Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1985, Blaðsíða 14

—
Óleystar ráðgátur:
Andlit á líkklæði
er það andlit Krists?
ÆVAR R. KVARAN TÓK SAMAN
Ihelgiskríni í kapellu Savoy-
hertoaganna í Turin á Ítalíu
er að finna líkklæði nokk-
urt, að stærð 14 fet og 5 þuml-
ungar og þrjú fet og 8 þumlung-
ar á hinn veginn. A klæði þessu
má greinilega sjá bæði að fram-
an og aftan mynd af manni. Á
um það bil tuttugu og fimm ára
fresti er haldin sýning á þessu
klæði og þúsundir trúaðra píla-
gríma þyrpast að til þess að sjá
það. Þeir trúa því nefnilega að
þeir séu að virða fyrir sér ásjónu
Jesú Krists.
Þetta helga líkklæði Turin er
talið helgur dómur og er hans
gætt betur en nokkurs annars
helgidóms kristninnar, en skoð-
anir manna um hann hafa verið
mjög skiptar um heim allan. Ef
þessi mynd á klæðinu er sönn, er
hér um að ræða dýrmætasta
helgidóm kristinna manna.
Taiið er að þetta sé líkklæði
það sem vafið var um líkama
Krists þegar líki hans var komið
fyrir í gröfinni eftir krossfest-
inguna. Svipur hans virðist hafa
greypst á klæðið, eins og um
ljósmyndaplötu væri að ræða.
Hvort sem þetta er nú líkklæði
Krists eða ekki hafa farið fram á
því margar rannsóknir lærðra
manna. Þessar rannsóknir hafa
leitt ýmislegt furðulegt í ljós og
sama skapað forvitnilegar
spurningar.
Talið er að klæðið hafi verið
geymt í felum í þrjár aldir, með-
an kristnir menn urðu fyrir
mestum ofsóknum í upphafi
kristninnar. Síðar komst það
með einhverjum hætti í hendur
stjórnenda Miklagarðs (Con-
stantinople), þangað til sú borg
féll árið 1204.
Næst náðu krossfararnir því
og fluttu það í Besancon-dóm-
kirkjuna í frakkneska héraðinu
Doubs, en þar munaði litlu að
það yrði eldi að bráð 1349.
Að lokum var Savoy-hertog-
unum gefið það 1432. En eftir að
það hafði orðið fyrir dálitlum
skaða, að þessu sinni í hertoga-
höllinni, var klæðið flutt í dóm-
kirkjuna í Turin, en í þeirri borg
áttu þessir hertogar einnig höll.
Þar hefur klæðið verið geymt
síðan 1578.
Fyrstu Ijósmyndirnar
Árið 1898 tók Secondo Pia sér-
fræðingur í ljósmyndum forn-
leifa, fyrstu ljósmyndirnar af
líkklæðinu og komst að því sér
til mikillar undrunar að á ljós-
myndaplötum hans kom fram
miklu skýrari mynd en sú sem
sjá mátti á kiæðinu sjálfu.
Árið 1902 lagði svo dr. Yves
Delage, mikilsvirtur franskur
eðlisfræðingur, fram árangur af
rannsóknum sínum á þessu
helga líkklæði. Hann gerði það á
fundi í frönsku vísindaakademí-
unni.
Dr Delage skýrði frá því, að
hin greipaða mynd á líkklæðinu
sýni alveg greinilega að það sé
eftir mannslíkama, sem hefði
gengist undir hvers konar
ruddalegustu pyndingar, sem
hefðu náð hámarki í krossfest-
ingu.
Andlitið beri merki margra
högga; nefið hafði orðið fyrir
áverka; mörg sár og bólgur
mætti sjá á hægri kinn; hægra
augnalokið hefði dregist saman
á áberandi hátt; og blóðblettir
væru á enni og höfðinu aftantil,
sem bentu til þess að skinnið
hefði rofnað vegna áverka með
einhverju beittu vopni.
Um allan líkamann, að undan-
teknu andliti, höndum og fótum
mætti sjá merki, sennilega eftir
hýðingar með tvöfaldri svipu
með blýi eða beinum í leðrinu, og
virtust tveir menn hafa valdið
þeim. Þessir áverkar voru
einkanlega áberandi á brjósti og
maga. Á öxlum mátti finna
merki sára, sem gætu hafa skap-
ast vegna þungrar byrði á öxl-
um. Sár voru á báðum hnjám,
eins og eftir fall. Þá fundust
merki eftir blóðug sár, sem gætu
hafa verið eftir nagla neglda á
úlnliði og fætur.
Úlnliðssárin
Sárin á úlnlið voru rétt fyrir
ofan aðalvöðva handarinnar. Þá
var greinilegt sár á hægri síðu,
milli fimmta og sjötta rifbeins
og blóðblettir í samræmi við það.
