Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1973, Blaðsíða 12
að vinna hemmi margt af þvá,
sem hún krafðisit í uppreisn-
innij 1956, þar á meðal aukið
freisi. Þrátt fyrir það mega
blaðamenn í Búdapest enn
gæta sín við skriftirnar. Þeim
eir frjálst að igagnrýna það, sem
aflaga fer í kerfinu, en eikki
kemur til greina að draga rétt-
mæti flokksins sjálfs efa, eða
samband hans við Sovétríkiin.
Og enda þáfct Ungverjum veiit-
ist léttar að afla vegaibréfs til
Veisturlanda en þegmar ann-
arra kommúnistarikja EJvrópu
standa gaddavirsgi'rðingam
air enn á vesturlandamæinunum,
með jarðsprengjubeltum, varð
hundum og varfimönnum, er
snúa við öllum þeim, sem virð-
ast vera á villigötum.
Kadar hefur fengið miiklu
áorkað innan landamaaranna,
en honum hefuæ ekki itekizt að
rjúfa járntjald'.ð^ og er það í
sjálfu sér æninn ósiguir. Bn
járntjaldið etr talið ómissandi
llífi í Austur-Evrópu. Sovétrík
in hugsa með skelfinigu til þass,
ef gilufa kæmi á það ag taka
þegar til sinna ráða, ef þeim
Mzt ekki á blikuna, eins og sást
á Tékkóslóvakíu 1968. Þótt
talsverður íjöldá Ungverja
flýði yfi'r landamærin, ef þau
yrðu opnuð hyrfi sú tala ör-
ugglega í skuiggann af sálræn-
'um ávinuingi og áiitsauka Kad
ars. Öðru máli gæti igegnt um
Aúistur-Þjóðverja og Tékka,
sem nú fara frjálisir ferða sinna
til Búdapest, er þeilm býður svo
við að horfa. Stjómvöld þe'rra
kynnu að hafa sitfchvað við það
að afchuga, ef Kadar flyfti jám-
tjaldinu. Fyrir umbætur sinar
innaniands verður hann að
greiða með fylgispekt við Sov-
étri'ki'n í utanrikismálum og
þvi fylgir gaddaviír. Framtnð
hinnar ungversku stefnu er
sem sé enn komin undir því
hvemig málin skipast i
Mosfcvu. Þeir tékkneáku um-
bótamenn, sem fóru á kreik í
þdðunni vorið 1968 fcala með Síit
ilsvi'rðingu um Kadar og „a'f-
rek“ hans. „Þetta eru smávægi
legar breytingar á kerfinu,"
segja þeir, „sem ekki skiptameg
inmáli. Ef fcocma á upp sömnnm,
lýðræðislegum kommiúnisma
verður að rifa hina stalínsku
vél sundur í frumpacrta sina.
Hægfara umbætur innan frá
eru til einiskis gagns, þvi þær
eru enigin tryggiing gegn aft-
urhvarfi. Komi nýstaiiínismi
upp í MoSkvu mun hann breið
ast yfir Umgverjaland. Ef við
hefðum aftur á móti femgið ráð
ið í Tékkósílóvakiu . .
Nokkuð til li þvi. En eins og
nú stendur er raunveiruleikinn
S Austur-Evrópu trúlegri
en draumsýnimar. Allir vita,
ihvemig lór fyrir Tékkum og
ólíklegt, að aðrar þjóðiæ reyni
iþá leið í bráð til lauisnar vanda
sínum. Aðferð Kadars, gæti-
leg, skrumlaus og hagnýt, 'hef-
ur meira aðdráttarafl; og Ed-
waird Girek i Pólandi hefur
raunar tileinkað sér ýmsa
helztu Iþætti hennar. Rétt rúm
ur fjórðungur lifir af tuttug-
ustu öldinni og tálsýnir eiga
ekki lengur sama Ifylgii að
fagna og fyrr. Raunhsaf-
ur reiknimgur þykir fá mestu
áorkað og því er Kadar en
ekki Du'bcek fyrirmynd Aust-
ur-Evrópu nú.
