Lesbók Morgunblaðsins - 02.07.1967, Blaðsíða 13

Grunnmynd hofsins á Hofstöðum í
Mývatnssveit, sem Daniel Bruun og
Finnur Jónsson grófu upp 1908.
Helzta niðurstaða hans um þessa guðs-
dýrkunarstaði er sú, að hof og- guðs-
dýrkunarhús geti hafa fyrirfundizt hér
á Norðurlöndum í heiðni, en trúariðk-
anir norrænna heiðingja hafi þó í flest-
um tilfellum farið fram undir opnum
himni eða í gildaskálum stórbýlanna. í
sambandi við hörginn telur höfundur
um þróun að ræða, er fyrir kemur, að
helgistaður úti í náttúrunni er settur
undir þak.
Næsti kafli í ritgerð Olsens fjallar
um hofið í Uppsölum, en. því er allivel
lýst í riti Adams af Bremen. Margar
■tilraunir hafa verið gerðar á liðnum
öldum til að gera sér grein fyrir því,
hvernig þetta hof 'hafi litið út, en því
fer fjarri að fræðimenn séu á einu máli
um það. í sambandi við hofið í Uppsöl-
um vikur höfundur að rannsóknum á
Sæbóli í Haukadal, en einstaka fræði-
menn hafa viljað sjá líkindi raeð hugs-
anlegri endurgerð af Uppsalahofi og
hoftóft þeirri, ferhyrndri, sem talin er
vera á Sæbóli. Vitnar hann hér m.a. í
Kristján Eldjárn og telur í framhaldi af
því, að tóftin á Sæbóli geti verið bæn-
hústóft, en segir síðar, að þar geti einn-
ig verið um að ræða tóft eftir hesthús
og goðastallurinn, sem er talinn hafa
verið í enda 'hofsins, sé þá sðeins venju-
legur hesthússtallur.
Þegar að því kemur að fjalla um
aðra vitnsburði fornleifafræði, Andre
arkæologiske vidnesbyrd, verða fyrst
fyrir frásagnir um íslenzkar hoftóftir.
Elzt þessara frásagna er frásögn Lax-
dælu af hofi Hrúts, en þar segir, að þeg-
ar Hrútur hafi setzt að á Hrútsstöðum,
hafi hann reist hof þar í túninu og sag-
an bætir við: sér þess enn merki. Þá
er rakin saga margra hoftófta á íslandi
á síðustu öld og öndverðri þessari, getið
rannsókna Sigurðar Vigfússonar, Bryn-
jólfs Jónssonar, Daniel Bruuns og
Einns Jónssonar. Staðnæmist Olscn eink-
um við uppgröft Daniels og Finns af
hoftóftinni á Hofstöðum 1 Mývatns-
sveit, en sú tóft hefur af mörgum við-
urkenndustu fræðimönnum verið talin
eina örugga hoftóftin á íslandi. Lýsir
Olsen því, að hann hafi að tillögu
Kristjáns Eldjárns, gert rannsóknir á
þessari hoftóft 1965. Auk fornleifa-
rannsóknanna á íslandi, fjallar höfund-
ur í þessum kafla einnig um rannsóknir
í Noregi, SvJþjóð og Danmörku.
Siðasti kafli bókar dr. Olsens heitir
Ilultsted og kirke. Víkur hann þar að
tengslum heiðinna og kristinna guðs-
dýrkunarstaða og nefnir í því sam-
bandi, að eins og sýnt hafi verið fram
á fyrr í ritgerðinni, hnígi öll rök að því,
að kirkjan í Gömlu Uppsölum sé reist á
grunni heiðna hofsins þar. En hann bæt-
ir því við, að Uppsalir séu líka eini stað-
urinn á Norðurlöndum þar sem hægt
hafi verið með líkindum, sem jaðri
við fullvissu, að slá því föstu með upp-
greftri, að guðsdýrkunarstaður hafi
haldizt frá heiðni til kristni. Hins vegar
er Olsen varkárari gagnvart örnefnum
sem sönnunargögnum um kirkju á hof-
rústum, en sem kunnugt er hafa ýmsir
fræðimenn lagt mikið upp úr heiðnum.