Þá mátti sjá merki eftir litlaus-
an vökva, sem gæti stafað af sári
á gegnumstungnu lunga.
Líkaminn hafði verið þakinn
dufti úr blaðliljum og mátti
finna leifar af því. En gagnstætt
því sem venja var meðal gyðinga
hafði líkaminn hvorki verið
þveginn né smurður, sem ef til
vill gat bent til þess að menn
vildu flýta jarðsetningu líksins.
Niðurstöður dr. Delage voru
þessar: „Annars vegar höfum við
líkklæðið gegnsýrt af blaðlilju-
dufti, sem bendir til Austur-
landa utan Egyptalands og hins
vegar krossfestan mann, sem
hefur verið beittur pyntingum.
Hins vegar höfum við frásögn,
sögulega, þjóðsögn eða arfsögn,
þar sem sagt er frá því, að Krist-
ur hafi í Júdeu einmitt gengist
undir þá meðferð, sem lesa má
úr myndinni á líkklæðinu".
Skýrsla þessi skapaði umræð-
ur og deilur, sem reyndar standa
enn. Sumir gagnrýnendur halda
því fram, að líkklæðið sé fölsun,
sem frábær listamaður hafi gert.
Hins vegar hefur dr. Delage
bent á það, að engin litarefni
hafa fundist á líkklæðinu, eða
leyfar af því. Líkklæðið hefur
verið viðurkennt sem með öllu
ófalsað allt síðan á fjórtándu
öld. Hafi það hins vegar ekki
verið falsað, þá hljóti að hafa
verið uppi óþekktur listamaður,
sem hafi verið hæfur til þess að
búa til listaverk, sem talið verð-
ur að hafi jafnvel tæpast verið á
valdi mestu málara endurreisn-
artímabilsins.
Hann bætti því við að það hafi
ekki verið á valdi nokkurs
manns að gera neikvæða litun af
svo mikilli nákvæmni. Enda
spurði hann: „Hvers vegna ætti
nokkur maður að reyna að leggja
annað eins á sig? Ekki síst þegar
þess er gætt að það gerðist á
tímum, þegar ljósmyndun var
enn ekki annað en óljós framtíð-
ardraumur?"
Árið 1931 var ljósmyndaran-
um Guiseppe Enrie falið að taka
ljósmyndir af þessu helga lík-
klæði. Þegar hann hafði íhugað
plöturnar gaumgæfilega, en þær
voru vitanlega miklu fullkomn-
ari en þær sem notaðar voru
1898, þá sagði hann: „Þessi mynd
er ekki gerð af listamanni. í
mestu stækkunum er ekki hægt
að finna minnstu merki um
neins konar lit á klæðinu."
Röntgenrannókn
Ráðstefnur voru haldnar í
Þýzkalandi og á Ítalíu, þar sem
fram kom ítarleg rannsókn á
líkklæðinu og trúarlegri
merkingu þess. Árið 1959 sendi
þýzka ráðstefnan beiðni til Jó-
hanns páfa XIII, þess efnis að
leyfa að smáhluti af líkklæðinu
fengist til þess að hægt væri að
rannsaka hann efnafræðilega og
með smásjárrannsóknum, svo
sem hvað snerti innrauða og út-
fjólubláa geislun, geislavirka
samsætu kolefnis o.þ.h.
Maurilio Fossati kardináli og
erkibiskup í Turin vísaði þessari
beiðni á bug. Hann gaf engar
skýringar á afstöðu sinni.
Kurt Berna heitir kunnur
þýzkur rithöfundur, sem mjög
hefur unnið að rannsóknum á
þessu fræga líkklæði. Hann hef-
ur bent á það, að sé þetta í raun
líkklæði Krists, þá bendi blóð-
blettirnir til þess, að hjarta hans
hafi enn haldið áfram að slá eft-
ir að hann var tekinn niður af
krossinum. Ef hjarta hans hefði
verið hætt að slá, þá hefði hætt
að blæða úr sárum hans, löngu
áður en líkaminn var vafinn í
líkklæðið.
Þessi ályktun skiptir gífurlega
miklu máli fyrir kristna menn
og gyðinga, því Gamla testa-
mentið spáði því að Messías
myndi deyja á krossinum.
Rithöfundurinn Berna heldur
því sem sagt fram, að Kristur
hafi ekki látið lífið við krossfest-
inguna né vegna spjótsins sem
stungið var í síðu hans. Hann
heldur því fram að rannsóknir á
vísindalegum ljósmyndum af
líkklæðinu sýni, að spjótslagið
eins og það komi fram á líkklæð-
inu bendi til þess að það hafi
ekki farið í gegnum hjarta hans.
