Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1978, Blaðsíða 4

Hjá Lárusi
Grímstungubónda
og Vatnsdalsbændum
Rjúkandi, Freyöandi og Skínandi. Þar sem
árgiliö þrýtur er sögustaðurinn Þórhalla-
staðir þar sem Grettir glímdi viö Glám.
Það má segja aö Grettir og Glámur hafi
glímt í engjum Grímstungu. Glámur var
fjármaður Þórhalls á Þórhallastöðum, en
vætturin í Skessufossi tók líf hans eins og
fleiri fjármanna og gekk hann óþyrmilega
aftur. Grettir var hins vegar að heimsækja
frændur sína á Hofi eða eins og sumir
segja, á ferð um til þess að komast í kast
við drauginn.
Sviptingar sögunnar lifa í huga Vatns-
dælinga, enda er það þeim eiginlegt að
taka þátt í tilþrifum.
Umgjörð þeirra er ekki aðeins svið
atorku og einstaklingshyggju, þeir búa í
einum fegursta dal landsins þar sem
vindsveiparnir víxlast niður hlíðar í rokum,
en þaö þykir jafn eölilegt á milli
ögurstunda mannlífsins þar að svipta
lognmollunni af byggð og búendum.
„Ég er ekki farinn að
smitast af Þeim ennþ>á“
Réttardagurinn rann upp, bjart yfir
dalnum og farið árla dags á fætur á Hofi.
Það var hægt að búast við löngum degi,
því það var sólskin. Við komum við í
Grímstungu á leiðinni að nátthaganum,
vorum snemma í því og ætluðum að heilsa
upp á Lárus.
„Þú ert kominn á fætur," sagöi Gísli á
Hofi.
„Já, ég er ekki farinn að smitast af þeim
ennþá,“ svaraði Lárus og kímdi.
„Þeir eru að fara af stað með féð,“
sagði Gísli.
„Jæja, eru þeir vaknaðir?“ •
„Já, þrátt fyrir sólskiniö."
„Já, það kom nú áður fjúk í göngunum
laxi og ekki töldu menn vera kominn
dómsdag.“
Lárus bar sig nú eftir hnalli í skáp og
bar fyrir gesti: „Það komu hjón hér í vor
og konan spuröi mig hvort ég væri hættur
að taka út réttarpelann? Fjarri því, svaraði
ég og þá rétti hún mér pelann, en hann
hef ég ekki snert síöan.“
„Ég hefði nú verið búinn með hann,“
sagöi Gísli og hló.
„Blessaður, ég er búinn að drekka úr
mörgum öðrum,“ svaraöi Lárus og sneri
sér til Björns Bergmanns sem gisti hjá
honum: „Björn minn, viltu ná fyrir mig í
snapsglös, þau eru þarna í skápnum
einhvers staðar.“
„Það er nú eitthvað skipt hér,“ sagði
Björn þar sem hann bograði við skápinn.
„Þaö er allt í lagi þó þetta sé ekki
samsorta,“ skaut Lárus inn í,“ og svo
segjum við góðan daginn. Það er gott á
réttardegi aö lyfta glasi til góðs dags.“
„Ég sá glampa á vötnin,
það var stórkostlegt“
Lárus sagði okkur frá því að hann heföi
farið daginn áður upp í fjallshlíöina með
Birni Bergmann. Þeir fóru upp á háan hól,
„og þar er gömul þúfa, kunningi minn,“
sagði Lárus. „Ég settist á hana og
hlustaði. Ég sá glampa á vötnin, en meira
leyfði nú sjónin ekki. Það var stórbrotiö
að sjá glampa á vötnin og gott að lifa
þannig meö endurminningunni, spretta úr
spori þótt maður sæti aðeins á gamalli
þúfu.“
Það var spjallað um ferðir inn á
heiðarnar og aftur var farið aö tala um
sólskinið og fjárreksturinn, því féð vill
veröa latt í mikilli sól.
„Mér hefur hvorki verið of kalt né of
heitt á heiðunum," sagði Lárus, „en ef það
væri snjór með svona sólskini þá er ég
hræddur um aö smalamennskan gengi
seint. Við komumst í áfanga þótt hríðaði
og aldrei var sólín okkur til ama.“
Við héldum í nátthagann og innan
k
Tvær rótgr&nar kempur og
höfóingjar Vatnsdælinga
(sögualdarstíl hittast
é réttardaginnn. Lórus
i Grímstungu og Ágúst
éHofi.
Og Það er faðmað og
kysst aftur og aftur.
skamms var búið að koma fénu af stað.
