Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1975, Blaðsíða 5

f Frakklandi er gefið út timarit, sem Heimdal heitir og fjallar um fom-norrœn mðlefni. Þar gat nýlega að lita meðfylgjandi teikn-
ingu, sem ð að sýna innréttingu Islenzks bæjar frð landnðmsöld. Virðast aðstandendur timaritsins hafa all stórkostlega hugmynd
um stærð landnðmsbæjarins. Hér er ekki lægra til lofts en I nýju félagsheimili og veggurinn, sem hlaðinn er úr listilega tilhöggnu
grjóti, mundi sóma sér i hvaða lúxusvillu sem er.
skálann. Gunnar sá rauðan kyrtil bera við gluggann og
lagði atgeirinum á hann miðjan. Þorgrímur hrapaði
ofan af þekjunni. — Þá hlupu sumir á húsin og ætluðu
að sækja þaðan að Gunnari. — Þá tók Gunnar ör af
veggnum. „Hönd kom þar út,“ sagði Gissur hvíti, „og
tók ör er lá á þekjunni." (Fyrr í sögunni er þess getið
að Hallgerður áttu i dyngju rúmgóða niðri í skálan-
um). — Þessi lýsing á skálanum er torskilin. Hafi
skálinn verið eingöngu úr timbri hvernig máttu menn
þá ganga og hlaupa upp á hann? Hér er tvivegis
minnst á „þekjuna" og virðist það benda til torfþekju.
Svo er talað um skálavegginn eins og hann hafi verið
stallur, en þá hlýtur að vera átt við torfvegg. Geturþví
ekki verið um timburskála að ræða í annarri merk-
ingu, en að hann hafi verið þiljaður innan.
Húsakynni á Bergþórshvoli. — „Hér
eru hús ramleg," sagði Njáll og mun þá hafa átt við að
allir máttarviðir væru sterkir. I skálanum var loft á
þvertrjám (líkt og er enn á gamla skálanum á Keld-
um). Þegar húsin tóku að loga gengu þeir Skarpheðinn
og Kári i skálaendann. Þar var fallið niður þvertréð
(biti sá er næstur var gaflaði). Var það brunnið i
miðju og brast undir Skarpheðni, er hann vildi leita
út. Við næstu tilraun reið að honum brúnásinn (vegg-
lægjan). Gunnar Lambason hijóp að utan upp á vegg-
inn. — Seinast reið þekjan niður og varð Skarpheðinn
þar á milli og gaflaðsins. — Þegar grafnar voru upp
brunarústirnar, er getið um vefjarstofu og þar hafi
fundist bein fjögurra manna.
Húsakynni á Fróða. — Vegna reimleik-
anna á Fróðá er húsakynnum þar lýst fróðlegar en
annars staðan Þar var eldaskáli mikill og lokrekkja
innar af „sem þá var siður“. Utar af eldaskálanum
voru klefar tveir. Var hlaðið skreið i annan þannig, að
ekki var hægt að opna hurðina og varó stiga við að
hafa til að rjúfa að ofan. Máleldar voru gerðir hvert
kveld i eldaskála „sem siður var til“. Þóroddur bóndi
drukknaði við 6. mann rétt fyrir jólin og komu þeir
allir afturgengnir heim á bæinn. Gengu þeir eftir
endilöngum setaskálanum, en hann var tvidyra. Þeir
gengu til eldaskála og settust við eldinn og flýði þá
heimafólk. Þá var máleldur gerður i öðru húsi, en
þangað komu þá draugarnir. Þá var tekið það ráð, að
gera langeld mikill í eldaskála en má eld í öðru húsi
og dugði það. — Hér er talað um eldaskála, setaskála,
lokrekkju, tvoklefaog„ann?5hús“,enöllmunu þessi
hús hafa verið undir sama þaki. Ekki er getið um
stærð húsa né húsaskipan að öðru leyti, en sagt er frá
þvi, að þar hafi verið 30 manns í heimili um haustið.
Skálinn hlýlur þvi að hafa verið stór.
Nes í Stafholtstungum. — Menn þeir,
sem fóru með llk Þórgunnu suður í Skálholt, náðu
fyrst við illan leik að Nesi, en var úthýst þar. Þeir
báru þá lik Þórgunnu „I hús eitt fyrir dyrum úti“ og
gengu siðan til stofu. Eftir háttatima heyrðist hark
mikið fram í búri. Þar var þá Þórgunna komin allsnak-
in og starfaði að matseld og bar síðan mat i stofu og
setti á borð fyrir menn sína. En það var þá siður, að
matur var lagður á borð fyrir menn, því að þá voru
engir diskar.
Á Helgafelli. — Vigfús í Drápuhlið sagði við
þrælinn: „Þú skalt fara til Helgafells og ganga i loft
það, er yfir er útidyrum og rýma fjalir i gólfinu, svo að
þú getir lagt þar atgeiri til Snorra." Til þess að komast
í loftið varð þrællinn að rifa þakið á því. Þá voru
útikamrar á bæum og gekk Snorri goði þangað með
mönnum sínum á kveldin.
Húsaskipan í Haukadal. — Þeir súrs-
synir bjuggu á Hóli, en Þorgrimur mágur þeirra á
Sæbóli. Lágu garðar þar saman og hafði Gísli Súrsson
smiðað báða bæina enda var hann talinn mikill smið-
ur. A Hóli var eldhús tírætt að lengd, en tíu faðma
breitt, en utan og sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja
þeirra Auðar og Asgerðar og mun hafa verið afhýsi. A
Sæbóli var innangengt í fjós og í fjósinu voru 30 kýr
hvoru megin. — Sigurður Vigfússon rannsakaði skála-
rústina á Sæbóli og taldist honum að skálinn hefði
verið 39,5x8,5 metrar.
