Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1965, Blaðsíða 11

s
I
9
9
i
5
i
x
P
e
n
s
a
r
•
r
„Láttu hana
vita, að þér
þyki værnt um
hana. Nokkur
bliðleg orð á
réttu andar-
taki.... “
— Þú hefur
staðið við hlið
mér í tuttugu
ár og ég vil að
þú vitir hve
mikið —
— Minnstu
ekki á það
góði. Hvaða
fífl sem er
hefði gert það!
Saga.
Daily Life in the French Revolu-
tion. Jean Roboquet. Weidenfeld
and Nicolson, London 1964. 36s.
Jean Roboquet er listfræðing-
ur og hefur sett saman bækur um
söguleg og listfræðileg efni. Þessi
bók kom fyrst út á frönsku 1938
og er nú gefin út á ensku í safni
þessa forlags um daglegt líf á
ýmsum tímum. Daglegt líf manna
á stjórnarbyltingarárunum hefst
með lýsingu á París 1789. Borgar-
strætin voru mjóar smugur flest
hver, samgöngur allar innan borg-
ar og utan stirðar. Höfundur lýs-
ir helztu samkomustöðum borgar
búa, klæðnaði manna og lífsmáta
og hinni almennu bjartsýni sem
mótaði skoðanir manna fyrsta ár
byltingarinnar. Höfundur styðst
við samtíma heimildir, prentaðar
og óprentaðar. Hann dregur upp
mynd af þessum árum; mynd sem
ekki er að finna í venjulegum
sagnfræðiritum um þessa tíma.
Þetta er nokkurs konar bakdyra-
inngangur að byltingarárunum.
Lýsing höfundar er mjög lifandi,
hversdagslíf borgarinnar iðar á
þessum síðum. Bókinni fylgja sam
tíma myndir, heimildaskrá og
registur.
Celtic Britain. Nora K. Chadwick.
Ancient Peoples and Places.
Thames and Hudson 1964. 30s.
Höfundurinn hefur ritað marg-
ar bækur um fornminjarannsókn-
ir og haldið fyrirlestra og stund-
að uppgröft fornminja. Þessi bók
kemur út í sérstökum bókaflokki,
sem fjallar um fyrri tíðar ríki og
þjóðir. Alls eru nú komnar út
yfir fjörutíu rit þessa efnis. Kelt-
neskar þjóðir eru elztu íbúar Bret
landseyja, sem sögur fara af og
skilið hafa eftir sig menningar-
verðmæti. Framfarir í fornminja-
rannsóknum hafa á síðari árum
aukið mjög þekkingu manna á
forsögu Bretlandseyja. Rannsókn-
ir á þessu sviði benda til mun
meiri áhrifa Kelta á menningu
eyjarskeggja, en áður var álitið.
I þessari bók er dregin upp mynd
nf menningu þeirra af höfundi,
sem er meðal þeirra fróðustu um
þessi efnl. íslendingar til forna
höfðu mikil viðskipti við þessar
þjóðir og áhrif þaðan eru merkj-
anleg 1 skreytilistinnl. Bókin er
Bmekklega útgefin með ágætum
myndum og nauðsynlegum skrám.
Illustraled English Social History
I-IV. G. M. Trevelyan. Penguin
Books 1964. 34s.
Þessi vinsæla bók var fyrst
prentuð 1942, kom út myndskreytt
á árunum 1949-52 og hefur oft
verði endurprentuð. Þetta er
fyrsta útgáfa í Penguin og ódýr-
ari útgáfa er ekki fáanleg. Hér er
hún prentuð með öllum myndum.
Þetta er einstaklega ánægjulegt
rit, skrifað af einum fremsta sagn
fræðingi Breta. Hér er rakin saga
ensks þjóðfélags frá því á 14. öld
og fram til 1900. Þetta er hin
mesta náma um enska sögu og
þjóðfélagsþróun og myndirnar
gera sitt til þess að lýsa hinum
einstöku tímabilum og lífsmáta.
Þetta rit hefur fengið hina beztu
dóma og er eitt það merkasta
sem út hefur komið á þessari öld
um enska sögu. Um sumt minnir
ritið á hið ágæta rit Troels-Lund
um 16. öldina, en þetta er mun
víðtækara og víðfeðmara um
flest. Það er mikill fengur að
þessu riti í svo ódýrri útgáfu. Blað
síðutal allra bindanna er um 1400
síður og myndir eru um 600.
Bókmenntir.
Gemischte Gefiihle. Notizen zum
Lauf der Zeit. Friedrich Sieburg.
Deutsche Verlags-Anstalt, Stutt-
gart 1964. DM 19.80.
