Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1983, Blaðsíða 5

Oddur Björnsson leikritahöfundur. Oddur er fimmt-
ugur að aldri.fæddur í Skaftártungu þar sem faðir
hans, Björn 0. Björnsson, var sóknarprestur. Oddur
sleit barnsskónum í Reykjavík, en sótti síðan Mennta-
skólann á Akureyri og varð stúdent þaðan 1953. Að
loknum einum vetri við nám í Háskóla íslands fór hann
til Vínarborgar og lagði stund á leikhúsfrœði við há-
skólann þar í tvo vetur. Eftir heimkomuna 1956 hefur
Oddur mest helgað sig leikritun, utan þau tvö ár,
1978—80, er hann var leikhússtjóri Leikfélags Akur-
eyrar. Þá hefur hann kennt tungumál í mörg ár við
Iðnskólann í Reykjavík, og einnig starfað við
Borgarbókasafnið í Reykjavík.
Sum verkefni eru þannig að ég
hamast þar til ég er úrvinda af
þreytu, einþáttungar einkum, og
útvarpsleikrit reyni ég að vinna
í einni lotu til þess að tapa ekki
hughrifum, ákveðinni stemmn-
ingu sem skapast. Hins vegar
bjóða lengri verk ekki uppá
þennan vinnumáta — þar þarf
íhugunar og yfirvegunar við.
Það þýðir ekkert að bíða eftir
andagiftinni heldur gildir að
vera vel upplagður og vinna
stöðugt... Hugmyndir að nýj-
um verkum geta skotið upp koll-
inum hvar sem er og ekki síst
við uppvaskið. Þær brjótast
fram þegar þeirra tími er kom-
inn. Sumar vilja út fyrr en aðr-
ar, með sumar gengur maður
með í maganum níu mánuði en
aðrar skemur ...
— Fullvinnur þú verk þín áður
en þú ferð með þau í leikhúsið?
— Já. Ég skrifa fyrstu gerð
eins ýtarlega og snyrtilega og
mér er unnt enda fæ ég þá síður
leið á framhaldinu. Reyndar
skrifa ég bæði sem höfundur og
leikstjóri í einu, og hef textann
með öllum nauðsynlegum skýr-
ingum þannig að það sé á hreinu
hvert ég sé að fara. Yfirleitt
verða aðeins smávægilgar
breytingar á verkum mínum i
leikhúsinu. Þó nákvæmar skýr-
ingar fylgi verkunum er ekki
þar með sagt að þær séu þær
einu réttu: annar leikstjóri get-
ur fundið aðra leið og jafnvel
betri túlkun verksins en þá sem
ég hafði í huga, og það er ekki
nema gott og blessað.
í fyrra las ég handritið að
„Eftir konsertinn" með nokkr-
um leikurum í Þjóðleikhúsinu að
frumkvæði Sveins Einarssonar
— vitanlega án allra skuldbind-
inga af beggja hálfu. Það var
mjög skemmtileg og gagnleg
reynsla sem leiddi m.a. til þess
að ég endurritaði seinni hluta
verksins að mestu leyti. Eftir
þessa samvinnu öðlaðist ég
meiri fjarlægð frá verkinu en ég
hefði haft ella, og var þess vegna
betur í stakk búinn til áð leik-
stýra því nú.
— Leikstjóri og höfundur, ríf-
ast þeir?
— Furðu litið. Höfundurinn
vinnur eins og leikstjóri þegar
hann skrifar, en þó kemur fyrir að
leikstjórinn hankar höfundinn á
skilningsleysi og gefur honum góð
ráð. Nú, svo vill til að þeir þekkj-
ast vel... Ég hef stuðst mikið við
reynslu þeirra sem leika í leikrit-
inu, og það hefur verið fjarska
lærdómsríkt fyrir mig og gaman
að vinna með jafn mikilhæfum
leikurum og þeim sem eru í aðal-
hlutverkunum. Ég á þeim heilmik-
ið að þakka. Það er gaman að
vinna í atvinnuleikhúsi nú á dög-
um. Leikarar eru oft opið fólk og
hlýtt, en þeir eru jafnframt agaðir
og vita að það er ekkert svigrúm
fyrir dellu. Apparatið verður að
ganga, og það vita þeir.
— Kvíðir þú fyrir skrifum
leikhúsgagnrýnenda?
— Ég er alltaf töluvert
spenntur fyrir gagnrýni, ekki
síst vegna þess hve sjaldan ég er
sammála henni. En hún getur
verið bæði góð og slæm fyrir því.
Mér finnst hinsvegar miklu
betra að fá óbótaskamiirir, en að
fjallað sé um allt annað verk en
það sem ég var að fást við — þá
verð ég ergilegur. Ég man eftir
dæmi frá því í gamla daga þegar
einn kritiker ætlaði að rakka
mig niður og sagði í fyrirsögn:
„Signore Autore: Orðin standa á
haus.“ Ég tók þetta sem hrós,
vegna þess að þetta var einmitt
það sem ég hafði ætlað mér, þótt
vesalings maðurinn hafi ekki
áttað sig á því. Þess vegna get ég
oft verið hinn ánægðasti þegar
verið er að skamma mig.
Ég er lítið fyrir það að hægt
sé að ráða í framvindu leikrita
minna eins og opna bók. Ég sæk-
ist fremur eftir hinu óvænta,
einhverju sem er ferskt...
Ljósmyndarinn í þessu viðtali
er kominn og farinn með Odd á
svartri filmunni niðrí framköll-
un og enn gengur hann um gólf,
enda hefur frumsýningin færst
enn nær honum í tímanum, ef
eitthvað er. Hvað gerir þessi
maður til að slappa af?