Hann trúir því þess vegna, að
Jesú hafi einungis misst meðvit-
und og hætt að anda, sökum mis-
þyrminganna sem á hann höfðu
verið lagðar, blóðmissis og
ediksins, sem hundraðshöfðing-
inn bauð honum.
Lifnaöi viö kuldann
Þar er böðlarnir töldu hann
látinn hafi þeir leyft að hann
væri tekinn niður og komið fyrir
í grafhýsi.
Það er því álit þessa rithöf-
undar, að blaðliljur, smurning
og kalt loftið kunni að hafa lífg-
að hann og þannig gert honum
kleift að birtast lærisveinum
sínum fyrir uppstigninguna.
Þá leggur Kurt Berna mikið
uppúr þeirri sannreynd, að
naglasárin sýni að neglt hafi
verið gegnum úlnliði. Hann telur
að það styðji þá skoðun, að lík-
klæðið sé einmitt frá þessari
frægu krossfestingu. Almenn-
ingur hefur jafnan talið að
Kristur hafi verið krossfestur
með því að negla gegnum lófa
hans (eins og mörg málverk
sýna), en ef það hefði verið gert
hefði höndin rifnað sökum
þyngdar líkamans.
Sérfræðingar í læknisfræði-
legum efnum, sem rannsakað
hafa ljósmyndir af líkklæðinu,
hafa tekið eftir því að ýmis kon-
ar aflögun á vöðvum, sem sjá má
á myndunum, séu í samræmi við
þá aflögun líkama sem búast má
við, þegar hann er kossfestur.
Enskur skurðlæknir sem
starfar með ensku lögreglunni,
dr. David Willis, tók eftir því, að
þumalfingur höfðu greinilega
dregist saman, en það eru eðlileg
áhrif þess þegar naglar eru
negldir gegnum taug þá, sem
liggur niður miðjan úlnlið.
Þeir sem trúa því að þetta
líkklæði sé ófalsað, bendi á öll
þessi merki þess og telja þau
benda til þess, að listamaður
hafi ekki verið hér að verki. Þeir
spyrja: Gæti jafnvel listamaður
á borð við Michael Angelo sýnt
með slíkri nákvæmni líkama,
sem orðið hefur fyrir svo ægi-
legum kvölum og pyntingum?
Þessi ráðgáta verður ekki
leyst að fullu fyrr en yfirvöldin í
Turin leyfa fullkomna vísinda-
lega könnum á líkklæðinu fræga
í Turin.
mikinn áhuga á sögu lands míns og sögu-
stöðum þess. En ég verð að játa það, að
um þetta hafði ég ekki haft hina minnstu
hugmynd. Það hvarflaði ekki að mér að
hér væru slíkar minjar frá miðöldum."
Við fórum nú að líta í kringum okkur.
Fjós staðarins var engin smásmíð og akur-
lendið var ótrúlega víðfeðmt, enda kom
brátt í ljós að á konungsjörðinni einni
voru nú 180 kýr en þess ber að gæta að
nú eru á eyjunni nokkur önnur býli, þótt
smærri séu. Okkur fór nú smám saman
að skiljast það sem Hallan á við, þegar
hann upplýsir, að konungsjörðin hafi verið
ein af 8 stærstu jörðum í Þrændalögum
til forna, stórbýli á borð við höfðingjasetur
Hlaðajarla (Ath. orðið folgsnarjarl er
myndað eins og Hlaðajarl). Þess er síðan
getið i ritinu um norsk stórbýli, að jörðin
hafi haft ýmis hlunnindi eins og laxgöngur,
dúntekju og síldarmið. Þess er einnig getið
að á tímabili hafi verið hér um 200 kýr. í
dag mun þetta vera stærsti búgarðurinn í
Þrændalögum og jafnstóra búgarða er nú
aðeins um að ræða á upplöndum norður
af Osló. Það hefði ekki væst um Snorra
bónda, ef hann hefði sest hér að.
HÖFNIN
Við veittum því athygli, að forn virkis-
garður var umhverfis bæjarhúsin og niður
að flæðarmálinu. Við fylgdum göngustíg
meðfram þessum virkisvegg niður í fjöru,
þar sem fyrirmyndar skipalægi frá náttú-
runnar hendi blasti við sjónum okkar. Hér
hefur verið hægt að leggja skipum til forna
svo að segja við bæjarhelluna á konungs-
garðinum. Handan hafnarinnar gat að líta
hæstu hæðarbungu eyjarinnar en önnur
minni hæð var upp af bænum og ákváðum
við að ganga upp á hana til að fá yfirsýn
yfir höfnina og eyjuna í heild. Samkvæmt
títtnefndu riti um norsk stórbýli dregur
eyjan nafn sitt af þessari velvörðu höfn,
sem hefur getað þjónað sem fylgsni fyrir
skip og menn. Af þessu fylgsni er síðan
orðið Folksn dregið. Það er því ekki að
undra þótt dregin hafi verið sú ályktun
að fólgsnarjarl merkti falinn eða leyndur
jarl.
