
;því að bera þessi tákn saman við
eldri helgitákn hjá austrænum
þjóðum, hefur mönnum tekizt að
ráða þau. Er auðsætt að allar hellu-
ristur á bronsöld hafa trúarlega
merkingu. Jafnframt sýna þær, að
bændum hefur þótt brýn nauðsyn
að tryggja sér hollustu þeirra guð-
legu valda, er ráða fyrir frjóvsemi
jarðar, og þá fyrst og fremst sólar-
innar. Tákn hennar kemur víðast
hvar fram, hún ekur þar í vagni,
en ótal skip tryggja henni óhulta
göngu um himingeiminn. Og á
ýmsan annan veg er hún táknuð.
Maðurlnn frá Krákuey, var vel af
guðl gerður.
Þar eru líka myndir af brúðhjón-
um til tryggingar því að mannkvn-
inu fjölgi, og þar eru myndir af
plógmönnum. sem plægja himn-
eska akra, svo að uppskeran á
jörðinni me.' i margfaldast. Hér er
það alls staðar landbúnaðurinn,
sem þessi helgitákn eiga að gagna.
Á þessari öld hafa trúarbrögðin
einnig bre- tzt á annan hátt, og
kemur það fram í nýum greftrun-
arsiðum. Nú liverfa inar mib1 ■.
steingrafii o- jötnaborgir. Nú
koma haugarnir og dysjarnar, þar
sem líkjð hei'pr verið lagt milli
hella, þakið naqfrum og látið hafa
hjá sér mat og drykk, föt og dúka.
Hér kemur fram trú á annað líf, að
inn framliðni þurfi á mat og drykk
að halda eftir dauðann. Og inir
miklu haugar bera vott um að inir
framliðnu hafi notið mikillar virð-
ingar. Þessir haugar eru frá fyrra
hluta bronsaldar. Seinna var farið
að brenna líkin og þá urðu haug-
arnir minni. Líkbrennslan sýnir, að
þá hafa menn trúað því að lífið
eftir dauðann væri andlegs eðlis.
Áður voru margir grafnir á sama
stað, en nú hvíhr aðeins einn mað-
ur í hverjum haug. Og það hefur
verið svo mikið verk að gera þessa
stóru hauga, að f.iölda manns hefur
þurft til þess. Slík fyrirhöfn hefði
ekki verið vegna einhvers miðl-
ungsmanns. Hér hafa verið grafnir
höfðingjar, sem notið höfðu trausts
og virðingar fjöldans. Og sennilega
hafa þeir verið dýrkaðir sem guðir
eftir dauða sinn.
Helluristurnar styðja þessa skoð-
un. Þar eru sumar mannamyndim-
ar miklu stærri en aðrar, og þess-
um stóru myndum fylgja guðdóm-
log tákn. Getur þar varla verið um
aðra að ræða en höfðingja, sem
staðið hafa fyrir helgisiðum. Jafn-
framt hafa þeir eflaust haft manna-
forráð og verið öðrum efnaðri.
Fámenn yfirstétt, eins og höfð-
ingjarnir á bronsöld hafa verið, er
líkleg til þess að greiða erlendri
menningu braut, og það er sjálfsagt
þeim að þakka að menningaráhrif
í Noregi fara fyrst að færast í auk-
ana. En það var ekki á þessari öld.
Það var mikið bil á milli bænda
og veiðimanna alla bronsöldina.
Menning þeirra rennur ekki saman
fyr en á næsta tímabili.
IV.
JÁRNÖLDIN
3
MENNINGARSTRAUMAR brons-
aldar höfðu borizt frá Miðjarðar-
hafslöndum norður á bóginn. En
um 500 f. Kr. trufluðust samgöng-
urnar suður á bóginn, því að þá
réðust Keltar inn á meginlandið
og lögðu undir sig mestan hluta
Mið-Evrópu. Þeir urðu þar sem
veggur milli Norðurlanda og land-
anna við Miðjarðarhaf. Og þetta
gerðist einmitt á þeim tíma, er in
gríska fornmenning náði hámarki
sínu.
Jafnhliða þessu versnaði tíðarfar
mjög frá því sem verið hafði. Sum-
arhitinn lækkaði stórkostlega, úr-
komur voru miklar og háðu frjóv-
semi jarðar. Vetur voru ef til vill
Frh, á bls., 143.