— Ég tefli, fer út að keyra,
hlusta á Bach. Svo geng ég um
gólf.
Úrdráttur úr fyrri hluta
„Eftir konsertinn“ .
INGUNN: - Gott hjá þér að
koma.
JÓHANNES: Maður bregst ekki
vinum sínum á neyðarstund.
(Gengur fram gólfið — litast
um —) — — Hvernig varð
hún eiginlega til þessi hefð
— að bjóða tónlistargallerí-
inu heim eftir meiriháttar-
konsert_____
INGUNN: Þetta er eitt af því
sem gengur í arf: pabbi hans
gerði þetta af því pabbi hans
gerði það — — mér skilst
hann hafi verið aðalmenn-
ingarsprautan í bænum. —
„Ef þú hefur verksmiðju sem
malar peninga þá verðurðu
„Það er fallegra að
syngja en að sáldra
orðagjálfri útí tómið“
veskú að gjöra svo vel að
hafa hugsjón."
JÓHANNES: (Kímir) Mér ætti
auðvitað að vera kunnugt um
það — — þegar við vorum
ungir þurfti maðurinn þinn
iðulega að mæta í matrósa-
fötum í svona samkvæmum
til að hneigja sig-Hann
var — og er — mælskt vitni
um menningarlegt uppeldi —
INGUNN: (Beisk) — þó ekki
eins mælskt og elsta dóttir
okkar.
JÓHANNES: — við skulum ekki
vera beisk — — til þess er
lífið alltof spennandi —
„kæmist þú inn
í himnaríki
með grammófóninn
þinn?“
INGUNN: (Horfir á hann)
Finnst þér það?
JÓHANNES: (Með áhuga)---
Já — — í raun og veru er
alltaf eitthvað að gerast —
þróunin heldur áfram hvað
sem tautar og raular: bylt-
ingarástand hefur fylgt
manneskjunni frá fyrstu tíð
— og hér eru hin ákjósanleg-
ustu skilyrði —
INGUNN: (Lítur í kringum sig)
— Þú átt við----innan um
„Ég hélt að það væri
nóg að búa í járn-
bentu steinhúsi, þótt
maður fyllti það ekki
með grjóti“
allt þetta fína drasl — sem
maður getur ekki einusinni
haft með sér til himnaríkis
JÓHANNES: (Kímir) - ætli
maður komist með meira
þangað en það sem haft verð-
ur í handfarangri —
INGUNN: — það þyrfti marga
gáma undir þetta — — ég
botna ekkert í mér---lík-
lega ætti ég að vera óskap-
lega þakklát---í rauninni
vill Pétur allt fyrir mig gera
— — ég hlýt bara að vera
svona vond manneskja —
JÓHANNES: — vond mann-
eskja?-------vond manneskja
— er aðeins sá sem þykist
þess umkominn að kúga og
ráðskast með líf annarra —
INGUNN: — hann rembist við
að vera uppbyggilegur,
menningarlegur og traustur
— og samt er allt komið að
fótum fram, jafnvel börnin
þegar þau fæðast---
JÓHANNES: - það er með
börnin einsog blómin: þau
verða veikburða í samfélagi
við —
INGUNN: — drauga og hús-
anda! — — Og ég vitskert!
(Hlær) — — Stundum gæti
ég hugsað mér að hleypa
þeim uppí til mín —
JÓHANNES: (Hissa) Börnun-
um?
INGUNN: Draugunum.
JÓHANNES: (Horfir á hana um
stund)----Pétur er einlæg-
ur maður — ég efast ekki um
að hann hefur yndi af tónlist.
INGUNN: Ég efa það ekki held-
ur — að minnstakosti leggur
hann sig allan fram--
JÓHANNES: (Kíminn) - eins-
og í mannrækt yfirleitt —
„Sannleikurinn er að-
eins fyrir mjög gáfað
fólk, sem sér í gegn-
um hann — og veit að
hann er mesta lygi
sem til er —“
PÉTUR: (Birtist) — — Þú ert
aftur komin í ræktunina?
JÓHANNES: (Stendur upp,
glaðlega) — Já-----það er
að segja mannrækt —
PÉTUR: — það líst mér betur á
----og umfram allt að byrja
á sjálfum sér —
JÓHANNES: — ég byrjaði á
garðinum mínum —
PÉTUR: — og ferð síðan að hlúa
að annarra görðum? Það er
eflaust mjög þroskandi.
JÓHANNES: — Hvað segir ekki
Lao Tse —
„Rauðnefjaður fugl
kroppar í rassinn á
mér“. „Það er vorið
u
PÉTUR: (Hissa) Lao Tse?
JÓHANNES: — Voruð þið hjón-
in ekki að vitna í Lao Tse?
PÉTUR: — — Æ — ég var bú-
inn að gleyma því að þú
stóðst á hleri —
JÓHANNES: Dyrnar voru
opnar —
PÉTUR: — og þá gengur maður
bara inn — auðvitað----
JÓHANNES: — Þú varst kom-
inn í svo ljómandi gott skap
áðan — gamli vin —
Cdzie jest
u-bi-lacja?“ — sem
útleggst: „ég þarf að
fara á ídóið —“
PÉTUR: — Nú er hann kominn
á út-sunnan —
JÓHANNES: - æi---------með
éljagangi?
PÉTUR: Einmitt-----skál-----
— það er verst ef það verður
skollinn á svartabylur áður
en gestirnir koma---
JÓHANNES:--------Ég hélt allt-
af það væri fremur góðviðra-
samt í þínu lífi —
PÉTUR: — Ef ég mætti ráða
væri sumar allt árið um
kring------en því miður er ég
víst enginn veðurguð —
Framhald á bls. 16
5