örnefnum á kirkjustöðum, sem þeir
telja að sýni, að kirkjur hafi komið í
stað hofa og menn hafi gengið sömu
götur til kirkjunnar og þeir gengu til
hofsins fyrr.
Meginniðurstaða Olsens er sú, að full-
nægjandi rök vanti til að hægt sé að
fullyrða með nokkurri vissu, að fyrstu
kirkjur á Norðurlöndum hafi verið
reistar á hofrústum.
Hér hefur verið stiklað á stóru í dokt-
orsritgerð Olaf Olsens. Eins og sagði í
upphafi, er hér um að ræða yfirgrips-
mestu og ítarlegustu rannsókn, sem
gerð hefur verið á guðdýrkunarstöðum
og helgihaldi í heiðni og kristni á
Norðurlöndum. Vísindaleg nákvæmni
og hlutlægt mat gera bók þessa að
undirstöðuriti um þennan þátt kristni-
töku Norðurlanda. Er efnismeðferð dr.
Olsens einkar örugg og sérstaklega fróð-
legt að lesa um öll atriði, sem snerta
fornleifafræði, en þar er hans sérsvið
eins og áður hefur verið nefnt. Afstaða
hans gagnvart rituðum heimildum get-
ur á stundum orkað meira tvímælis. En
eitt er víst: hann leggur hvergi meira
upp úr rituðum heimildum en efni
standa til. Það er út af fyrir sig örugg
afstaða, þó að ekki sé alltaf víst að það
sé eina rétta heimildamatið. En þessi
afstaða Olsens veldur því, að fáum at-
riðum í riti hans mun verða hnekkt.
Jón Hnefill Aðalsteinsson.
FRÉTTABLÖÐ
Framhald af bls. 7.
gefa út blöð, er litu svo út sem hand-
skrifuð væru. Hélzt þetta löngu eftir
að tekið var að prenta flestar veiga-
miklar fréttir.
Um fréttaöflun.
Meðan enginn var sími og póstþjón-
usta mjög ófullkomin, var fréttaöflun
flókið mál. Fréttir voru margar háðair
skipakomum frá öðrum löndum. Stór
verzlunarfyrirtæki greiddu þá mjög fyr-
ir fréttaflutningi, með því að skrifa
ýmis tíðindi í verzlunarbréfum til við-
skiptavina eða útibúa sinna, og hjá
þessum aðilum gátu blaðamenn oft feng-
ið þær. Kaffihús voru miðstöðvar
blaðamanna, einnig rakarastofur og
réttarsalir í borgum. Opinberar heng-
ingar voru mörgum kærkomin tæki-
færi til að afla frétta. Ymsir menn,
sem ekki voru hengdir sjálfir, dvöld-
ust lengi dags við aftökustaðina, sér
og öðrum til hre&singar og ánægju, og
höfðu með sér nesti og tóku menn tali.
Þegar Karl I var tekinn af, greindu
blöðin nákvæmlega frá þeim atburði,
þótt lítil væru. Blaðamenn sögðu svo
greinilega frá daglegu lífi fyrirmanna
að auðið var að vita hvernig þeir vörðu
timanum daglega. Þá hafa margir emb-
ættismenn verið samvizkusamir og var-
ið vel tíma sínum. En sumir þeirra
svikust um að borga blöðin, og um það
þögðu blaðamenn ekki, heldur prent-
uðu nöfn óskilvísra kaupenda af mik-
illi nákvæmni í blöðum sínum. (Mætti
e.t.v. grípa til þess hér ef eitthvert
blað skortir efni).
Þegar póstmál komust í fast horf, létt-
ist mjög fréttaöflun. Það varð blöðum
hagstætt þegar framfarir urðu í skipa-
smíðum og siglingum. En bylting varð
í þessari grein þegar síminn kom til
sögunnar, og var þaðan í frá auðið að
halda uppi alþjóðlegri samvinnu í frétta-
dreifingu. Frá miðri 19. öld tóku að
þróast alþjóðlegar fréttastofnanir, sem
nú eru heimsfrægar. Fréttir fylgdu
verzlunarleiðum og urðu að verzlunar-
vöru. Þann 15. júlí 1859 skiptu þrír
menn hnettinum á milli sín, þeir
Reuter, Wolff og Havas, og gerðu sátt-
mála um fréttamiðlun (Steed, 201—202).
