Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1966, Blaðsíða 6

BÓKMENNTIR
Framhald af bls. 5
þess að afla yður óvina?
— Sumir Norðnienn eru andstæðing-
ar nýnorsku, en aliir lesa hana! Rit-
háttur hennar er frábrugðinn, en það
eru ekki svo ýkja mórg orð í nýnorsku,
sem ekki eru til í ríkismálinu. Bók-
menntagagnrýnendur taka ekki afstöðu
til málsins, fordæma rithöfund ekki
af því hann skrifi á þessu málinu eða
hinu. Norskum rithöfundum er þetta
meira tilfinningamál, en þó eru ekki
Biargir öfgamenn í okkar hópi.
— Veitir málið góða möguleika til
bókmenntasköpunar?
— Það hefur ekki nægilega mikinn
orðaforða. Ég er nft gagnrýndur fyrir
„ það, að mál mitt sé ekki nógu hreint
og ómengað. En nýnorskan er mjög
frjótt mál til notkunar í kveðskap.
.Vinje og Garborg voru frábær nýnorsk
skáld, og sömuleiðis yrkja nokkur
prýðileg núlifandi skáld ljóð sín á ný-
norsku. Og hún hefur auðgað ríkismál-
iS að orðum, sem því hafa bætzt úr
henni.
E i u norskar bókmenntir einangr-
aðar? Er fylgzt nægilega vel með því,
sem er að gerast í heimsbókmenntun-
um almennt?
— Sænskar bókmenntir bera meiri
keim af framúrstefnu en okkar bók-
menntir. En það er erfitt að segja um,
hvort slíkt er styrkur eða veikleiki. Oft
r-eynist það svo, að sú bókmenntatízka,
sem er allsráðandi í Paris, New York eða
London, er aðeins stundarfyrirbrigði,
Sem líður undir lok á skömmum tíma.
— Hvaða rithöfundum hafið þér haft
mestar mætur á, og hverjir hafa haft
mest áhrif á yður?
— Af norskurn rithöfundum hefur
Knut Hamsun tvímælalaust haft mest
áhrif á mig. Hvað hina klassísku snertir,
býst ég við, að það hafi verið Ibsen og
>— í minna mæli þó — Björnson. Ég er
allvel kunnugur dónskum nútímabók-
menntum. Martin A. Hansen var góður
Vinur minn, og við komum oft í heim-
sókn hvor til annars. Og ég hef kynnt
mér verk Pouls La Cour, H. C. Branners
og fleiri. Ég hef lengi fylgzt með sænsk-
um bókmenntum af miklum áhuga —
Eyvind Johnson, Ivar Lo Johannsson,
Harry Martinson og nú upp á síðkastið
hinni ungu skáldkonu Söru Lidman.
l’yrstu ljóð mín voru ort undir áhrifum
Edith Södergran og annarra finnsk-
sænskra skálda. Bókmenntatilraunir
ýmissa nútímahöfunda þykja mér mjög
athyglisverðar — t d hjá Ionesco,
Beckett og Osborne. Meðal þeirra ensku
^ hötunda, sem ég hef lesið verk eftir, eru
D. H. Lawrence, Richard Hughes og
Graham Greene. Á yngri árum mínum
hafði bókin „Ðusty Answer“ eftir Rosa-
mund Lehman mjög sterk áhrif á mig.
— Hafið þér ferðazt mikið erlendis?
I — Á árunum 1922 til 1939 skrifaði ég
margar bækur, meðan ég dvaldi er-
lendis, bæði í Suður Þýzkalandi, Ítalíu,
Englandi, Frakklandi og Hollandi. En
nú orðið finnst mér, þó að við ferðumst
allmikið, kona mín og ég, að ég verði
að koma heim til þess að skrifa. Allar
bækur mínar, sem komið hafa út eftir
Stríð, eru skrifaðar í Noregi.
— S krifuðuð bér „Húsið í myrkr-
inu“ hér í þessu húsi?
— Já. Síðasta stríðsveturinn. Ég
faldi hvern kafla jafnóðum og ég skrif-
aði hann undir timburhlaða úti í báta-
skyli.
— Hver er þekktasta bók yðar? Hafið
þér sjálfur mest dálæti á þeim, sem vin-
sælastar hafa orðið meðal lesenda?
