Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1967, Blaðsíða 2
Samtal við
Jakobínu í Carði
— En þér tekst alltaf að lokum að
láta dæmið ganga upp?
— Engan veginn. Ég veit ekki hvað
oft ég hef byrjað á sögu og hætt eða
gefizt upp.
— Það hlýtur að hafa verið þér
hvatning, hvað Dægurvísu var vel tek-
ið?
— Ég held ég láti þa'ð ekkert á mig
fá, hvað sagt er.
— En hlýtur það ekki að vera fremur
uppörvandi fyxir einn rithöfund, þegar
verkum hans er vel tekið?
— Jú, ég dreg ekki í efa, að það er
fremur uppörvandi en hitt.
— Þú veizt, að það tíðkast í svona
viðtölum, að spyrja rithöfundinn, hvað
hann sé með í smíðum þessa stundina.
Er von á nýrxi bók í bráð?
— Það er að vísu skáldverk í smfð-
um, en ekki mun það sjá dagsins ljós
á prenti í náinni framtíð. Ég er fyrst og
fremst húsmóðir. Þeir sem eitthvað
þekkja til í sveitum, vita að húsmæður
eru störfum hlaðnar. Ritstörfin sitja á
hakanum.
Og það verður þá af sömu ástæðu
fremur lítill tími til lesturs á fagurbók-
menntum?
— Já, það leiðir af sjálfu sér.
— En hvað lestu helzt?
— Ég les það sem berst. En það er
ekki mjög mikið.
— Mannstu eftir einhverju sérstak-
lega athyglisverðu?
— Já, mér finnst tvímælalaust, að bók
Guðbergs Bergssonar, Tómas Jónsson —
Metsölubók, sé athyglisverðasta bók,
sem ég hef lesið í seinni tíð. Aðferðin er
óvenjuleg, að minnsta kosti hérlendis,
en ég segi þetta ekki vegna þess. Miklu
fremur finnst mér þetta vegna þess, að
þar er svo margt sagt, sem ég vildi
sjálf sagt hafa. Ég mundi gjarnan vilja
hafa hugrekki til að segja svona hluti
og að geta sagt þá jafn vel.
— Hefur þú ekki reynt leikritunar-
formið ennþá?
— Nei, ég er ekki nægilega kunnug
því formi; ekki nægilega kunnug leik-
húsinu til þess að geta það. Þó get ég
ekki neitað því, að þa'ð væri skemmti-
legt að reyna.
— En ég hef heyrt að bóndinn á bæn-
um hafi skrifað leikrit, sem leikið var
hér í sveitinrd?
— Já, Starri setti saman leikrit vegna
þess að nokkrir félaga hans hér í Ungm.
fél. báðu hann að skrifa leikþátt. Hann
er oft beðinn að leggja til skemmtiefni
á samkomum hér og hefur stundum sett
saman leikþætti áður. En óbeðinn yrkir
hann lítið, sízt að hann skrifaði leikrit
nema fyrir hvatningu frá öðrum. En
þetta þótti takast vel. Það var sýnt hér
í Reykjadal og á Húsavík. Hefði verið
sýnt víðar, ef ekki hefði þá verið orðið
svo áliðið, komið of nærri sauðburði,
skilurðu. Leikararnir urðu að fórna list-
inni fyrir skylduna við lambféð. Jæja,
en þessir góðvinir okkar vörðu ágóð-
anum af sýningunum til þess að bjóða
höfundinum út fyrir landsteinana. Og
þá fylgdi náttúrlega böggullinn skamm-
rifinu, mér var boðið með.
— Og hvert fóruð þið?
— Til Norðurlanda. Fyrst til Noregs
og fórum þar um borgir og byggðir, en
síðan suður til Kaupmannahafnar. Og
aðeins komumst við yfir sundið til Sví-
þjóðar.
— Þetta hefur verið skemmtileg ferð?
— Hún var mikil upplyfting fyrir
okkur og vedður okkur ógleymanleg.
