Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1982, Blaðsíða 7

viktoríönskum hægindastól og
slær sér á læri. Eftir að hafa
heilsað — hann tekur í kveðju-
skyni í fótinn á mér í þetta sinn
— stingur hann upp á smáhress-
ingu:
„Við skulum fá okkur marihu-
ana.“ Vern vefur retturnar,
hverja óaðfinnanlega jafna,
fingrafimur og hraðvirkur eins
og útlærður vindlavefjari.
Heimili Kris Kristoffersons
ber vott um látleysi eins og
reyndar bíllinn hans líka og föt-
in, sem hann gengur í — allt er
lítt áberandi og hentugt til síns
brúks. íbúðarhús búgarðsins er
hálffalið inni á milli runnagróð-
urs. Húsið keypti hann fyrir sjö
árum „handa þeirri litlu, til þess
að hún geti alist upp hérna.“ Á
hlaðinu sitja fjórir svartir kett-
ir.„ Rita skildi þá eftir," segir
hann. Hann segir oft eitthvað
svipað, og í hvert sinn hljómar
það eins og hann vilji gera lýð-
um ljóst: Rita fór frá mér,
hérna.
„Casey býr lengstum hjá
mér,“ segir Kristofferson eins
og til skýringar á húsbúnaðin-
um í stofunni. Inn á milli „hans“
húsgagna, sem bera vott um
smekk karlmanns — stór sófi,
píanó — eru svo „hennar" hús-
gögn — dúkkuhús, leikföng á víð
og dreif, á hurðina er málaður
regnbogi. Vern segir: „Á meðan
Rita bjó hér, var alltaf fullt af
fólki hérna í húsinu ... Kris fer
meira einförum."
Söngkonan og eiginkonan
Rita fór frá honum á meðan
hann var að leika í „Rollover" í
Montana. „Um hverja helgi fór
ég heim til þess að koma í veg
fyrir, að heimilið mitt leystist
upp... Núna er fjölskyldan
tvístruð, og hinn yfirgefni segir:
„Ég verð að taka því. Eg á einsk-
is annars úrkosti."
Eftir skilnaðinn hefur Krist-
offerson þjáðst af kvilla, sem al-
gengur er hjá listamönnum,
þegar eitthvað alvarlegt bjátar
á: Maður sýnir sálarkvalir sínar
og fær svo aftur að sjá og reyna,
hvernig áheyrendurnir taka
þessu sem „ágætri skemmtun".
Nýju textarnir hjá Kristoffer-
son eru að verulegu leyti endur-
ritun á tilfinningum hans sjálfs
— og þeir eru svo sem oft nógu
kaldhæðnislegir. „Ég lagði allt í
þessa söngva," segir hann. Fyrir
breiðskífuna „To The Bone“
(„Inn að beini“) fékk hann þá
beztu gagnrýni, sem nokkur
plata af þessu tagi hefur hlotið á
síðustu árum í Bandaríkjunum.
Alveg á næstunni ætlar hann í
söngferð með þessa söngva sína
á verkefnaskrá, og kemur þá
fram á tónleikum víða í Evrópu
og öðrum heimshlutum.
Fyrst um sinn hefur hann
ekki í hyggju að leika í kvik-
myndum; það sé líka betra að
láta það vera í bili, segir hann:
„Ég vil hvort eð er heldur vera
heima hjá Casey." Sem stendur
snýst allt um hana í lífi Kris
Kristoffersons. Hann elskar
ekki bara þessa dóttur sína,
hann tilbiður hana beinlínis:
„Hún hefur erft það bezta frá
okkur báðum,“ segir hann. Því
næst slær hann báðum kreppt-
um hnefunum á bringu sér: „Það
borgar sig allt fyrir hana! Allt
borgar sig hennar vegna!"
Laura Cunningham
Veröldin
vonzkufull
sem hann viðaöi að sér efni í heimspekirit sitt „Die
Welt als Wille und Vorstellung". Olíumálverk eftir
Ludwig S. Ruhl.