— Det Store Spelet, Dei Svarte Hest-
ene og Huset í Mörket hafa náð mest-
um vinsældum í Noregi. Ein af skáld-
sögum mínum var þýdd á þýzku þegar
arið 1935. Eftir stríð hafa nokkrar bæk-
ur mínar verið gefnar út á ensku, þýzku,
frönsku, ítölsku, hollenzku og öllum
Norðurlandamálunum. Hvað því við-
kemur, að ég eigi mér mín „uppáhalds-
börn“, þá eru þau fimm eða sex, en
nöfnin eru leyndarmál!
— Væri eitthvert kvæðasafn yðar
meðal þeirra?
— Það gæti hent sig, já.
— Hafið þér ákveðna dagsskipan við
ritstörf yðar? Hve langan tíma tekur
það yður venjulega að skrifa skáld-
sögu?
— Ég hef aldrei unnið eftir klukku,
heldur vinn ég óreglubundið. Ég fer
snemma á fætur, en skriía mest á kvöld-
in. Ég skrifaði „Brýrnar“ síðastliðinn
vetur. Það tók mig fimm mánuði.
„Klakahöllina", sem ég fékk bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs fyrir, var ég
aðeins fjóra mánuði að skrifa.
— Eruð þér byrjaður á nýrri bók —
eða eruð þér með eitthvert söguefni á
prjónunum?
— Ekkert í þá áttina.
— Hvað veldur því, að þér búið svo
langt frá Osló og öðru þéttbýli?
— Ég á hús hér, og Þelamörk er heim
kynni mitt. Húsið, þar sem ég fæddist
og ólst upp, hefur verið í eigu ættar-
innar í tíu ættliði. Ég var sá fyrsti, sem
íluttist í burtu. Ég eftirlét það yngri
bróður mínum og keypti þetta hús af
einum frænda minna.
— Finnst yður I>elamerkurbúar vera
sérstök tegund af' fólki, frábrugðnir
öðrum Norðmönnum?
— Nei. Áður fyrr var Þelamörk ein-
angruð frá öðrum hlutum Noregs, þar
voru sérstakar siðvenjur hafðar í heiðri,
og þar þróaðist sérstök alþýðumenning.
En nú hefur þetta allt saman breytzt.
Fólkið, sem ég skrifa um, er ekki frem-
ur frá Þelamörk en einhverjum öðrum
hluta Noregs.
— Kúunna íbúar Þelamerkur að meta
bækur yðar? Eða sannast hér hið forn-
kveðna „Enginn er spámaður í sínu
föðurlandi'7?
— Það sýnir vinsamlegan áhuga. Mér
er oft boðið að lesa kafla úr verkum
minum við hátíðleg tækifæri. Fólk vill
aldrei kaupa skáldskap, en það hefur
ekkert á móti þvi að láta lesa hann fyrir
sig!
— Þér lítið úr fyrir að vera þó
nokkuð yngri en 69 ára. Er það iðkun
skíðaíþróttarinnar að þakka?
— Ég hef aldrei mikill skíðamaður
verið, lærði aldrei Þclamerkursvigið, og
þegar ég slasaðist í skíðastökki sém
drengur, gafst ég upp á öllu saman. Á
æskuárum mínum urðu allir að ganga á
skiðum á veturna, því að vegirnir voru
liuldir af margra metra þykku snjólagi.
Nú orðið sjá snjóplógar uin að halda veg
unum snjólausum, svo að þörfin er ekki
lengur sú sama og áður. Og í allan fyrra
vetur steig ég aðeins einu sinni á skíði.
— Er uppeldi norskrar æsku ekki eins
strangt nú og það vai áður? Er of mikið
lagt upp í hendurnai á unglingunum?
— Allar aðstæður eru breyttar. Börn
eru frjálsari núna, en mér finnst stund-
um, að þetta frelsi ieið; af sér mikil
vandamál fyrir þau. Samt er það eins
og það á að vera, að unga fólkið beri
sjálft ábyrgð á gerðum sínum. í gamla
daga var það líka erfiðleikum bundið
fyrir börnin að tala við foreldra sína
um kynferðismál. Nú eru börn og for-
eldrar nær því að vera jafningjar.
— Og hvað uin stöðu konunnar?
Skellti Nóra í „Brúðuheimilinu" hurð-
inni of harkalega á eftir sér?