— Það er nú víst fremur sjaldgæft,
að bændur og konur þeirra geti farið
utan?
— Já, ég býst við því. í sveitunum er
ekki tími til neins fyrir utan stritið og
má helzt ekki vera. Það hefur aldrei
þótt heilbrigt, að til félli tómstund til
sveita á íslandi. Fyrir bragðið er sveita-
fólk þreytt og þrúgað af of mikilli
vinnu. Það kann ekki einu sinni að hvíla
sig.
— En þessi ferð hefur verið hvíld
fyrir ykkur?
— Hún var mjög góð hvíld vegna þess
að maður komst frá öllu þessu daglega
þrasi og vandamálum. Þa'ð fóru í þetta
þrjár vikur og auðvitað höfðum við
viðkomu í Glasgow. Hvernig í veröld-
inni ættu íslendingar að geta farið fram
hjá Glasgow?
— Nei, það er satt. Fyrst Islendingar
eru að verða heimsfrægir fyrir kaupgetu
og eyðslusemi, þá er auðvitað ekki hægt
að sleppa búðunum í Glasgow. En það
er verra með hvíldarstundirnar eins og
þú segir, og mjög slæmt a'ð þær skuli
vera svo fáar til sveita, Menn slitna þá
fyrir aldur fram?
— Sú saga gerist að vísu víðar en í
landbúnaðinum. Mér skilst að einnig
kaupstaðafólk vinni tvöfaldan vinnu-
tíma.
— Já, það er satt. íslendingar eru víst
mjög ólatir.
— Ertu viss um að það sé vegna
skorts á leti? Kannski, en það má
of mikið af flestu gera. Öllu má
ofbjóða. Og það er slítandi að vinna
á vélum og á móti vélum. Menn
halda því jafnvel fram, að erfiðið
sé meira til sveita, síðan vélvæð-
ingin hófst. Einyrkjabúskaparlagið ec
ekki sniðið fyrir vélarnar. Búin
stækka og ræktunin eykst, vélunum
fjölgar, en einyrkinn verður aldrei ann-
að en einstakiingur, hvernig sem hann
leggur sig fram til að vera allt í senn:
bóndi, vélvirki, rafvirki, já, svo ótal
margt, sem einstaklingi er óviðráðan-
legt á þessum sérhæfingartímum, sem
við lifum á. Menn tala um að úr þessu
verði bætt með samvinnu, en einstakl-
ingshyggjan er rík í íslendingnum, ekki
sizt bændafólki. Mönnum gengur illa
að eiga saman verkfæri, hvað þá annað.
Það þurfa þá allir að nota þau á sama
tíma.
— En ekki eru Mývetningar taldir
síður félagslega sinna'ðir en annað fólk?
— Nei. það er félagsandi hér í sveit-
inni og gott félagslíf. Hér trúa margir
á „frjálsa samvinnu". Hér er mikið um
félagsbúskap með skyldmennum. En ég
held að hann hafi sömu annmarka hér
sem annars staðar.
— Það vill hver vera kóngur á sínu
kálfskinni?
— Já, ég fæ ekki betur séð. Vandinn
verður ekki leystur með öðru en sam-
vinnu, en ég hef þá skoðun að sú sam-
vinna takist aðeins með félagslegum og
vel skipulögðum aðger'ðum, ekki ein-
staklingslegum tilraunum, sem hægt er
að kasta frá sér eftir geðþótta hvers og
eins. Og eitt af því versta við okkar vél-
væðingarbúskap er það að hve miklu
leyti hann byggist á vinnu barna og
unglinga, sem haldið er heima og verða
ef til vill af pámi fyrir bragðið.
— En Mývatnssveit er víst ein af fá-
um sveitum, þar sem býlum og fólki hef-
ur heldur fjölgað?
— Jú, rétt er það. Fólk, sem hér er
fætt og uppalið, vill ógjaman flytja
burtu.
— Og giftist þá mikið saman innan
sveitarinnar?
