Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1971, Blaðsíða 11

Uni 1600 voru Spánverjar niikið herveldi og: þeir áttu erfitt með að sætta sig við, að sniáþjóð eins
ok Hollendinear gæti staðið uppi í Iiárinu á þeim. í Hollandi áttu Spánverjar í svipaðri styrj-
öld og Bandaríkjamenn nú í Vietnani. Styrjöldin virtist ætla að verða eilífðarniál, sem aldrei yrði
útldjáð og allt, seni liafðist upp úr þessari íniklu fyrirhöfn, var það að suðurhluti Niðurlanda hélzt
kaþólskur líkt og Iiann er enn í dag.
Allar þær þjóðir heinisiiis, s’em stóðu sanieinaðar gegn stríðs-
vél Hitlers, liöfðu lengi beðið eftir þessari- stund: Hér er þriðja
rikið lirunið, nokkrir þýzkir Iiershöfðingjar eru koninir í tjald
Montg-omerys til að undirrita yfirlýsinguna um uppgjöf.
Hvernig þjóðir taka ósigri
Framh. af bls. 3
uðu nokkurra ára misheppnað-
ar friðarumleitanir með fundin-
um í Arras. Bretarnir buðust
til að láta af hendi lönd;
Frakkar kröfðust þess hins
vegar að Englendingar viður-
kenndu lénsvald franska kon-
ungsins yfir löndum Englend-
inga í Frakklandi — en því
gátu Englendingar ekki kyngt.
Friðarviðræðurnar strönduðu,
eins og svo oft fyrr og síðar, á
slíkum agnúum forms og stæri-
lætis. Með versnandi vand-
ræðaástandi í Englandi urðu
brátt til haukar og dúfur.
Heimafyrir fór að bera
á gamalkunnum afleiðingum
sliks langdregins styrjaldar-
reksturs: skattpiningu, sem olli
mikilli óánægju á þingi og hjá
öllum þorra manna, og alhliða
mögnun efnahagslegra og fé-
lagslegra vandamála, sem
stjórnin vanrækti, svo upp-
tekin sem hún var af
stríðsrekstrinum. Og eins og
'gerðist meðail franstkra her-
manna í Alsír 1958 og sið-
aæ, varð beizkja ensikra her-
manna yfir óförunum og „svik-
um“ stjórnarinnar við þá að út-
breiddu agaleysi — eins og til
dæmis þegar enskir herforingj-
ar neituðu að láta sýsluna
Maine af hendi við Frakka,
enda þótt Hinrik sjötti hefði
samþykkt afsal hennar. Lögum
og reglu fór sömuleiðis hnign-
andi heimafyrir, að nokkru
vegna félagslegrar óánægju en
einnig sökum þess andrúms of-
beldis, beizkju og sundrungar,
sem stríðið ól af sér og sem
náði hámarki með uppreisn
Jack Cades árið 1450, en bein
orsök hennar var úrslita-
ósigur Englendinga við For-
migny i Normandí fyrr sama
ár. í sambandi við hrakfarirn-
ar í Frakklandi var stjórnin
sökuð um vanhæfni, eða þaðan
af verra, og jarlinn af Suffolk,
aðalráðgjafi Hinriks sjötta
galt fyrir með höfði sínu.
Þannig var, þegar á siðustu
áratugum hundrað ára striðs-
ins, farið að bera á þeim
flokkadráttum í ensku þjóðfé-
lagi, sem síðar komu ljóslega
fram i Rósastriðunum —
flokkadráttum, sem sóttu mik-
ið af grimmúð sinni i venjur, er
Frakklandsstriðið hafði lagt
mönnum til svo og heimkomið
herlið, sem samdauna var orðið
hryðjuverkum. Viðbrögð Eng-
lendinga við vaxandi áföllum
mistaka og ósigra í Frakklandi
á fimmtándu öld voru ekki síð-
ur skaðleg en hjá Spánverjum
næstu öld á eftir.