— Þegar mikið er í húfi, er það nauð-
synlegt.
— Ber rithöfundum skylda til að
reyna að hjálpa til við lausn heims-
vandamálanna með skrifum sínum?
— Rithöfundur verður að staa inne-
for — skrifa það. sem hann eða hún
truir á af hjartans sanntæringu og vill
styðja. Það er hið eina rétta, sem hverj-
um ríítiöfundi ber að gera. Ritverk geta
haft boðskap að flytja, en það má um-
fram allt ekki trana honum fram.
— Hvað um bókmenntir á stríðstím-
um? Geta þær haldið áfram að vera
bókmenntir, þegar þær eru miðaðar við
áróðursgildi?
— Slíks eru dæmi, þótt þau séu fá.
Stríðs-ljóð Nordahls Griegs t. d.
— Ef þér yrðuð að segja, að þér
væruð áróðursmaður, hverju telduð þér
yður reka áróður fyrir?
— Gegn hvers konar hernaðarstefnu.
— Hvað getið þér sagt mér um fjár-
hagslega aðstöðu rithöfunda í Noregi?
Veitir ríkið þeim nægilegan stuðning?
— Ríkisstjórnin hetur látið þessi mál
.mjög til sín taka síðustu tvö árin og
mikið hefur áunnizt. Stofnaður hefur
verið svonefndur Menningarsjóður, sem
veitir 40 rithöfundum námsstyrki að
upphæð 15,000 eða 20,000 kr. á ári í
þrjú ár. Það verður fróðlegt að fylgjast
með því, hvaða áhrif þetta hefur á bók-
rnenntir okkar. Einnig var sett reglu-
gerð fyrir ári síðan, sem kveður á um,
að ríkið kaupi 1,000 eintök af hverri út-
gefinni bók til dreifingar í almennings-
bókasöfn. Ágóðinn af þessum bóka-
kaupum er notaður til að greiða rithöf-
undum eftirlaun, eða ekkjum þeirra, og
til að hjálpa rithöfundum, sem eiga í
eifiðleikum.
— Hvaða rithöfundar ættu að fá ríf-
legastan stuðning, finnst yður?
— Ég held, að það sé aðalatriðið að
styrkja eldri rithöfunda — þeir verð-
skulda það fyrir verk sín á yngri ár-
um.
— Hafið þér nokkurn tíma verið fá-
tækur sjálfur?
— Nei. En svo árum skipti hafði ég
hverfandi litlar tekjur af bókum mínum.
— Hafið þér áhuga fyrir rússneskum
nútímabókmenntum?
— Ég hef aldrei lesið neitt eftir
Sjolokhov. „Sívagó lækni“ eftir Paster
nak las ég. Mér þótti sagan of löng sem
skáldsaga, en dáðist að hugrekki hans.
Mér finnst siðferðilegt hugrekki jafnvel
mikilsverðara en líkamlegt hugrekki.
— Hvað finnst yður um fangelsun
Sinjavskys og Daniels?
— Það er afleitt mál. Norska rithöf-
undasambandið hefur sent mótmælaorð-
sendingu til Moskvu vegna þess.
— Trúið þér á þróun mannkynsins í
framfaraátt? Eða álítið þér, að mannleg
náttúra sé jafn óbreytanleg og náttúran
sjálf?
— Þegar svo margir líta svartsýnis-
augum til framtíðarinnar, finnst mér ég
verða að spyrna á móti. Náttúran er
óblíð, og stundum miskunnarlaus, en við
sjáum svo ótal mörg dæmi kærleika og
bróðurþels hjá mönnunum. Ég hlýt að
vera bjartsýnismaður.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
þörfum, hvað sem borgarstjórinn okkar
og verkfræðingar hans segja.
Þetta var hið mesta hrós, sem nokkur
þeirra hafði heyrt af vörum Björns,
og jafnframt hið stærsta fórnarboð, því
enginn þekkti dæmi til þess, að honum
hefði fyrr í huga komið að framlengja
kaffihlé um mínútu, svo nákvæmur var
hann í starfi sínu.
— Já, drengir mínir, sagði Jón, sagan
lifir og ferskeytlan líka, en látum þetta
nægja í bili. Skurðskömmin er víst far-
in að búast við okkur.