— Það voru mikil brögð að því. En
aðfluttar húsmæður í Mývatnssveit eru
nú orðnar nokkuð margar.
— Nú fara að renna upp kísilgúr-
tímar hjá ykkur Mývetningum. Eruð
þið á móti þessu fyrirtæki?
— Mér skilst að þetta efni sé víðar
til í vötnum og margir eru smeykir við
þessa framkvæmd. Afraksturinn á að
vísu að vera á borð við það, sem einn
togari gefur af sér, en hvers virði er
fegui'ð Mývatns? Það þarf ekki miklu
um að róta hér til þess að náttúran
beri ekki sitt barr. Ennþá koma útlend-
ingar hingað í hópum á sumrin til að
sjá þessa óbrotnu og rögru nattúru, en
engan langar að sjá verksmiðjur. Og
það er of seint að iðrast eftir dauðann.
Það þurfti ekki meira en einn veg norð-
an við vatnið til þess að hafa neikvæð
áhrif á fuglalífið, eftir því sem Finnur
fuglafræ'ðingur segir. —
— O —
Stefanía heimasæta kom inn úr hey-
skapnum; hún vill gjarnan verða blaða-
maður. Sigrún systir hennar ætlar í
Kennaraskólann. Mér skildist að þær
væru fremur ákveðnar í því, báðar tvær,
að vilja ekki búa í sveit. Ég sagði:
— Það er gaman fyrir þig, Jakobína,
að eiga dætur á þessum aldri. Þarna
nærðu til ungu kynslóðarinnar og kynn-
ist viðhorfum hennar.
— Já, ég er stundum að bera mig
saman við þetta unga fólk; spyrja
sjálfa mig, hvernig ég var á þessum
aldri, en ég hef komizt að þeirri nið-
urstöðu, að ég skilji unga fólkið betur
nú orðið en ég gerði, þegar ég var ung.
Þá féll mér betur við roskið fólk, jafn-
vel gamalt, en jafnaldra mína. Líklega
er þetta öfugþróun. Eg get alls ekki
fallizt á allt það sem sagt er æskunni
til hnjóðs, t. d. um málfar ungs fólks.
Mér finnst fólk stundum taka of hátíð-
lega hluti, sem alltaf hafa verið til,
eins og tízkuorð sem svo að segja hver
einasti árgangur tekur í notkun og
„slanguryrði“, sem notuð eru vi'ð öll
möguleg tækifæri. Ég man að talað var
um að þessi og hinn væri „ægilega ná-
legur" þegar ég var ung. Nú heyrist
mér dætur mínar og stöllur þeirra segja,
að þetta eða hitt sé „ferlega smart“,
jafnvel „ferlqla fallegt“.
Sigrún heimasæta skaut inní:
— Ég er hætt að segja „ferlega".
Núna segi ég „rosalega" í staðinn. En
einu sinni, meðan var stæll að segja
„ferlegt" voru stelpurnar í skólanum að
horfa á líkfylgd, sem ók heim að kirkj-
unni þegar var að byrja að skyggja. Það
voru margir bílar með ljósum og fóru
hægt. Þá sagði ein stelpan: „Mikið fer-
lega er líkfylgdin smart“.
— Já, ég hef alltaf vitað að það er
talað gullaldarmál hér í Þingeyjarsýsl-
unni. Hvað segir þú um það, Jakobína?
— Þú hefur rétt fyrir þér um það.
Og það er lifandi mál, sem þolir vel
hliðarhopp unglinga á gelgjuskeiði. Orð-
fæðin bagar Mývetninga ekki og ís-
lenzkan nýtur virðingar, hvort heldur
hún er mælt eða rituð. Enn um sinn
verður talað gullaldarmál í Þingeyjar-
sýslum, hva’ð sem líður leiraustri úr
Mývatnsbotni og væntanlegum verk-
smiðjureyk um litadýrð Námafjalls.
Mér er sárt um þá liti — enda þótt reyk-
urinn kunni að verða „ferlega smart“.
Gísli Sigurðsson.