Það rann hlíöar og vegi í margra kílómetra
lengju, því Vatnsdælingar eiga stóran
fjárstofn, um 20000 fjár af fjalli og réttin
tekur 20400 í dilkana.
„En stilltur þess á milli“
Það var ys og þys í réttinni, gengið
rösklega til verks og rífandi góð stemmn-
ing. Ungir sem aldnir réttu hjálparhönd og
menn gáfu sér einnig tíma til að ræða
málin og jarðlífstilþrifin. Lárus í Gríms-
tungu var viö sinn dilk, elzti maðurinn í
réttinni en sá hressasti. Mér kom í hug
vísan sem Björn Blöndal orti um Lárus:
Þú hefur leikið glanna og glóp
göfgi og manndómssnilli.
Strákur ertu í strákahóp,
en stilltur þess á milli.
Það virtist siöur hjá konum sem komu
í réttina að kyssa Lárus og ég hafði orð
á þessu. „Já, þær kyssa mig, blessaðar,
en það er nú betra að vita hverjar það eru
sem þaö gera,“ sagði Lárus og glotti.
„Leysingjastaðir," kallaði Sigþór í
Brekkukoti. Hann var skotklár í mörkun-
um og leit ekki svo á kind að hann þekkti
ekki markið um hæl. „Ásar,“ kallaði hann
með næstu skjátu í höndunum og
„Grímstunga," var sú þriöja. Lárus tók við
henni og snakaði henni inn í dilkinn sinn,
hnarrreistur með stolt heiðanna í fasi. Fyrr
um daginn þegar við Lárus vorum á leið
niður Grímstungutúnið tók hann á sprett
en hnaut nærri í þúfnakarga viö giröing-
una. Ég spurði hvort við færum ekki full
greitt. „Það er alltaf hægt að komast
undan brekkunni,“ svaraöi hann og hljóp
áfram þótt sjónin væri ekki til staðar.
Hann haföi tilfinningu fyrir hverju fótmáli,
enda eins gott að ríma viö landið í langri
sambúð. Oft hafði hann fetað hin
mikilúðlegu Blásandabjörg eins og þau
væru slétt, enda kominn sjálfur af hinu
rammíslenzka bergi.
Á æskuárum hrapaði Lárus einu sinni
í gili niöur á ís og var talið aö þaö myndi
draga úr gilferöum hans, en ef kind var
illa stödd og öörum leizt ekki á blikuna þá
var Lárusi sleppt. Hann hafði tlfinninguna
í lagi en stundum þótti djarft teflt.
Eitt sinn var hann að fara yfir ísi lagt
fljót sem ýmsir töldu að væri ekki
mannhelt. Hann krafsaði í ísinn með staf
sínum, en hefur líklega ekki þótt ísinn of
þykkur, því hann hætti að krafsa og sagði
að væri bezt að vera ekki aö veikja þetta
meira — og fór yfir.
Hann hefur komizt yfir örðugu hjallana
með farsæld í fylgd sinni og þannig tefldi
hann einnig oft djarft í búskap sínum.
Hann lagði mikla áherzlu á að fé sitt nyti
útivistar. Það var ekki venja hans að
smala fé við fyrstu vetrarhríðar, nema
mikið lægi við og jafnvel hafði hann fé úti
við allt til áramóta er fengitími hófst. Og
þegar flestir búendur í dalnum höfðu fé
sitt á fullri gjöf seinni hluta vetrar átti
Lárus í Grímstungu til að láta fé sitt njóta
útivistar. Hann haföi sinn stíl í þessu sem
ööru og hefur alla tíö átt arðgott og
kynbætt fé, enda mikill áhugamaöur um
ræktun búpenings. Þegar mest var voru
um 1100 fjár á fóðrum í Grímstungu, en
stundum herjuöu pestir grimmilega á
stofninn og þá varö að draga saman
seglin í búskapnum um sinn, bíöa eftir
byr, en hann var líka fljótur að nýta
tækifærin þegar gaf.
Stemmning réttardagsins var í algleym-
ingi og af og til heyrðust vísur kveönar
undir réttarvegg þar sem fleygur fór um.
Meöál annars voru þessar kveðnar eftir
Ólaf í Forsæludal:
Brosin glettin, blikar gler,
brúnaléttur, fagur.
Loksins þetta oröinn er
indæll réttardagur.
Og þá er Sigríöur í Forsæludal, systir
Ólafs, ekki síður gott skáld:
Mitt út færist sjónarsviö,
sorg er fjær og kvíði
þegar hlær mér hlýjast viö
heiðablærinn þýði.
Það var farið að reka féð heim, sumir
þurftu að reka yfir ána, en allt gekk sinn
vanagang. Stelpurnar höfðu orð á því