Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1965, Blaðsíða 12

Fríkirkjan í Reykjavík.
kolu stóla, 2 lektara, 18 tfðabækur.
Þaj- skal vera heimilisprestur, ef
bóndi vilL
Hér eru fleiri upplýsingar en um
kirkjuna. Hér fáum vér að vita að skóg-
arhögg hefir verið í Öskjuhlíð um
þessar mundir, selalátur í Örfirisey og
akuryrkja þar og í Akurey. Jónskirkja
þýðir, að hún var helguð Jóhannesi
guðspj allamanni.
í Gíslamáldaga 1575 segir: Kirkjan á
10 hndr. í heimalandi, sem er land að
Seli. Item 10 kúgildi. Item í kirkju: 2
messuklæði, einn silfurkaleikur, 2 klukk
ur heilar og þriðja rifin, vatnskarl,
kórbjalla og glóðarker, brotinn kopar-
hjálmur, 4 koparpípur fangaléttar. Bæk
ur nokkrar, einn járnkarl, eitt altaris-
klæði, einar metaskálar, einn stóll, einn
bókaform — Hér má sjá glögg merki
hrörnunar kirkjugripa.
Gísli biskup Oddsson lýsir kirkjunni
1623: í kirkjunni eru 5 bitar á lofti og
sjctti í kórnum styttri, stafnbitax að
auki, með eikar undirviðum öllum.
Langþil í kringum kirkjuna, moldir
hrömaðar, prédikunarstóll laus, 2 gler-
gluggar gefnir af útlendum mönnum,
Kastan ívarssyni og Henrik Steenkull.
Höklar tveir, annar blámerktur sæmi-
legur, 'hinn kostulegur, grænn og alfóðr
aður; rykkilín nýtt sem Jón Oddsson
hefir tillagt, altarisklæði fornt, nokkuð
rotið. Tvær klutokur heilar, önnur lítil.
Altarisdúkur gamall. Kaleikiur með pat-
inu, gyllt og kaleiksdúkar tveir, 3 kopar
pípur smáar, ein af þeim bætt með
eiri. Járnkarl vænn og stór bakstur. Járn
•lítil hefir Jón Oddsson gefið kirkjunni.
Kúgildi 10 frá, en 5 til leigu.
Klemens Jónsson segir að Jón Oddsson
hafj verið prestur í Reykjavík og búi'ð
í Vík á fyrri hluta 17. aldar; hann
var afi hins alkunna galdramanns séra
Eirks Magnússonar í Vogsósum. Á lýs-
ingunni hér má sjá, að kirkjan hefir
þá verið alþiljuð, líklega ein allra
að þeim sé skilað, en það hefir vist
aldrei orðið.
R eykjavíkurkirkja var alltaf fá-
tæk, enda var sóknin ekki stór. Um
þessar mundir eru þar ekki aðrir bæir
en Skildinganes, Örfirisey, Hlíðarhús,
Arnarhóll, Vík og Sel. En nú eru kirkj-
unni farnar að berast gjafir frá hinum
og öðrum. Fer gefendum fjölgandi eftir
því sem tímar líða og eru það aðallega
útlendingar. Gáfu þeir bæði kirkjugripi
og trjávið, kirkjunni til viðhalds.
En svo verður mikil breyting á um
1720, því að þá reisir Brandur Bjarn-
heðinsson bóndi í Vík nýja kirkju, sem
bar af öllum þeim kirkjum, sem hér
höfðu verið. Jón Árnason biskup segir
um hana 1724: „Kirkjan er að öllu,
veggjum og viðum, kostulega standandi,
vænt hús, sem lögsagnarinn Mr. Brand-
ui Bjarnheðinsson hefir látið upp
byggja af nýjum viðum, ei alls fyrir
löngu.“ Kirkjan var 9 stafgólf, með
torfveggjum, en öll þiljuð innan. Þetta
ett sú kirkja, sem stendur með nokkr-
um breytingum þangað til dómkirkjan
var reist.
Þegar verksmiðjurnar komu hér fjölg-
aði mjög fólki í sókninni, svo að kirkjan
varð alltof lítil. Var þá brugðið á það
ráð að lengja hana um 3 stafgólf, og
var sú viðbót nefnd kór.
Árið 1789 skipaði Finnur biskup að
„byggja upp“ kirkjuna, vegna þess að
hún væri orðin hrörleg. Ekki var það
þó gert, heldur fór fram allsherjar við-
gerð á henni. Var hún stytt um eitt
stafgólf, en reistur við hana stöpull með
turni, og moldarveggjum rutt burt. Er
þá horfin seinasta torfkirkjan í Reykja-
vík, en sú veglega kirkja er Brandur
reisti komin í nýjan búning. Enn fjölg-
aði fólki í Reykjavík og prestar, próf-
astar og biskupar eru alltaf að kvarta
um að kirkjan sé of lítil.
