Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1983, Blaðsíða 5

x>
Er þetta allt
fjölmiðlunum
að kenna?
Nú um stundir er dálítið erfitt
að fóta sig vegna ófærðar á vegum
dagsins. Margir virðast líka hafa
tapað áttum. Daglega berast frétt-
ir af nýjum verðhækkunum, nauð-
ungaruppboðum og þrengingum í
atvinnulífi. Tíðar eru frásagnir af
hvers kyns flokkadráttum, upp-
lausn og sundrungu. Náttúruöflin
láta ekki sitt eftir liggja íþessum
darraðardansi og gusa yfir þjóðina
hverri holskefiunni á fætur ann-
arri — stundum með válegum af-
leiðingum. Það er komið fram á
þorra, en hvergi hægt að greina
sólskinsblett fyrir úlfgráum óveð-
ursbólstrum í eiginlegri merkingu
og táknrænni.
fann fjölmiðlum allt til foráttu og
rökstuddi mál sitt af eldmóði. Fjöl-
miðlarnir væru búnir að gera Is-
lendinga að óhemjum og vitleys-
ingjum, sem kynnu ekki að hugsa
sjálfstætt. Um eðlilega duttlunga í
íslenzku veðurfari væri fjallað eins
og heimsstyrjöld hefði skollið á, og
engir aðrir en fjölmiðlar væru
ábyrgir fyrir öllu stjórnleysinu.
„Það eru þeir, sem ráða því, hverj-
ir komast til áhrifa og hverja á að
taka úr umferð, “ sagði hann. „úg
heldurðu að það sé kannski einhver
tilviljun, hversu margir fjölmiðla-
menn eru á framboðslistunum ...“
Ég var orðin svo spennt að fylgj-
ast með orðum þessa kokhrausta
samferðamanns að ég stein-
gleymdi að fara útúr vagninum og
þurfti að skakklappast langa leið á
glerhálli jörð, áður en ég komst
heim til bús og barna. En milli
þess sem ég einbeitti mér að því að
halda jafnvæginu, leiddi ég hug-
ann að orðum karls og komst að
þeirri niðurstöðu að þar væri að
finna dálítið sannleikskorn, en ■
kannski bara hálft.
Að sjálfsögðu verður fjölmiðlum
varla um það kennt, hversu veður-
farið gengur nærri mannfólkinu.
A.m.k. greina gamlar heimildir og
bókmenntir frá bændum, sem
lögðust íþunglyndi á útmánuðum
og ungum konum sem ærðust í
skammdeginu, löngu áður en fjöl-
miðlar tóku að láta að sér kveða.
Hitt er að vísu rétt að fjölmiðlar
hafa fengið mikið vald yfir skoð-
anamyndun í landinu. Réttara
væri þó að segja, að stór hluti
landsmanna hafi afhent þeim
þetta vald möglunarlaust og firrt
sjálfa sig þeirri ábyrgð að taka
sjálfstæða afstöðu til manna og
málefna út frá upplýsingum fjöl-
miðla. Obbinn af fjölmiðlafólki
sinnir skyldu sinni vel og heiðar-
lega, þó að eitthvað sé um einsýna
trúboða þarna innanum. Eitt er þó
alveg rétt hjá lerðafélaga mínum.
Það er engin tilviljun, hversu
mörgum fjölmiðlamönnum hefur
skotið upp á framboðslistunum.
Þegar talmyndir leystu af hólmi
þöglu kvikmyndirnar í eina tíð,
voru góðir leikarar í hrönnum
reknir út á kaldan klakann.
Ástæðan var sú, að raddir þeirra
hljómuðu ekki sem skyldi eða
framburðurinn var eitthvað an-
kannalegur. Svona nokkuð er sök
sér í heimi kvikmyndanna. En
stjórnmál í lýðræðisríki eiga
hvorki að vera kvikmyndir né
leikhús, heldur bláköld alvara.
Með auknum styrk fjölmiðla og þá
einkum sjónvarps, hefur þó svipuð
þróun orðið á vettvangi stjórnmál-
anna. Ymsar manngerðir hafa
bókstaflega verið dæmdar þaðan
úr leik, því að þær falla ekki inn í
þá glansmynd, sem krafizt er. Þær
kröfur eru ekki settar fram af fjöl-
miðlunum sjálfum, heldur af neyt-
endum, sem vilja ekki hlusta á
smámælta menn eða horfa á ófríða
menn og eru áhugalausir um hóg-
væra menn, þótt allir hafi þeir
margt til brunns að bera. Ándlegt
atgervi er ekki lengur prófsteinn á
velgengni í stjórnmálabaráttu,
heldur það „hversu vel menn koma
fyrir í fjölmiðlum“. Og hvað er þá
eðlilegra en að einhverjir stytti sér
leið ígegnum fjölmiðlana. I stað
þess að sanna forustuhæfileika
sína í félagasamtökum eða með
margra ára puði innan stjórnmála-
flokka, gerast menn einfaldlega
þulir, umsjónarmenn dægurþátta
eða galvaskir hlaðamenn og sigla
þaðan hraðbyri til vinsælda og
áhrifa. Ýmis stjórnmálaöfl hafa
svo fært sér í nyt þennan hégóma-
skap háttvirtra kjósenda og ganga
með grasið í skónum á eftir vin-
sælum fjölmiðlamönnum og fá þá
iil fylgilags við sig.