Kadar er enginn kenn-
iingakurfur. Hann komst eitt
sinn svo að orði við George
Lukacs: „Kosturinn við það, að
vera af verkamönnum fcominn
er sá, að mér verður ekki á
að halda alla verkamenn öylt-
lilngarmenn." Hann telur
með öðrum orðum, að stjórnin
verði' að freista verkalýðsins
með áþreifanlegium venkum sin
um ifremur en slagorðurrt.
stefna kom til framkvæmda
'hafa sýningarstúlkur legið
á þvi lúalagi að fcina af 'sér
spjarirnar í börum og veitinga
húsum nm þvera og endilanga
Búdapest. Var ekki annað að
sjá, en þetta ætlaði að verða
eirthver arðhærasti atvinnuveg
nr í Ungverjalandi. Auk þess
þreyttust Austur-BerMnarbúar
seint á að útmála, hve sam-
skiptin við vesturlönd væru að
'spilla bræðrum 'þeirra í austri
— og Kadar fcók til sinna ráða.
Ræður hans bera skynsamleg
um stjómunarhugmyndum
ar steig út úr lestinni, kyssti
konu Hina og heillsaði félögum
úr forsætisráðinu, sem þar
stóðu á brautarpallinum, með
handabandi. Svo sagði hann:
„Eirts og þið sjáið, erum við
komnir aftur og aMir við ágæta
heilisu. Hér mun ekkert hreyt-
ast.“ Hann hætti því við, að
Ungverjar mnndu ekfci þurfa
að skammast sín fyrir iþað að
hafa dáð Krústjofcf.
Þetta var frábært. Hefði
hann haldið langa ræðu, full-
vissað menn um það, að hann
væri fastur á sessi og boðið fé-
laga Brésneif velkominn itil
vaida hefði enginn maður trú-
að honum. Nú urðu öllum Ijós
vonhrigði hans yfir falMi
Krústjoffs, en jafnframf
það, að Kadar ætiiaði sér að
‘halda völdum, hvað isem taut-
aði og raulaði. Borgarbú-
ar héldu ánægðir hver fcil sdns
heima.
Kadar leggur sig fram um að hitta eins marga bændur og
hann getur komið við.
hains gott vitni. Hann er eng-
•inn ræðuskörungur á borð við
Gustav Husak, sem oft tekst að
lita cjálítið hrjóstruga hug-
myndafræðina með 'lifandi fram
sögn, sögukomum, vafasömum
bröndurum og kumpánleig-
um blótsyrðum. Kadar mælir í
stuttum setningum, hleður þær
ekki tilvifcnunum d Sigdld-
ar bókmenntir og notar sjald-
an sértæk hugtök.
Hann missir þá aðeins stjóm
á sér, þegar hann ræðir um
þá skriffinna flokksinis, sem
mótfallnir eru tilraunum hans
tiJ að draga úr alræði flokks-
dns og stjórnhörku, og efna-
hagsstefnunni. í útvarpsviðtali
um efnahagsmál árið 1965
missti' hann tvisvar stjóm á
skapi sinu. Hann kvað menn
vera sikvartandi, enda þófct
árangurinn ai markvilssri stefn
unni ætti að vera öilum aug-
ljós. „Við höfum lagt igrund-
vöM að sósíaMsku þjóðfélagd,
svo rækiiiega, að enginn mun
nokkurn tíma igeta rifið ihann,“
hrópaði Kadar. Hann bættd því
við, að efnahagsstefnan væri d
grundvallaratriðum góð og
heilbrigð. „Hvi segi ég það?
Vegna þess,“ hrópaði hann, „að
það er satt! Það eru efndirn-
ar, sem eru slæm'ar, ef nokk-
uð er. Hverra efndir? Allra,
'hárra sem lágra. Jaifnved ráð-
herra.“
Það er ágætt dæmi um Kad-
ar og aðferðir hans, er Krúst-
joff var vifcið frá d okfcóber
1964. Kadar var skjóistæðinig-
ur Krústjoffs og mörgum Ung-
verjum þótti sýnt, að Krútjoff
drægi hann með í fallinu.