Krossavíkur eldhúsið. — í Skarðsárbók
segir frá því, að Bjarni Skegg-Broddason sótti eldhús-
við til Noregsoggerði eldhúsí Krossavik I Vopnafirði,
35 faðma langt, en 14 álna hátt og 14 álna breitt. Hann
var því kallaður Bjarni húslangur. (Þetta samsvarar
því, að skálinn hafi verið um 60 metra á lengd, en 7
metrar á hæð og breidd). Broddi Þórisson, bróður-
sonur Bjarna, flutti skálann frá Krossavik að Hofi, en
skálinn gekk saman, þegar hann var endurreistur og
var þá 43—44 metrar á lengd, en 6,5 m á hæð og
breidd.
Flatatunguskáli. Munnmæli herma að
Þórður hreða hafi smiðað skálann, og hefir skálinn
verið furðu traustbyggður, þvi að hann stóð framundir
miðja 14. öld. Þar voru þiljur skreyttar skurðmyndum.
Eru enn til fjalir úr þeim og eru geymdar i Þjóðminja-
safni. Af stærð skálans fara engar sögur, en vegna
myndanna hefir þar þurft vegg 2,3 metra á hæð og 5,2
metra á lengd, og hefir það annaðhvort verið gafl-
veggur eða skilrúm.
tJr Víga-Styrs sögu. Þar er húsakynnum
á Jörva svo lýst: Eldhúsið var svo lagað, að handraðar
voru innan veggja svo ganga mátti milli þeirra og
Veggjanna að baki mönnum, sem sátu við eld. Tvær
dyr voru á húsinu. Lágu aðrar út (að húsabaki) og
voru laundyr. Gestur hljóp í handraðann að baki Styr
og hjó öxi i höfuð honum, svo Styr beið bana. —
Handraðinn, sem hér er talað um, er á öðrum bæum
nefndur veggskot. Hefir þarna verið brjóstþil að baki
setanna, liklega gert úr timburstaurum og ekki hærra
en svo að höfuð þeirra, er við eldinn sátu, hefir borið
yfir það. Bakdyrnar þarna voru notaðar til þess að
bera þar inn eldivið, og hefi þvi hrísköstur verió að
húsabaki.
Snorri goði kom að sækja lik Styrs, en likið dragnaði
Toikníng: Elias SigurSsson
niður i Haffjarðará og varð blautt. Tóku þeir þvi
gistingu i Hrossholti og var þar kyntur eldur í eldhúsi
til að þurrka likið. Um nöttina laumuðust tvær dætur
bónda til eldhúss að skoða likið. „Snorri varð var við
þetta, kippir skóm á fætur sér og gengur út til
eldahússins". Hann gekk I dyngjuna að Styr i Hross-
holti þá er hann hafði setzt upp og hélt um miðja
dóttur bónda, segir Eyrbyggja).
Eldhúsið í Hjarðarholti. — Ölafur pá
reisti bæ á Hjarðarholti í Dölum, af þeim viðum, er
þar voru höggnir í skóginum, en sumt hafði hann af
rekaströndum. Þessi bær var risulegur. Hafði hann
þar margt hjóna og vinnumanna. Var skift verkum
með húskörlum, gætti einn geldneytis, en annar
kúneyta. Fjósið var brott i skógi, eigi allskammt frá
bænum. —
Nokkrum vetrum siðar fór Ölafur utan að afla sér
húsaviðar, og valdi aðeins valinn við. Siðan lét hann
gera eldhús I Hjarðarholti, meira og betra en menn
hefði fyr séð. Á þilviðinn voru markaðar ágætlega
sögur og svo á ræfrinu. Var það svo vel smíðað, að þá
þótti miklu skrautlegra, er eigi voru tjöldin uppi.
Þegar Geirmundur gnýr kvæntist Þuriði dóttur Ölafs,
var eldhús þetta vigt með viðhöfn og var boð allfjöl-
mennt. Þar flutti Úlfur Uggason kvæði, sem nefndist
Húsdrápa. Er enn til brot úr kvæði þessu og segir þar
frá þiljumyndunum útskornu:
1. Viðureign Heimdallar og Loka hjá Singasteini,
þegar þeir börðust um Brísingamen.
2. Mynd af Þór þá er hann dró Miðgarðsorm að
borði.
3. Bálför Baldurs. Þar sáust þeir riða að bálinu
Öðinn. Freyr (á geltinun Gullinbursta) og Heim-
dallur. Þar var og gýgurin Hyrrokkin, er skaut skipi
Baldurs á flot, en vargurinn, sem hún reið, bundinn á
meðan.
Skálavígslan mun hafa verið haustið 975. Þá hafði
landið verið byggt norrænum mönnuni um heila öld.
Vist hefir þetta verið merkilegt hús, þótt eigi sé sagt
hve stórt það var, hvernig það var reist, né heldur lýst
hið innra að öðru leyti en hér er sagt. Sagan segir að
Ölafur hafi aðeins keypt- „valinn við“ í húsið og mun
þar átt við höggvinn, tegldan og skafinn við, eigi
aðeins , máttarviðu, heldur einnig f jalir útskornar.
Sagan segir lika að þetta eldhús „hafi verið meira og
betra en menn hefði fyr séð“. Bendir þetta til þess, að
með smiði þessa skála hafi verið mörkuó tímamót i
húsasmíð hér á landi. Sést það lika á þvi að skálinn
skuli hátíðlega vigður, og Gestur Oddleifsson lét svo
um mælt, að auðséð væri að ekki hefði fé verið sparað
til þessa bæar. Ætla rná, að Ölafur hafi skeytt eldhúsið
við hinn risulega skála, sem hann reisti þarna áður og
Framhald á bls. 13