Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1958, Side 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21
Sólir fæðast og deya
annað ofurliði. Það er ekki nema
eðlilegt, áð nokkur leiði á stuðla-
sterkum formum og vitrænum
yrkisefnum geri vart við sig fyrst
í stað eftir slíkar. hamfarir, en lyrik
og léttari form nái meiri vinsæld-
um á eftir, sum skáld hætti jafnvei
að yrkja bundið mál, en taki upp
ið tjaslaða. Þó að Einar Benedikts-
son hefði lifað 30 árum lengur og
ort betur með ári hverju, þá hefði
dregið úr dálæti þjóðarinnar á hon-
um. Því hærri sem hrifningin er,
þess endasleppari verður hún. Það
eru ekki nema sannheilagir menn
sem geta hafizt upp í sjöunda him-
in án þess að rota sig eða slasa á
annan hátt, þegar þeir koma aftur
niður á jörðina.
Það ræður enginn sínum næt-
urstað og því síður sínum fæðing-
ardegi. Því áfellist eg ekki ungu
skáldin, sem yrkja tjaslað, en les
jafnvel ljóð þeirra með athygli og
stundum með notalegri tilfinningu,
því að þar er oft að finna gim
steina, þótt þeir séu ekki slípaðir
að mínum smekk. Þeir hæfustu
munu, eftir víkingaferðir til ann-
arra landa og ýmsar hafvillur, leita
aftur heim, taka við óðali sínu og
færa út bragatún feðra sinna. Það
eitt heldur varanlegu gildi, sem er
í samræmi við þrá mannsins eftir
fegurð og fullkomnum. Lífvænleg-
ustu ljóðin á íslenzka tungu munu
því hér eftir sem hingað til verða
ort undir dýru og fögru formi
stuðiamálsins.
C-X^ö®®®(3------
Svertingi strauk úr fangelsi i
Rhodesíu og fannst ekki hvernig sem
leitað var. Nokkrum dögum seinna
kom hann aftur og maður með hon-
um.
— Eg fór heim til þess að láta fólkið
mitt vita hvar eg væri, sagði stroku-
fanginn, og þegar eg lýsti fyrir því
hve gott er að vera hérna, vildi bróðir
minn óvægur koma með mér. Hér er
hann.
E IT T af helztu viðfangsefnum
stjörnufræðinnar, er að kynnast
æviferli sólnanna frá því er þær
byrja að lýsa og þangað til þær eru
orðnar að svörtum og útkulnuðum
hnöttum.
Árið 1938 komst eðlisfræðingur-
inn Hans Bethe að því, að það er
kjarnorka sem veldur hita og birtu
sólnanna þannig, að vetniseindir
breyttust í heliumeindir og við það
leystist óhemju orka úr læðingi.
En það er erfitt að fylgjast með
æviferli sólnanna, vegna þess hvað
hann er gífurlega langur. Rann-
sóknir sýna, að til eru mjög ungar
sólir, en aðrar ævagamlar. Sumar
eru svo gamlar, að þær gæti verið
frá upphafi vetrarbrautar, en aftur
á móti eru aðrar varla milljón ára
gamlar.
o—3C'—o
ORKA sólnanna er sem sagt kjarn-
orka, sem leysist þegar vetniseindir
breytast í heliumeindir. Fjórar
vetmseindir verða að einni helium-
eind. Nú vita menn hver ei fyrir-
ferð sólnanna og-reikna út eftir þvi
hve mikið vetni er í þeím. Af hita
einhverrar sólar geta menn svo ráð
-ið hvað þessi breyting er ör og
hve mikið eyðist af vetni einhvern
ákveðinn tíma. Eftir þessu má svo
reikna aldur sólarinnar.
Rannsóknir hafa sýnt að orku-
eyðsla sólnanna er mjög misjöfn
og sumar brenna svo ákaflega, að
þær geisla út milljónasta hlutan-
um af orku sinni á einu ári. Af þvi
leiðir, að þær geta ekki orðið nema
milljón ára gamlar, þá hafa þær
eytt öllum orkuforða sínum og
verða kaldar. Og þar sem slíkar
sólir eru nú innan sjóndeiidar-
hrings stjörnufræðinganna, þá vita
þeir að þær eru yngri en milljón
ára.
Milljón ár eru ekki nema örstutt
stund í sögu hvers himinhverfis.
Það er ekki lengri tími en menn
ætla að sé síðan mannkynið kom
fyrst fram á jörðu hér. Vér höfum
því sannanir fyrir því að sólir eru
enn að skapast.
Þessar yngstu sólir eru mjög
bjartar og þær finnast hvergi í
vorri vetrarbraut nema þar sem er
mikið af gasefnum og ryki. Þetta
bendir til þess að sólir skapist á
þeim stöðum þar sem miklir þoku-
mekkir eru í geimnum og að efni
sitt fái þær úr þessum mökkvum.
Stjörnufræðingar halda, að þeg-
ar þessir mökkvar þéttast, fari að
myndast nýar sólir. Þar sem þétt-
leikinn sé mestur, falli hluti úr
mökkvanum saman undan eigin
þunga og þéttist smám saman, en
við það skapast kraftur sem verður
að hita, og verður mestur innst
í kjarnanum. Og þegar mökkvinn
hefir þétzt milljarð, milljarð sinn-
um, þá hefjist árekstrar milli
vetniseindanna, en af því losnar
um kjarnorku á þann hátt er vér
þekkjum af reynslu með vetnis-
sprengjur. Þó er sá munur á, að
hér verða ekki ægilegar sprenging-
ar, því að hin nýskapaða sól kann
að leysa orkuna úr læðingi jafnt
og þétt. En þegar svo er komið,
þjappast hnötturinn ekki meira
saman, og nú er sköpuð sjálflýs-
andi sól.
o—30—o
SKÖPUN sólnanna er eitt af stór-
kostlegustu furðuverkum náttúr-
unnar. Þegar þær hafa fengið
ákveðinn þéttleika, gera þær
hvorki að minnka né þenjast út.