Höfundur þessara brota er vel
þekktur fyrir ágæt sagnfræðirit,
svo sem Robespierre, Napóleon og
Chateaubriand og fleiri. Safn það
af hugrenningum og athugagrein-
um birtist í fyrstu í dagblaðinu
Frankfurter Allgemeine og er nú
gefið út í bókarformi. Þetta eru
hugrenningar höfundar um stjórn
mál, kvikmyndir, sjónvarp, listir
og bókmenntir um þýzk mál, aug
lýsingar, tízku og aðrar tjáningar
þeirra tíma, sem við lifum. Höf-
undur er áhorfandi og lítur á
þetta allt úr nokkurri fjarlægð.
„Hvaða ávinning hefur maðurinn
af öllu striti sínu undir sólinni",
segir prédikarinn. Oft virðist höf-
undur vera svipaðs sinnis. Hann
lítur yfir iðandi mannkösina, sem
er á hlaupum eftir þeim verðmæt-
um, sem hún telur einhverju
varða. Höfundur virðir þetta fvrir
sér og viðbrögð hans eru góðlát-
legt bros. Margar þessara hug-
renninga eru skrifaðar í tilefni
vissra atburða, en innsæi höfund-
ar er þesskonar, að greinar hans
missa ekki gildi sitt þótt löngu
hafi fyrnst yfir tilefni þess, sem
vakti hugrenningar han.s.
The Oxford Chekhov: Volume
III. Uncle Vanya Sisters, The
Cherry Orchard, The Wood-De-
mon. Translated and edited by
Ronald Hingley. Oxford Univer-
sity Press 1964. 42s.
Þetta er fyrsta bindið, sem kem
ur út af nýrri útgáfu af Chekhovs
hjá Oxford útgáfunni. Bidin verða
aíls níu. Öll verkin verða þýdd
af Ronald Hingley. Leikritin fylla
tvö bindi og styttri leikritin eitt.
Eitt bindið verður úrval smá-
sagna fyrir 1888 og smásögur
Chekovs frá árunum 1888-94 fylla
fimm bindi. Leikritin í þessu
bindi eru í nýrri þýðingu Hing-
leys, sem ritar einnig inngang, at-
hugagreinar og skrá um helztu rit
varðandi höfund og verk hans.
Það hefur verið lögð mikil á-
herzla á að vanda þýðinguna sem
allra mest og þýðandi hefur kapp-
kostað að gefa sem sannasta
mynd af frumtextanum á nútíma
ensku. Það er mikið vandaverk að
þýða rit þessa höfundar, ekki sízt
leikritin, ekki síður en að leika
þau.
Minningar
St. Michael and the Dragon.
Pierre Leulliette. Translated by
Tony White. Heinemann 1964. 30s.
Þessi bók kom út í Frakklandi
1961 og varð gerð upptæk nokkr-
um klukkustundum eftir að
henni var dreift í bókabúðir.
O.A.S. samtökin létu ekki á sér
standa með árásir á útgefanda og
höfund, því efni bókarinnar féll
enganveginn í þeirra kram. Það
var gerð önnur tilraun til að
dreifa bókinni, en hún varð aft-
ur gerð upptæk. Útgefandi og höf
undur reyndu að fá banninu af-
létt, en beiðnum þeirra var ekki
sinnt af yfirvöldum. Þetta stapp
vakti allt mikla athygli og loks
var bókinni dreift eftir að höfund
ur hafði tvívegis skrifað innan-
ríkisráðherranum, en ekki verið
virtur svars.
Hér birtast minningar höfund-
ar um stríðið í Alsir og ýmsar
skuggahliðar þeirrar baráttu. Höf
undur skýrir frá reynslu sinni
sem hermaður í einföldum orðum
án allra látaláta og áróðurs. Bók-
in er nokkuð stytt í ensku þýð-
ingunni, með samþykki höfundar.
í augum höfundar er strið margt
fleira en hetjuskapur og hann á-
lítur að hermennska skemmi
menn og ali með þeim skepnu-
skap og margar hinar verstu ó-
dyggðir.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
Rafheili er kominn til lands vors og reynist mesta þarfa-
þing. Tröllasögur ganga af þeim afrekum, er frændur hans
erlendir hafa af hendi leyst. Alþýða manna undrast afköst
þessara vel gerðu og hóigværu snillinga. Bkki fara þó sögur
af þvi að rafheilar hafi gerzt rithöfundar, leikdiktarar eða
ljóðskáld. En þegar rafheilarnir taka til við listir af sömu
snilld og þeir hafa sýnt í stærðfræði, má ætla að upp renni
ný öld og nýjar stefnur stígi fram, ólíkar þeim absurdismus
og obscurantismus tfjarstæðuhyggju og skuggahyggju), sem
vér verðum nú að sætta oss við.
Almenningur hugsar sér stundum rafheiia líkan eins konar
ofvita eða furðuskepnu, sem kann að gera uppreisn gegn skap-
ara sínum. En í raun og veru geta þeir ekki hagnýtt annað
en það, sem þeim hefir verið gefið í vcggugjöf og „mat“, en
afrek þeirra sjálfra felast einkum í hraðvirkni og vandvirkni;
en að matbúa vel við þeirra hæfi er mikið vandaverk.