Framhald.
SVIPMYND
Framhald af bls. 3.
en tómstundagaman áður fyrr. f fjögur
ár samfleytt bjó hann um borð í
snekkju sinni og gerði þá víðreist. Og
hann hefur einnig búið í sveit, öll seinni
stríðsárin bjó hann á búgarði í Con-
necticut í Bandaríkjunum. Yfirleitt
þarf Simenon að reyna allt á sjálfum
sér persónulega, vera á sífelldum ferða-
lögum, kynnast nýjum stöðum og mönn-
um. „Til þess að geta lýst bankastjóra
verð ég að hafa snætt með honum morg-
unverð í náttfötum og innislopp“. Sime-
non líkir sjálfum sér við svamp, sem
drekki í sig áhrifin frá umhverfinu.
Að sama skapi virðist honum um megn
að beita eigin persónuleika og smekk
á tunhverfið eða hefur a. m. k. ótrú
á því. Þannig er skrifstofa hans afar
ópersónuleg og minnir frekar á glugga-
sýningu í húsgagnaverzlun en íveru-
herbergi, á skrifborðinu er enginn
óþarfur hlutur, einstök snyrtimennska
einkennir herbergið allt. Hins vegar
sýna málverkin í húsi hans, að hann
hefur dálæti á nýjum stefnum í málara-
list. Hann á mikið og gott málaverka-
safn og eru margir listmálarar samtím-
ans nánir vinir hans. Hins vegar segist
hann aldrei lesa skáldrit annarra höf-
unda; gripi hann í bók sér til skemmt-
unar, kjósi hann helzt að lesa æviminn-
ingar. Sjálfur hefur hann skrifað eina
slíka bók, en þar fjallar hann ekki urn
eigin æviminningar, heldur æviminn-
ingar Maigrets.
S imenon var kjörinn í Konung-
legu belgísku akademiuna árið 1952 og
hann hefur verið sæmdur orðum og
honum hefur verið sýndur margs kon-
ar sómi. En líklega munu flestir les-
enda hans minnast hans fyrst og fremst
fyrir leynilögreglusögur hans og hinn
snjalla leynilögreglumann Maigret.
hagalagdar
Að gjalda Torfalögin.
Þjóðsögur hafa myndazt um Torfa
(í Klofa), svo sem títt er um afreks-
menn. Alkunn er sagan um búferla-
flutning hans upp undir Torfajökul til
að firrast plág-unni síðari. Þá er og
þekkt sagan um garð þann er hann hafi
látið hlaða heiman frá Klofa og út á
Skarðshálsa, sem eru norður af Skarðs-
fjalli, til þess að geta komið sauðum
sínum á haga í snjóalögum, og skyldi
hver, er þar fór um leggja þrjá hnausa
í garðinn. Höfðu þeir þá „goldið Torfa-
lögin.“ Hafa menn talið sig sjá minjar
um þennan garð.
(Arbók Ferðafél.)
Horfði til Jökulsins.
í þann mund var það siður sumra
mætra manna að ganga niður að sjó,
þegar komið var úr fiskiróðri og vita
hvernig hefði aflazt. Má þar til nefna
Árna Thorsteinsson landfógeta, Óla Fin-
sen póstmeistara og Lárus Sveinbjörn-
sen háyfirdómara. Steingrímur Thor-
steinsson skáld gerði sér tíðförult nið-
ur að Steinbryggju og horfði mjög til
hafs á Snæfellsjökul. En hann leiddi
sjómenn meira hjá sér heldur en hinir
fyrrtöldu.
(Lifnaðarhættir í Reykjavík.)
Ógæfu-afli.