Afleiðingarnar eru svo hluti af
þessum vandamálum sem við erum
að súpa seyðið af núna. Menn, sem
þiggja vald sitt af áhrifamætti
fjölmiðla standa oft íþeirri trú að
framabraut þeirra ráðist af kast-
ljósi líðandi stundar. Því er allt
kapp lagt á að hafa túlann uppi og
segja eitthvað sem vekur athygli,
þótt það sé aðeins hljómmikil inni-
haldsleysa. Vandinn, sem þeir eiga
að leysa er bara hjóm í saman-
burði við réttan klæðnað og
sviðsframkomu. Og aðrir dansa
með. Meðan vígorðin skella á
hlustum okkar og ábúðarmiklar
grímur gína við sjónum, hrannast
erfiðleikarnir upp og verða ef til
vill að skriðu sem við fáum ekki
umflúið.
Erfiðleikar og óáran verða ekki
skrifuð á reikning fjölmiðla. Þeir
eru umfram allt tæki sem endur-
spegla og túlka atburði og hrær-
ingar íþjóðlífinu. En sjálf verðum
við að fóta okkur og halda áttum,
eins og í hálku og hríðarkófi.
Gudrún Egilson
„Þetta ástand er allt bansettum
fjölmiðlunum að kenna, “ sagði
vígreifur náungi í strætisvagni um
daginn. Hann lét dæluna ganga við
sessunaut sinn og var í úfnu skapi,
eins og eðlilegt er, þegar lægðirnar
skella ein af annarri yfir landið,
þjóðlífið og sálir mannanna. Ég
sat fyrir aftan þá og hugsaði sem
svo, að öllu mætti nú nafn gefa, en
varla væri hún svona skaðleg þessi
atvinnugrein, sem éghefði föndrað
við á átjánda ár. Reyndi samt að
láta lítið á mér kræla og lagði við
hlustir af þeirri kitlandi forvitni,
sem jafnan er fylgifiskur blaða-
manns. Og karl hélt áfram. Hann
voru og sér þeirra lítinn stað. Ég
gekk þarna um svæðið á liðnu
sumri með Örlygi Hálfdánar-
syni, sem mundi úr bernsku
sinni, hvernig Stöðin hafði litið
út. Hann benti á brot af stein-
steypuvegg, sem enn stóð uppúr
mölinni á sjávarkambinum og
sagði: „Þetta er nú það sem eftir
er af lýsisbræðslunni, eða öllu
heldur: Þetta sem við sjáum hér,
er hluti af bræðslupottinum."
Eitt stendur þó óhaggað að
mestu og það er grjótkanturinn,
sem hlaðinn var úr traustu
hleðslugrjóti austan á Sund-
bakkanum. Út frá þessari
grjóthleðslu, sem svo vel hefur
staðizt tímans tönn, liggur
göngubrú útá flotbryggju þeirra
Snarfaramanna á svipuðum
stað og bryggjuhausinn fyrrum
— og við þessa flotbryggju er
hægt að leggja bátum og ganga í
land. Og þessvegna hafa sport-
bátaeigendur litið þann ónotaða
Sg næstum ónýta barnaskóla
ýru auga sem félagsheimili.
Á bakkanum er eyðingin ann-
ars svo til alger. Aðeins standa
uppi steinsteypt veggjarbrot og
Örlygur gat bent á hvar fisk-
verkunarhúsin voru, kolaportið
og olíubirgðastöðin, vegna þess
að hann vissi það frá gamalli
tíð. Og einhverntíma varð sú
breyting, sem skiptir harla litlu
máli, að Útvegsbankinn seldi
Hafnarsjóði Reykjavíkur spild-
una á Sundbakka. Eins og áður
er nefnt, á ríkið skák umhverfis
Viðeyjarstofu, en Viðey er að
öðru leyti í eigu Stephans
Stephensens.
Hver verður fram-
tíð Viðeyjar?
Á fallegum sumardegi er gott
að staldra við á Skúlahóli, efst á
Heljarkinn, og líta yfir sviðið.
Maður sér fyrir sér hljóðlátt
sysl munkanna niðri í klaustr-
inu, bænasöngl þeirra og búsýsl.
Við sjáum Diðrik frá Mynden
læðast á land og lífið í
Viðey verður aldrei aftur sem
fyrr. Við sjáum útsendara
Bessastaðavaldsins og síðan
bjart skin eftir skúrir: Skúli
Magnússon bregður stórum svip
yfir dálítið hverfi og lætur rísa
myndarleg hús úr varanlegu
efni. Við sjáum þeim bregða
fyrir líkt og skuggamyndum á
tjaldi, Ólafi Stefánssyni, Magn-
úsi konferenzráði Stephensen og
Ólafi sékrétera. Við sjáum menn
nútímans virða fyrir sér eyna og
hefjast handa um stóra hluti:
Eggert Briem, Thor Jensen og
Pétur J. Thorsteinsson. Við heyr-
um hamarshögg gjalla, hús rísa
og gufuskip blása til brottferð-
ar, hlaðin saltfiski handa Synd-
íkatinu á Spáni. Við sjáum þetta
mást út líkt og einhver hafi far-
ið með strokleður yfir Sund-
bakkann. Og í eynni stendur
nánast ekkert eftir nema handa-
verk brautryðjandans Skúla;
Viðeyjarstofa og kirkjan. Allt
um kring bylgjast grængresið
fyrir hafgolunni, en þeirri
spurningu er enn ósvarað, hven-
ær nýtt blómaskeið hefst í Við-
Frh. á bls. 20.
Komið að endalokum. Búið er
að rífa hafskipabryggjurnar og
við bólverkiö liggur uppskipun-
arbátur með heysátur sem sótt-
ar hafa verið vestur á Eiðið og
settar þar um borð á Kattar-
nefinu sem er sjálfgerð
bryggja frá náttúrunnar hcndi.
5