BANNISTER
Framhald af bls. 9
að berjast fyrir lífi sínu. En nú, þegar
maðurinn hefur sigrast á svo mörgum
hættum, sem náttúran veldur honum,
leitar hann eftir frekari áreynslu.
Thoreau skrifaði einhvern tíma:
„Meiri hluti allra manna lifir í kyrr-
látri örvæntingu". Ég held, að íþróttir,
og ekki endilega á alþjóðamælikvarða,
geti svalað þeirri frelsisþrá, sem er
orðin manninum því nauðsynlegri, sem
þjóðfélag vort og vinna er orðið reglu-
bundnara og vélrænna.
Ég held að þessar sálrænu staðreynd
ir séu hreyfiaflið að þessari alheims-
byltingu í íþróttunum síðasta áratuginn.
Þær hafa valdið þessum áhuga á þjálfun
sem engin hvatning yfirvalda né ríkis
hefði getað áorkað.
M iklir iþróttahæfileikar, eins og
aðrir óvenjulegir erfðaeiginleikar, góðir
eða vondir, koma ekki fyrir nema hjá
lítilli hundraðstölu þjóðanna, líklega
innan við 1%. En í dag af því að í-
þróttakeppni er orðin almennari og
iðkuð í æ fleiri skólum, finnast þessar
undantekningar með nýju afbrigði af
lögmálinu um eðlilegt úrval. Hin hræði
lega hugmynd um kynbætur íþrótta-
manna hefur sem betur fer enn ekki
orðið að veruleika.
Fyrir þrjátíu árum höfðu ekki nema
fáir möguleika á því að komast að hæfi
leikum sínum, en nú á dögum geta öll
þessi meistaraefni úr raunverulegum
mannfjölda 800 milljóna átt þess kost.
Og ef menn uppgvötva ekki sjálfir
hæfileika sína, er þjálfarinn vís til að
gera það.
í vanþróuðum löndum gerir hungrið
og baráttan fyrir frumstæðustu nauð-
synjum það þýðingarlaust að hlúa að
hæfileikamönnum til íþrótta, en þetta
vandamál getur orðið leyst á næsta
áratug.
Þannig eru íþróttirnar, sem einu sinni
voru forréttindi hinna fáu og auðugu,
orðnar almenningseign. Að þetta sé þann
ig, og að nógu mörgum finnist þjálfun
á ýmsum stigum betri en bara að horfa
á, er nauðsynlegt, ef okkar núverandi,
vélvæddu þjóðfélög eiga að halda vitinu
Metasetningar og enn strangari æfinga-
töflur munu halda áfram að vera
tjáning þessarar þjóðfélagsstefnu.
ÞÆR CÖMLU SYNDIR
Framhald af bls. 15
frá þingmennsku 1919. Jakob Möller var
í augum okkar ungu mannanna nýi
tíminn, ímynd frelsis og framfara, við
gerðum uppreisn gegn íhaldinu. Þó ég
hefði ekkj atkvæðisrétt 1919, hefi ég
aldrei verið pólitískari, né smalað betur
Ég bað vini mína konur og menn, og
þeir voru margir að kjósa Jakob fyrir
mig. Án mín hefði sú kosning farið
öðruvisi, því ekki hafði Jakob nema 6
atkvæðí yfir.
En margir okkar strákanna urðu
drykkjumenn upp úr drabbinu, sumir
biðu þess aldrei bætur. Smyglið ágerð-
ist, bruggið byrjaði, sviksemi var allstað
ar og ekkert hamlað á móti. 1918 var ég
kominn á tæpasta vaðið, ég var beðinn
að hætta og lofaði að reyna. Eftir þrjár
vikur sveik ég, en lofaði að reyna
aftur. Mikið grét ég næstu átta vikurnar
ég átti svo bágt, en með Guðs hjálp og
húnvetnska þráans hafði ég það. Þó
langar mig í brennivín enn, eftir nær
fimmtíu ár.
Hannes Jónsson.
Maríugerffi
í Jarðabók Árna og Páls segir svo
um Háls í Fnjóskadal: „Maríugerði
heitir örnefni og lítil girðing fyrir
neðan staðartúnið. Aldri atla menn
þar hafi bygt verið, en um fáein ár
hefur einn fátækur maður verið hér
við húsnæði en flakk á surnur".
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. október 1960