10
Hins vegar komust Englend-
ingar (eða öllu heldur Bretar)
betur frá þeim vanda sínum
handan hafs, sem ef til vill var
einna helztur, nefnilega frels-
isbaráttu Bandaríkjanna. Frá
brezku sjónarmiði séð hafði
styrjöldin sjálf á sér öll hin
klassisku merki átaka af þessu
tagi. Hún var háð á fjarlæg-
um slóðum og lagði ekki í
sjálfu sér tilveru þjóðarinnar
i neina hættu. Á hinn bóginn
var hún haíin til að framfylgja
lögmáli og þvi háð af einbeitt-
um sigurhug. Georg þriðji og
North lávarður voru engu síð-
ur stálslegnir í vissu sinni um
réttvísina í herradómi þings og
krúnu en Filippus annar Spán-
arkonungur var í vörn sinni á
kaþólskum sið eða þeir John-
son og Nixon i verndun hins
„frjálsa heims“. En þrátt fyr-
ir áminningu Gage hershöfð-
ingja — „Ef þér teljið tíu þús-
und menn naegja, sendið tutt-
ugu þúsund; sé eirt milljón
punda talin nóg, gefið tvær;
þér sparið bæði blóð og fé er
til lengdar lætur," — gerðu
liðsendingar Breta til Ameríku
ekki meir en að vega á móti
versnandi vígstöðu. Eins og í
Vietnam á árunum eftir 1960,
náðu fjandmennirnir á sitt
vald geysilegu landsvæði og
yfirráðum á meðal íbúanna áð-
ur en Bretar fengu að fullu
rönd við reist. Árið 1777 var
svo komið að stríðið stóð um
endurheimt Ameriku fremur en
um að halda henni. Jafnvel þá
neyddu kringumstæðurnar
Breta til að draga við sig stóru
höggin —- sem er enn eitt við-
loðandi einkenni á þessari teg-
und styrjaldarreksturs. Enda
þótt ekki væri um neitt
alþjóðaálit að ræða á átjándu
öldinni, sem vitti miskunnarlaus
ar hernaðaraðgerðir, fannst
Bretum þeir ekki geta beitt
kerfisbundinni kúgun við
amerísku þjóðina í heild enda
þótt landnemarnir veittu upp-
reisnarmönnunum lið og að-
hlynningu; þegar á allt var lit-
ið töldust þeir einnig brezkir
þegnar. Á sama tíma tóku
fyrstu hræringar samvizku
frjálslyndra að gera vart við
sig á Englandi; stjórnmálamenn
úr flokki Whigga snerust ötul-
lega á sveif með uppreisnar-
mönnum, hörmuðu framgang
Breta en hlökkuðu hátt og í
hljóði yfir hverjum ósigri
þeirra og spyrntu gegn áfram-
haldi stríðsins með öllum ráð-
um. Og eftir 1778 gerði fjand-
skapur Frakka og Spánverja,
Hollendinga og vopnað hlut-
leysi Norðurlandaþjóðanna,
Bretum ókleift að einbeita hern
aðaraðgerðum sínum á sjó og
landi gegn Ameríku á sama
hátt og fjandsemi Englendinga
og franskra húgenotta hafði
hindrað Filippus annan í að
einbeita sér að Hollendingum;
eða eins og hinar viðtækari
hættur kalda striðsins aftra
Bandaríkjamönnum frá því að
einbeita sér að Norður Vietnam.
Engu að síður héldu haukar
brezku stjórnarinnar, og þá
fyrst og fremst nýlenduráð-
herrann Germain, í þá sann-
færingu gegnum margra ára
siaukin vonbrigði, að sigur
myndi nást að lokum. Mat Ger-
mains á aðstæðunum um vorið
1781, hefði sómt sér vel á
blaðamannafundi I Pentagon
árið 1968: „ . . . svo auvirði-
legur er uppreisnarlierinn
í hvívetna og svo stórkostleg-
ir yfirburðir vorir á öllum
sviðum, að engin sú mótspyrna
er hugsanleg frá þeirra hendi,
er lieft gæti liinn liraða fram-
gang liersveita konnngsins við
að bæla niður uppreisnina."
Til þessarar bjartsýni
Georgs þriðja og ráðherra
hans lágu ýmsar ástæður,
ástæður, sem hljóma kunnug-
lega nú á dögum. Sú trú var
mjög lífsseig, að mikill hluti —
jafnvel meirihluti — almenn-
ings í Ameríku væri „konung-
hollur", og að hin almenna
fjandsemi stafaði einfaldlega
af kúgun minnihlutahópa.
Jafnframt var það síendurvak-
in bjartsýni, að hernaðargæf-
an væri nú óumdeilanlega að
snúast Bretum í vil. Á eftir
uppgjöf Burgoynes við Sara
toga fóru, þegar á allt var lit-
ið, sigrar Clitons og Cornwall-
is í Suðurrikjunum frá 1779 til
1781.
En það skal fært Georg
þriðja og North til tekna, að
þeir voru miklu fljótari — og
þó of seinir — til að bjóða sín-
um uppreisnarmönnum friðar-
skilmála en Filippus annar var
á Niðurlöndum; fyrst voru það
sáttatilboð Norths árið 1775,
gerð jafnvel áður en baráttan
hófst og síðan enn rausnarlegri
tilboð Carlisle-nefndarinnar
árið 1778. Síðara tilboðið var
þó bein afleiðing af ósigrin-
um við Saratoga — fljótfæm-
isleg og fánýt tilraun til að
koma í veg fyrir banda-
lag milli Ameríku og Frakk-
lands og komast hjá að átök-
in breiddust út, þannig að úr
staðbundnum innanrikiserjum
yrði allsherjar stríð. Brezku
friðartillögurnar höfðu einnig
þann ágalla, sem ekki er
óvenjulegur í þessum málum:
þær buðu uppreisnarmönn-
unum heldur minni fríðindi en
þeir höfðu þegar haft fram
með valdi.
11
Og sem styrjöldin rann sitt
ömurlega skeið sat hinn
óiánsami North í klípu með
óbugandi þrákelkni þjóðhöfð-
ingja síns annars vegar og hins
vegar óskir lýðs og þings um
frið, sem settar voru fram með
vaxandi þunga, frið enda þótt
hann þýddi skilyrðislausan
brottflutning frá Ameríku. En
þau vandamál sem að stjórn-
inni steðjuðu heimafyrir,
voru af dýpri rótum runnin en
sjálf styrjöldin. öld gífurlegra
þjóðfélagsumskipta var að
renna upp — upphaf Iðnbylt-
ingarinnar, fyrstu hræring-
ar nýs skilnings á frelsi og
fulltrúastjórn, þess skilnings
sem verið hafði amerískum
byltingarleiðtogum innblástur.
Á sjöunda áratugi aldarinnar
hafði John Wilkes stritt af
ófyrirleitni við skipuð yfir-
völd og með því gert vafasamt
og hlægilegt það pólitíska
kerfi, sem fengið hafði þröngri
þjóðfélagsklíku í hendur öll
stjórnmálaleg völd. Með kröf-
um sínum um „efnahagslegar
Framh. á bl.s. 13
21. ifebrúar 1971 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11