Þegar þetta gerðist var
Kadar í Póllandi og kom ekki
tiil Búdapestar fyrr en þrem-
ur dögum síðar. Milli-
bilsástand var í Ungverjalandi
þessa daga, fáar ophberar yf-
irlýsingar um hina nýju stjóm
d Moskvu og að Kadari fjar-
stöddum vissi enginn,
hversu við skyldi bregð-
ast, nema lýsa áhyggjum sin-
um ai vanheilsu Krúsfc-
joffs, sem var hin opinbera
ástæða 'til brofctvikning-
ár hans.
Loks rann lestin með Kad-
'ar irin í Búdapesfc (hann fer
ekki ótilneyddur upp d flug-
vél). Mikill mannfjöldi hafði
safnazt sarnan á jám-
brautarstöðinini oig ibeið í of-
væni að heyra hvort Kadar
hefði enn fuU völd, eöa hvort
hann vseri kominn 'táil að leggja
fram lausnarbeiðni Sína. Kad-
Hann hafði naumast tek-
ið við völdum 1956, er ‘hann
hóf að breyta til í framleiðslu
og efnahagsmálum, Hegigja meiri
álherziu á neyzluna 1 stað
þungaiðnaðarins, eins og áð-
ur hafði verið. Efnahagur ein
sta'klingsins hefur því far-
ið stórum 'bafcnandi. Fyrir upp-
reisnina var ekkeirt sjónviarp í
landinu, Árið 1960 16000 sjón-
varps'tsóki, en nú ein milljón
og átfca hundruð þúsund á
þrjár milljónir og f jögur hundr
voru engir ísskápar eða ryk-
uð þúsund heimiilum. Árið 1960
sugur tii í Ungverjaiandi, en
rú á fjórða hver fjölskylda
þessa gripi. Þá áfcti aðeins ein
af hverjum tdu fjölskyidum bíl
eða vél'hjöl. Enn er fjögurra
ára bið eftir biílum, en nú er
hlutfallið einn á móti fjórum.
Kadar er þannig sumpart
dáður, af þvii hann hef-
ur „fryst“ og „sjónvarpað"
ungverSkan sósiaiLisma. En
hann er einmiig dáður af þvi,
að hann er nauðsynlegur, hans
er þörf — hamn er lamgfcum
meiri stjómmálamaður en
nokkúf starfsbræðra hams, —
og vegna þess, að hann er sá
eini, seih til igreina kemur. Það
á kannski eftir að ireynast hans
stærsta vilila, að hann hecfur
ekki gætt þess að ala upp hæf
an eftirmann. Ungverjar hugsa
til þess með skelfingu, ef spor
vagn skýldi aka yfir hann . . .
Harrn er iliíka dáður vegna
þess, að honum tókst að sann-
færa fjöida manns um, að þeilr
'hefðu haft rangt fyrir sér
1956; um það, að hann hefði d
rauninmi alls ekki svdkið bylt-
inguna, — a.m.k. ekki tl lang-
frama. Það var nefnilega upp-
reisnim, sem lyfti honum
d vaidastól. Og það hefur hann
fært sér rækilega í nyt fyrir
hönd þjóðar sinnar, og fcekizt
Ulf Gudmundsen:
Þú dansaðir einn
eftir sænskri
harmónikkutónlist
sem ómaði frá seglskútu
við ströndina
einn dag
þá var vindurinn hljóður.
Nína Björk Árnadóttir
þýddi.
Ulf Gudmundsen er ungt
danskt ljóðskáld — af íslenzk-
um ættum (f. 1937). Hann hef-
ur gefið út margar ljóðabækur,
sem vakið hafa mikla athygli
og fengið góða dóma.
Ulf Gudmundsen býr á eyj-
unni Fanö við Jótlandss'trönd
skammt undan Esbjerg. Naesta
bók höfundarims kemur út i
Danmörku i ágúst n.k.
Alfreð Flóki hefur unnið
teikningar við flest ljóð bókar-
innar.
Saga
Janosar
Kadar
Þú stendur svo oft
og horfir yfir fjörðinn
þó við vitum að þú
sérð ekki eins og við hinir
Vinir þínir
sjófuglar
c Sársauki þinn
sársauki hafsins