Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1961, Blaðsíða 6

878
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Nýlendusaga frá Englandi
Lærisveinar Tolstoys
nefni á sögusvæðinu — og færðar
fyrir því — að talið er — órækar
sannanir. Aðalrökin eru þau, að
sagan sé svo vel gjörð og rökræn,
að ekki geti verið um raunsanna
atburði að ræða. Minniháttar rök
eru m. a. þau, að Þjóstarssona,
Þorkels og Þorgeirs, sé ekki getið
í öðrum sögum né ættskrám.
Heldur virðast þetta veik rök til
að afsanna atburði sögunnar. —
Raunsannir atburðir eru sízt órök-
rænni en tilbúnir atburðir í skáld-
sögu. Og fulldjarft er að álykta að
menn, sem ekki er getið í forn-
sögum né ættartölum hafi alls
ekki verið til.
Þegar ein báran rís er önnur
vís. — Sé ein fornsagan dæmd
skröksaga er öðrum hætt, og hæg-
ari eftirleikurinn.
Og það stóð ekki á honum.
Nú var það Njála sem varð fyr-
ir vali. Barði Guðmundsson þjóð-
skjalavörður gekk á troðna slóð.
Hann leggur alúð við að sanna
að Njála sé skáldsaga, ekki samt
á örnefnum byggð, heldur á ýms-
um viðburðum Sturlungualdar. Og
hann gjörir betur. Hann leiðir
fram höfundinn og ógildir allar
fyrri tilgátur um höfund eða höf-
unda hennar.
Nýlega er kominn fram þriðji
getfræðingurinn, Hermann Páls-
son dósent. Hann fetar spor
beggja, Nordals og Barða, og tek-
ur Hrafnkels sögu til nýrrar at-
hugunar. Sammála er hann Nordal
um að hún sé skáldsaga, samt ekki
aðallega eftir örnefnum heldur
út af sögu Svínfellinga og Valþýfl-
inga á Sturlungaöld — þar mun-
ar miklu. — Og hann gjörir bet-
ur. Hann finnur höfundinn og er
þannig jafnsnjall Barða, en yfir-
stígur Nordal í getspekinni. —
Einn kemur öðrum meiri. —
Það er mikið verkefni fyrir get-
fræðina að snúa öllum fornsögun-
F Y R IR skömmu gerði eg mér ferð
til Whiteway til þess að komast eftir
því hvernig væri um nýlenduna, sem
fimm stjórnleysingjar, er töldu sig
lærisveina Tolstoys, höfðu stofnað þar
1898.
Þeir keyptu þarna 42 ekrur af ó-
ræktuðu landi, svo sóttu þeir konur
sínar og settust þar að. Eftir það
söfnuðu þeir að sér öðrum „lærisvein-
um Tolstoys", gerðu þarna vegi, ruddu
akra og sáðu, girtu landið, reistu sér
hús, bökunarhús, búgarð, skóla, sam-
komuhús og prentsmiðju. Nýlendan
átti að vera sjálfri sér nóg. Þeir
komu þar upp iðnaði, skrautmuna-
gerð úr málmi, vefnaði (og ófu á
sænska vefstóla), leðurgerð og ilskóa-
gerS.
um í skrök og skáldverk og ógilda
þar með allar frásagnir af mönn-
um og atburðum á Söguöld.
Frá annarri hlið — hlið skáld-
menntanna — er einnig tekið að
hafa fornsögurnar að skotspæni,
en á annan hátt, sem eðlilegt er.
Sitt er hvort fræðimennska og
skáldmennt.
Það er nóbels-skáldið H. K. Lax-
ness, sem gerzt hefur brautryðj-
andi á þessu sviði. Áður hafði
hann valið sér að yrkisefni, að
ófrægja íslenzkt þjóðlíf í skáld-
verkum sínum. Hafa þau út-
breiðst í þýðingum til annarra
landa. Er það að vísu óskylt mál.
En í framhaldi af því hefur hann
nú aukið því við, að umrita eina
fornsöguna í skopstíl og skrum-
skæla bæði efni og mannlýsingar.
Skáldverk hans hafa reynzt góð
söluvara á erlendum bókmarkaði,
og skáldið hefur áunnið sér mikið
lof og ríkuleg laun. — Klæjar
eyra illt að heyra.
Eg hitti fyrst ilskósmiðinn, líklega
seinasta manninn i Englandi, sem
hefir ofan af fyrir sér með slíkri at-
vinnu. Hann á heima í einkennileg-
um litlum kofa, sem ekki sést frá
þjóðveginum. Hann er skeggjaður og
gráhærður maður, í grófgerðum,
stykkjóttum vaðmálsfötum og með
ilskó á fótum.
— Já, eg var einn af landnemun-
um, sagði hann. Það var Edward
Carpenter sem taldi mig á að smíða
ilskó. Hann átti hér heima og hann
reyndi að lifa sem óbreyttur verka-
maður. Hann stóð alltaf við bekkinn
þarna og saumaði ilskó.
Eg mundi eftir Edward Carpenter.
Hann var fæddur 1844 og dó 1929.
Hann var rithöfundur og skáld, og
eftir hann er meðal annars „Towards
Democracy“. Hann hafði orðið fyrir
áhrifum frá Walt Whitman og
William Morris. Aðrir hugsjónamenn
höfðu einnig átt hér heima, og sjálf-
ur Ghandi hafði dvalizt hér um hríð.
— Hér var allt með öðrum svip þá,
sagði ilskósmiðurinn. Eg var læknir
nýlendunnar og starfaði auðvitað
ókeypis. Og eg kenndi landafræði í
skólanum. Og svo var skósmíðin. En
nú er eg hættur henni, en þó ekki
hættur að hugsa um fætur manna —
eg stunda nú fótsnyrtingu.
Annar gamall maður, sem eg hitti
þama, hafði fyrrum verið í Doukho-
bor-nýlendunni í Kanada. Þeir höfðu
verið fluttir þangað frá Rússlandi og
verið rúman mánuð á leiðinni með
skipi.
Hann sagði mér nokkuð af væring-
um milli þeirra nýlendumanna og
kanadiskra yfirvalda. Stjómin krafð-
ist þess að þeir sendu böm sín í
skóla. Mæðurnar mótmæltu með því
að ganga allsnaktar í fylkingu til
næsta þorps, en karlmennirnir mót-
mæltu með því að kveikja 1 húsum
og sprengja upp járnbrautarteina.
Þriðja manninn hitti eg þarna og
fylgikonu hans, því að hér eru engir
löglega giftir. Hann kvaðst vera