Þegar við komum upp á hæðina fyrir
ofan konungsgarðinn, sem nefnist Val-
berget, mátti gjörla sjá hve lega eyjarinnar
hefur verið mikilvæg með tilliti til sigl-
ingaleiða. Og svo var engu líkara en sönnun
þess æpti á móti okkur. Um alla Valbergs-
hæð voru skotgrafir Þjóðverja frá tímum
heimsstyrjaldarinnar síðari. Hér hefur
verið mikilvæg hervarðstaða í styrjöldinni
og herflugvöliur er nú skammt frá, sem
er einn sá mikilvægasti í Noregi í dag. Var
þetta ekki bein skírskotun til herstöðvar-
hugmyndar á miðöldum, eins og hún birtist
í sambandi við Grímsey og hólma einn
fyrir Noregsströndum, eins og segir í
Hreiðars þætti heimska? Norske storgárd-
er vekur athygli á hernaðarlegu mikilvægi
eyjarinnar til forna með því að benda á
að hér skerast mikilvægar siglingaleiðir:
Siglingaleiðin norður og suður með landi
og siglingaleiðin inn Þrándheimsfjörð til
konungs- og erkibiskupssetursins í Niða-
rósi.
Talið er að höfnin hér í Folksn hafi verið
mikið notuð á miðöldum og er vitnað til
fornra frásagna í því sambandi en áður
hefur verið minnst á, að hér muni Hákon
konungur oft hafa þurft að bíða byrjar á
leið sinni frá Niðarósi til Björgvinjar eða
annarra bæja suður með landi. Það hefur
því komið sér vel fyrir hann að hafa kon-
ungsgarð og höfn fyrir skip sín, þar sem
hann gat beðið byrjar. Folksnar er nokkr-
um sinnum getið í Sverris sögu. í 27.
kapítula sögunnar segir frá því, þegar
Sverrir konungur deildi um það við menn
sína hvort ráðast skyldi til atlögu á Niða-
rós. „Liðit vildi ekki annat en fara til
bæjarins. Konungur sagi þá ráða myndu,
fóru nú að óvilja konungs suður til Þránd-
heimsmynnis. Ok er þeir komu suður til
Folksnar, segir konungur, að hann vildi til
Björgynjar, en eigi inn í fjörðinn...“:
Önnur dæmi eru í 61. kap. og 153. kap.
sögunnar.
Við ákváðum að klífa upp á hæstu bungu
eyjarinnar, áður en haldið yrði til baka.
Útsýnið var stórkostlegt. Hér var hið sama
upp á teningnum og á Valbergshæð, skot-
grafir út um allt.
Það fór ekki hjá því að oft kæmi Snorri
Sturluson upp í hugann þessa eftirmið-
dagsstund á Folksn. Hér hefði hann getað
setið að búum sínum í þjóðleið í norska
konungsveldinu og spunnið sinn pólitíska
valdavef. Héðan var auk þess sennilega
styst að sigla út til íslands frá Noregi, ef
hann þyrfti að hyggja að búum sínum
heima á íslandi.
Útilokað er að lýsa öllum þeim hughrif-
um sem við urðum fyrir í þessari ferð okkar
til Folksnar og margt bar fyrir augu, sem
ekki verður fest á blað. Þó að með grein
þessari birtist einungis fáar af þeim ljós-
myndum, sem teknar voru í ferðinni er það
von mín, að þær bæti nokkuð úr fátækt
textans, þvi enn á það við hér, sem annars
staðar, að sjón er sögu ríkari.
Klukkan hálf fjögur var blásið til brott-
ferðar og við sigldum út á Þrándheimsfjörð
sömu leið til baka og við höfðum komið.
í næstu tveimur greinum um Snorra
folgsnarjarl verður reynt að athuga hvaða
ástæður gætu legið að baki því, að Snorri
var gerður jarl af Folksn. Einnig veröur
reynt að rýna í aðstæður Sturlu Þórðarson-
ar, er hann kynnir sér þetta mál og sett
fram tilgáta um hvenær hin tilvitnaða
klausa úr 143. kapítula fslendinga sögu
hafi verið skrifuð niður.
Framhald í næstu Lesbók
Erlendur Sveinsson er kvikmyndageröarmaöur og
forstööumaöur Kvikmyndasafns islands.
14