Kirkjur með Sundum
Framhald af bls. 9.
Gísla biskups Jónssonar. í máldaga hans
1575 er talið að kirkjan eigi ein messu-
klæði sæmileg, eitt altarisklæði, einn
silfurkaleik lítinn, eina klukku, eina
kopaxpípu og 7 kúgildi. Jörðin var þá
orðm leigujörð frá Skálholti, en varð
semna kóngsjörð.
í máldaga frá 1632 eða þar um bil,
er kirkjunni svo lýst, að þar sé 3 bitar
á lofti, þiljuð í kórnum og eitt stafgólf
báðum megin í framkirkju, alþiljuð
fyrir altari (utan í bjórþilið vantar
nokkrar fjalir).
í sýslulýsing Skúla Magnússonar
(1782—84) segir að í Gufunesi sé kirkja
„eingöngu úr timbri". Er það þá fyrsta
timburkirkjan, sem þar er reist. Enn er
þess getið 1857 að kirkjan í Gufunesi
sé „nýlegt timburhús, snoturt í bezta
lagi.“ - _
Me'ð landshöfðingjabréfi 21. sept. 1886
var kirkjan lögð niður. Þá voru Gufu-
nessókn og Mosfellssókn sameinaðar og
ný kirkja reist að Lágafelli, sú er enn
ster.dur. — En nú er ný kirkja að rísa
á hjnum fornfræga stað, Mosfelli.
Kirkjan í Gufunesi var ekki rifin
þegar í stað, heldur notuð sem skemma
aJllengi Nú er hún þó horfin fyrir mörg-
um árum og kirkjugarðurinn hefir verið
sléttaður, svo þess sjást engin merki að
Gufunes hafi eitt sinn veri'ð kirkjustað-
ur.
Vík
á er aðeins eftir að segja frá
kirkjunni í Reykjavík. Elzta máldaga
hennar er að finna hjá Vilkin (1397):
Jónskirkja í Vik á land allt að Seli,
landsælding og selalátur i Örfirisey,
rekann allan á Kirkjusandi, fjórðung
reka móts við Nes, Engey og Laugar-
nes utan Seltjörn og Laugalæk, Víkur-
hoit með skóg og selsiöðu. Hún á 12
kýr, tvenn messuklæði, hökul lausan,
kantarakápu, slopp. 5 altarisklæði með
dúkum, 3 Maríuskriftir, 2 krossa, 2
Blasíuslíkneski, 2 klukkur, 2 bjöllur, 1
kertastiku, glóðaker, munnlaug, kirkju-
F oss vogskapella.
Viðeyjarkirkja (t.v.) og Viðeyjarstofa.
kirkna í Kjalarnesþingi, og sennilega
hefir hún verið nýleg. Um 1500 reisti
Ólafur Ólafsson bóndi í Vík nýja kirkju,
og tók þá 5 af kúgildum kirkjunnar upp
í byggingarkostnaðinn. En ekki hefir
sú kirkja verið merkileg, því að hún var
virt á 10 hndr., en þá voru ýmsar kirkj-
ur virtar á 30—60 hndr. Er því líklegt
að kirkjan sem Gísli biskup lýsir hafi þá
verið nýleg og miklu stærri og betri en
hin er Ólafur reisti.
Brynjólfur biskup skoðaði kirkjuna
1642 og getur þess að þar vanti ýmsa
gripi, sem verið hafi til á dögum Gísla
biskups Jónssonar. Krefst hann þess
Á dögum Finns biskups ákváðu stjórn
arvöldin að biskupsstóllinn skyldi í flytj-
ast frá Skálholti til Reykjavíkuir, þegar
biskupsskifti yrði næst. Skyldi þá
Reykjavíkurkirkja verða dómkirkja
landsins. Jafnframt skyldi lagðar niður
ki"kjurnar í Laugarnesi og Nesi, og
söfnuðurnir þar sameinaðir dómkirkju-
söínuðinum.
Mörgum þótti nú tortryggilegt, að
Reykjavíkurkirkja, sem lengi hafði
verið of lítil fyrir söfnuð sinn, gæti
samtímis orðið dómkirkja og tekið við
tveimur söfnuðum í viðbót.
Hannes biskup Finnsson fluttist al-
Árbæjarkirkja.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐ SINS-
9. tbl. 1965,