Tóku Akurnesingar, ásamt fleiri út-
vegsmönnum, það neyðarúrræði að vera
á hnotskóg og fá farma í skip sín af
því, sem út var kastað af togurunum.
En til þess að hafa Englendinga góða
þurfti að hafa í förinni vindlakassa og
vin, sem þá fékkst með lágu verði sam-
anborið við það, sem nú er. Voru þessar
vörur þá nefndar ,,trollarabeita.“ Aldrei
hefur fiskur verið jafnfljóttekinn, og
aldrei hefur fiskur verið fluttur á land
á Akranesi sem jafnmikil óblessun hefur
fylgt. Nokkrir efnilegustu formenn þar
urðu hóflausir drykkjumenn. Gekk því
mikið af þessum afla í sukk og svall,
sem bakaði sumum efnilegustu mönnun-
um ævitjón, er þeir voru í blóma lífs-
ins. En sem betur fór breyttist þetta
fljótlega aftur í betra og menningar-
legra horf.
(Úr byggðum Borgarfjarðar.)
Þú ert full, Gunna.
Guðrún, dóttir sr. Páls skálda, fékk
sér stundum í staupinu og var þá kát og
orðheppin, ef hún var ávörpuð. Eitt
sinn hitti Jón Borgfirðingur hana góð-
glaða fyrir framan Temperance hótelið
á Vesturgötunni og segir við hana: „Þú
ert full, Gunna“. Farðu heim.“ Þá svar-
ar Gunna:
Þú hefur langar loppur,
ljótur og tannhvass.
Þú ert kvennakoppur.
Kysstu á hundsrass.
(Lifnaðarhættir í Reykjavík.)
Kláðinn var lífseigur.
Allt þetta ár var kláðamálið einna
efst á dagskrá í höfuðstaðnum. Olli því
það, að jafnvel einn af embættismönn-
um og atkvæðamestu borgurum bæjar-
ins, Halldór Kr. Friðriksson, sem átti
nokkrar kindur (um tuttugu fjár), hafði
harðneitað að taka tillit til niðurskurð-
arsamþykktar hins „almenna fundar
Sunnlendinga“ árið áður og skera
nokkrar kindur, sem grunaðar voru um
kláða. Aftur hafði hann hlýtt í fyrstu
fyrirskipunum um baðanir kinda sinna.
En er kláðinn reyndist ekki horf-
inn með öllu, er féð var skoðað, og ný
böðun var fyrirskipuð, þá neitaði skóla-
kennarinn alveg að gegna þeirri skipun,
með því að hann hefði þegar gert
skyldu sína, svo að lögreglustjóri, Árni
Thorsteinsson, sem var oddviti „fjár-
kláðanefndar" hér í bæ, lét með valdi
taka kindurnar og baða þær.
(Árbækur Reykjavíkur.)
Trú til dauðans.
Einu sinni var hjá mér öldruð vinnu-
kona, sem Hróðný hét ... Hún hafði
verið ógift alla ævi, en þjónað öðrum
af mikilli trúmennsku og var orðin út-
slitin. Af fátækum frænda sinum tók
hún pilt til fósturs og annaðist hann
þangað til hann var orðinn fleygur og
fær. Var hún því öreigi í ellinni. Fyrir
sér vildi hún vinna, meðan þess væri
kostur. Var hún í fjósi og hirti kýr með
þrifnaði og umhyggju. Síðari hluta vetr-
ar bilaði heilsa hennar með öllu. Bjóst
hún þá við dauða sínum og þráði hvíld-
ina. Við fjósverkum hennar tók þá ung-
lingspiltur, sem hún áminnti stöðugt um
að fylgja öllum þrifnaðarreglum, sem
hún taldi nauðsynlegar. — Síðasta
morguninn, sem hún lifði, segir hún við
fjósamanninn: „Heldur þú nú, Balli
minn, að þú hafir borið nógu vel undir
kálfinn?“ — Eftir fáar mínútur gaf hún
upp andann. Slík hjú skeika ekki af
þeim vegi að vera trú til dauðans.
(Úr byggðum Borgarfjarðar.)
2. júlí 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13