Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Blaðsíða 8

Keldiur á Rangárvöllum.
Eftir Ingjald hafa margir búið á
Keldnm þó ekki verði þeirra getið hér.
Jörðin t>g kirkjan hafa alitaf verið
bændaeign. Prestar Keldnaþinga, seni
var sérstakt prestakall, hafa þar vísí
sldrei verið. Þeir hafa verið á ýmsum
jörðuia öðrum innan prestakallsins einsi
og t.d. Vestri-Kirkjubæ, Stokkalæk eða
Stotalæik eins og hann er stundurn
nefndur.
E
FRAMBODSMESSA Á KELDUM
Eftír séra G'isla Brynjólfsson
mr að er komið fram yfir sumarmál,
fyrsti sunnudagur í sumri. Veturinn hef
ur kvatt, þessi vetur (1963-64) sem
raunar enginn vetur var, því blíða hans
og mildi ljómaði yfir landinu okkar
kalda daga eftir dag, eins og mönrvum
mun enn í fersku minni. I>á var nú
ekki vandi að „þreyja þorrann og gó-
una.“ Og nú eru þau bæði liðin og
einmánuðurinn líka og sólskinið og
sunnanvindur langdegisins handan við
næsta leiti. Við finnum vorið í vitum
okkar og bíllinn líður mjúklega eins
og lágfleygur fugl yfir Elliðaárbrýrn-
ar og upp Árbæjarbrekkuna. Klukkan
er að verða tíu og það er ákveðið að
vera kominn austur að Keldum á Rang-
árvöllum stundu fyrir nón.
Til hvers?
J. il að messa. Prestskosningar
standa fyrir dyrum og þetta á að verða
etnskonar framboðsmessa. Og nú skýtur
etns og leiftri upp í hugann ferðasögu,
sem ég las þegar ég var drengur. >að
ei frásögn sr, Matthíasar af ferð hans
þessa sömu leið fyrir 80 árum. Hvern-
ig væri að rifja hana upp, úr því farið
er að geta um þessa Keldnamessu 1.
sunnudag í sumri 1964. Þá var sr. Matt-
hías prestur í Odda og það er í janúar
188a, að skáldið bregður sér til Reykja-
víkur' til að undirbúa kirkjubyggingu á
staðnum. Hann er með fylgdarmann og
4 hesta. Þeir beztu hétu Eyja-Gráni og
Landeyja-Jarpur, garpar miklir, enda
reyndi mjög á þrek þeirra í þessari
vetrarferð. Skáldið lýsir ferðinni suð-
ur, sem greiðist vel, þótt djarft sé teflt
í ófærð og illveðrum. Ekki segir af
Reykjavíkurdvölinni, en „að afloknu er-
indi og vinasamdrykkju reið ég af stað,
og ýmsir góðir menn fylgdu mér upp
fvrir ár. En Geir Zoega leizt ekki á
ferðaveðrið og spurði, hvenær ég hygð-
ist ná heim í slíkri færð og veðri. Ég'
kvaðst ætla að embætta að Keldum
næstkomandi sunnudag. „Það gjörir þú
ekki fremur en að fara ofan í mig,“
segir hann, „því nú er fimmtudagur.“
Síðan kvöddumst við, og reið maður
með mér inn á ásana og sneri þar aftur,
því komið var myrkur og færð ill.“ Síð-
an kemur frásögn af ferðinni austur,
botnlaus ófærð á Hellisheiði, fannfergi
og spillt vötn, svaml og volk, Ölvesá
talin ófær vegna jakaferðar, Þjórsá ill
og úfin. En áræði og bjartsýni skálds-
ins og dugnaður, þrek og skörungsskap-
ur gæðinganna yfirstíga alla raun,
kljúfa alla erfiðleika. Eyja-Gráni bíð-
ur aldrei bætur þessarar svaðilferðar.
Og Jarpur, sem var orðinn gamall, féll
árið eftir og fékk kostuleg eftirmæli hjá
skáldinu.
handsöl og mægðir við Flosa. En Njáll
hafði nú líka þrisvar leyst hann úr
skógi. Sagan leggur honum það heldur
ekki til lasts.
.E,
I n af Keldnaembætti er það að
segja, að það fór fram eins og ég hafði
sagt Geir Zoéga“ lýkur sr. Matthías frá-
sögn sinni. Við sitjum í hægindum bíLs-
ins, sem ber okkur áfram þjóðveginn
austur. Nú sést hvergi snjódíll á Hellis-
heiði. Við vitum ekki af stóránum sem
neinum farartálma og garpsleg vetrar-
ferð Matthiasar er okkur úr minni lið-
in, þegar við ökum austur Rangár-
völlu. Hér kemur landið á móti okkur,
hver byggð barmafull af Njálu. En við
bindum okkur við Keldur einar, því að
þangað er ferðinni heitið, og þá kemur
Ingjaldur náttúrlega fyrstur fram á sjón
arsviðið, enda fyrsti bóndinn á Keld-
um, sem Vigfús fræðimaður hefur hent
reiður á í bók sinni um ættaróðalið. All-
ir kannast við Ingjald, sem neitaði að
vera með í brennunni, þrátt fyrir eiða,
I kki munu Keldnaþing hafa þótt
neitt eftirsóknarvert kall, enda fámennt
og tekjurýrt, og aldrei var þar prófast-
ur Rangárþings utan sr. Jóhann Björns-
son, sem settur var prófastur tvö miss-
eri. í upphafi síðustu aldar var Skaft-
fellingurinn Runólfur Jónsson frá
Höfðabrekku prestur Keldnaþinga. Sr.
Jón Steingrímsson kenndi honum undir
skóla að öllu leyti og taldi hann ágætt
mannsefni. Honum gekk nárnið vel og
reyndist í stöðu sinni hið mesta val-
menni. Hann dó 1809, um fimmtugt.
Bróðir hans, sr. Jón „köggull“, sem þá
var á Hofi í Álftafirði, hafði hug á að
verða eftirmaður hans og fékk brauðið
að honum látnum. En hann komst aldrei
lengra en út í Fljótshverfi — að Kálfa-
ielli, — hafði þar brauðaskipti við sr.
Jón Vestmann. Áratuginn 1836-1846 var
sr Jóhann Björnsson, sem fyrr var
nefndur, prestur I Keldnaþingum, ung-
ur maður og einstakt góðmenni. Hann
var samtímamaður og vinur Tómasar
Sæmundssonar og var honum til mik-
illar aðstoðar í banalegu hans og yfir
honurn síðasta kvöldið, sem hann lifði,
16 maí 1841, og lýsti því síðar svo í lík-
ræðunni, að honum hefði fundizt „sú
rósemd og blíða, sem ljómaði út a£
hans máttvana brjósti, vera því líkust,
sem þá sólin á lygnu kveldi ka.»tar sein-
ustu geislum sínum á jörðina, p^tir bjart
an og fagran dag.“
Sr. Jóbann varð ekki gamall frekar en
vinur hans Tómas Sæmundsson. Sex ár-
um eftir dauða hans var hann jarð-
settur við hlið hans í Breiðabólsstaðar-
kirkjugarði.
Síðasti prestur Keldnaþinga var sr.
Isleifur, síðar í Arnaibæli. Eftir það
AS lokmni messu. Sr. Gisli til hægrl.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
14. tbl. 1965,