Um
heimspek-
inginn
Arthur
Schopenhauer
Um Arthur Schopenhauer hefur
stundum verið sagt, að hann sé sá
heimspekingur, sem hvaö dýpst kaf-
ar í heimspekilegri hugsun og hafi
haft til að bera víðfeðmari og skarp-
skyggnari ályktunarhæfni en flestir
aðrir hugsuðir sinnar samtíðar.
Schopenhauer hlaut, þegar laust
eftir miðja 19. öld, viöurkenningu
margra andans manna sem einn af
sérkennilegustu hugsuðum evr-
ópskrar heimspeki, en í heimspeki-
kenningum sínum fór hann engan
veginn troönar slóöir. Hann var þvert
á móti nær algjörlega á öndverðum
meiöi við flesta samtíðarmenn sína,
sem stunduðu heimspeki, og var
enda lengi vel hunzaður af samtíö
sinni eða í hæsta lagi hafður sem
aðhlátursefni vegna sérvizku sinnar,
óútreiknanlegrar og oft stórfuröu-
legrar framkomu.
Hugarheimur Hegels
Skærasta Ijós þýzkrar heimspeki þeirra
tíma, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, hélt
fyrirlestra sína við Berlínarháskóla fyrir
troðfullu húsi andaktugra áheyrenda. Heg-
el blés mönnum í brjóst og hug óbifanlegri
trú á alhliða framfarir mannkynsins á kom-
andi öldum. Heimspeki Hegels grundvall-
aðist í höfuðdráttum á þeirri sannfæringu
hans, aö menn yröu aö gera sér Ijóst þaö,
sem unnt er aö þekkja og eins þaö, sem
getur verið. Samræmi hlutanna boöaöi
framfarir með skynsemina og sannleikann
að leiðarljósi. Hið þríþætta díalektíska kerfi
Hegels fann dygga lærisveina, m.a. í stúd-
entunum Karli Marx og Friedrich Engels,
sem alla ævi höfðu Hegel meira eða minna
að heimspekilegu leiöarljósi.
Um sömu mundir eða á árunum
1820—22 hélt Schopenhauer einnig heim-
spekifyrirlestra sína í Berlín — fyrir gal-
tómu húsi.
Hiö illa viö völd
Heimspekistefna hans gekk í berhögg
viö bjartsýnis-bollaleggingar og framfara-
hugmyndir hins löngu viðurkennda tízku-
heimspekings Hegels, því í grófun dráttum
gengu hugmyndir Schopenhauers út á, að
heimurinn væri á heljarþröm; heimurinn er
skapaöur af hinu illa og honum stjórnaö af
hinu illa. Heimur fullur þjáninga og sárs-
auka mönnum og allri skepnu til kvalræðis.
Hin heimspekilega mynd Scophenhauers
af veröldinni var þannig barmafull af svart-
sýni, tortímingu og vonleysi, þar sem viljinn
til illra verka er hiö drottnandi afl, en mað-
urinn geti aðeins bjargast í gegnum þenn-
an galdna heim af sínum eigin persónulega
vilja, festu og heilbrigðri eðlishvöt.
Þetta og annað áþekkt í heimsmynd
Schopenhauers voru harla annarlegir. og
fráhrindandi tónar í eyrum fylgismanna
hinnar óstöðvandi framfarahyggju Hegels,
og fyrirlestrarsalur Schopenhauers var líka
í reynd svo til tómur þau tvö ár, sem hann
dóseraði í Berlín.
Þyrnum stráð lífsbraut
Þessi furðufugl heimspekinnar var fædd-
ur í Gdansk eöa Danzig áriö 1788; faöir
hans var vel efnaður kaupmaöur þar í borg,
svo að drengurinn fékk aö njóta allra lífsins
gæöa í æsku og fram á fulloröinsár, þar á
meðal beztu fáanlegrar menntunar. Innan
við tvítugt hafði hann, samkvæmt eindreg-
inni ósk föður síns, hafið verzlunarnám hjá
stórkaupmanni einum i Hamborg. En verzl-
un og viöskipti náðu aldrei aö heilla hug
hans nægilega. Þegar faðir hans því lézt
snögglega og við mjög einkennilegar kring-
umstæður árið 1805, hvarf Arthur frá verzl-
unarnámi og hélt áfram námi i æðri skólum
bæöi í Þýzkalandi, Frakklandi og Englandi.