Reynandi væri að fela rafheila vorum eitt einfalt verk, að
reikna út rétt listalaun. Þar sem menning er mæld með út-
gáfu blaða og bóka, er málið ekki flókið. Rafheilinn gæti reikn
að launin upp á eyri ,ef honum er aðeins gefinn réttur matur,
þ.e. um listir og verðmæti þeirra í krónum og aurum. Þetta
yrðu óháðir lista-matsmenn að annast, líkt og fiski-mats-
menn sjá um rétt mat á fiski. Hæfir matsveinar yrðu síðan
að matreiða þetta á viðeigandi spjöldum handa rafheilanum,
og árangurinn yrði vísindaleg niðui'staða í máli, sem menn
halda að sé óleysanlegt.
Lygamælar eru hins vegar tæki, sem lítt munu flutt inn,
e.t.v. af því að mönnum kann að standa af þeim nokkur ótti,
enda má um þá lesa furðulegar sögur í bókum og blöðum.
Væri þó ekki úr vagi að þjóðin ætti svo sem tíu lygamæla.
Nú má spyrja h\<ort lygi manna verði mæld likt og mjólk
úr kú. Ekki kvað siíkt vera gerlegt, en nokkrum árangri má
samt ná í því að ákveða vísindalega hvort einhver lýgur eða
ekki. Væri lygamælir líkur áttavita, þar sem annar endi nálar
benti í sannleiksátt og hinn í lygaátt, eða væri hann líkur
hitamæli, sem sýndi lygina undir, en sannleikann ofar núlli,
þá hygg ég að margir keyptu slíka mæla og notuðu oft við
lestur bóka og blaða, ekki sízt frétta og leiðara. Ef til væri
svo handhæigur lygamælir, væri hann til mikils hagræðis í leit
að sannleika.
Lygamælar byggja á því að sál og líkami persónu haga sér
á aðra lund þegar persónan segir satt en þegar hún lýgur.
Það er meiri orkueyðsla að ljúga en segja satt þegar ástæða
er til að óttast að lygin verði uppgötvuð M.ö.o.: Manneskjan
virðist sköpuð til þess að segja satt, en ekki til að ljúga, þ.e.
að segja vúsvitandi ósatt. í raun og veru eru lygamælar nú-
tímans gömul tækm, sem hagnýtt er á nýjan hátt (t.d. mæl-
ing blóðþrýsting og andardráttar). Notkun er í stuttu máli á
þá lund, að persóna, sem undir lygapróf gengur, er látin verða
fyrir ýmsum sálrænum áhrifum i sambandi við þau mál, sem
athuga skal, og um leið eru mæld líkamleg viðbröigð sömu
persónu með þar til gerðum tækjum, sem ekki eru hættuleg
að neinu leyti. Ekki fara sögur af því að menn hafi látið lífið
af völdum nútímalygamæla né heldur beðið tjón á heilsu
sinni.
Mikil útbreiðsla lygamæla í sambandi við stöðuveitingar á
rætur sínar að refcja til þess tjóns, sem leitt hefir hrun og
gjaldþrot yfir mörg fyrirtæki sökum svika, lyga og þjófnaðar
starfsmanna. Þetta hefir ekki sízt bitnað á sanngjörnum verzl-
unarfyrirtækjum, sem ekki þoldu ótakmarkaða skammta af
svikum, lygum, vanskilum og þjófnaði. Menn hafa gert nýj-
ar uppgötvanir: Mikil málakunnátta starfsmanna bjargar ekki
fyrirtæki, ef hún er notuð til lyga og svika. Ágætiseinkunnir
emlbættismanna gagna ek-ki þjóð ef kunnáttan er no-tuð til
svika O'g pretta. Kunningsskapur veldur því að menn hika ekki
við að koma vandræðamönnum inn í stofnanir með lognum
meðmælum og grafa þarinig undan stofnunum innan frá. _______
Þeir s-em ábyrgð bera hafa því gripið til lygamælanna líkt
og björgunarbeltis, þegar þeir sjá stofnanir sö-kkva í fen sið-
spillingar. Uppeldi er ekki að treysta þar sem mönnum er
kennt að allt sé relativt, og að öðru leyti grafinn grundivöllur
undan manngildi o.g siðferði manna. Lygamaelar eru, þrátt
fyrir galla, miklu mannúð-legri en blóðugar hreinsanir einræð-
isherra. Þó er væntanleg tilkoma þeirra til vor — og hugs-
anleg tenging við rafheila — ekki nein ánægjuleg tilhugsun,
en þó skárri en sjónvarpið.
Sérhver maður afleggi lygi o-g tali sannleik við sinn náuniga
— og hinn stelvísi hætti að stela. Smo býður oss Heilög ritn-
ing. Breytum eftir því og spörum kaup lygamæia eitt ár enn.
12. tb-1. 1965.
TjESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11