Áriö 1809 lét hann innrita sig við Háskól-
ann í Göttingen og lagði stund á heimspeki
og náttúruvísindi, latínu og grísku. 1811
hélt hann til Berlínar og gerðist lærisveinn
hinna kunnu heimspekinga Johanns Fichte
og Friedrichs Schleiermacher. 25 ára gam-
all flutti hann doktorsvörn sína viö Háskól-
ann í Jena eftir að hafa lagt fram heim-
spekirit sitt, „Úber die vierfache Wurzel
des Satzes vom zureichenden Grunde"
(1813). Þótt samband Schopenhauers við
móður sína hefði alla tíð verið heldur
kuldalegt og færi versnandi meö hverju ár-
inu, þá heimsótti hann hana í Weimar eftir
að hann hafði varið doktorsritgerð sína og
dvaldi rúmlega eitt ár hjá henni. i Weimar
kynntist Schopenhauer höfuöskáldi Þjóö-
verja, Johann Wolfgang von Goethe, og
átti viö hann mjög uppbyggilegar viðræöur.
Goethe mat hinn unga heimspeking mjög
mikils og lét svo ummælt um Schopenhau-
er: „Hann á einhvern tíma eftir að vaxa
okkur öllum yfir höfuð." í Weimar las
Schopenhauer indverska heimspeki af
kappi.
í rómantískum anda
Um þrítugt hafði heimspekingurinn frá
Danzig „leyst heimsgátuna", því árið 1819
kom út það heimspekirit hans, sem líta
verður á sem aðal stefnuyfirlýsingu Schop-
enhauers: „Die Welt als Wille und Vorstell-
ung,“ (Heimurinn sem vilji og ímyndun). í
þessu verki kemur fram kenning Schop-
enhauers um, að hinn illi vilji sé ráðandi í
heiminum og muni að lokum steypa veröld-
inni i botnlausa óhamingju og volæði.
Heimspekifyrirlestrar þeir, sem hann hélt
við Berlínarháskóla nokkrum árum síðar,
voru og mjög í þessum svartsýna anda,
enda bæröi hrifningin hvergi á sér fyrst í
staö yfir kenningum Schopenhauers. Ein-
mana og vonsvikinn fór Arthur Schopen-
hauer alfarinn frá Berlín og settist að í
Frankfurt am Main. Hann hafði erft það
mikla fjármuni eftir fööur sinn, aö hann gat
lifað áhyggjulausu lífi af eignum sínum, og í
Frankfurt bjó hann til dauöadags. Heim-
speki hans virtist gleymd og grafin, og þeir
fáu, sem héldu sambandi við þennan furö-
ufugl, undruðust beizkju hans og mannhat-
ur, sem hann lét oftsinnis í Ijós. Þaö var
aöeins fáum árum fyrir dauða hans (1860),
að hin rómantísku skáld samtímans upp-
götvuöu hina krassandi heimspeki Schop-
enhauers og orðstír hans barst víöa um
lönd. „Aldrei nokkurn tíma hef ég notið
þvílíkrar andlegrar hamingju ,“ sagði
rússneska skáldiö Lev Tolstoi eftir að hafa
lesið verk Schopenhauers. August Strind-
berg og Henrik Ibsen voru miklir aðdáend-
ur Schopenhauers eins og síöar þýzku
skáldin Wilhelm Busch og Thomas Mann.
Franska skáldiö André Gide (d. 1951) sagði
um Schopenhauer, að þaö heföi veitt sér
„ólýsanlega hrifningu og sælu“ að lesa rit
þessa sérkennilega fulltrúa þýzkrar heim-
speki. Landi hans, Jean Amery, hvatti alla
„byltingarsinna“ til að kynna sér verk
Schopenhauers, sér til andlegrar uppbygg-
ingar og þroskaauka.
7
\j