Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1985, Blaðsíða 21

kvonfang. En kynni þeirra Guðríðar voru ekki orðin löng,
þegar honum varð ljóst, að hann var á hennar valdi og
hún hans og að eitt varð yfir bæði að ganga. Það var 16
ára aldursmunur á þeim, hún 38 ára, hann 22. Guðríður
var metin til mikils verðs í Alsír. Hallgrímur galt þó
hærra verð fyrir hana. Hún varð þyngri á metum hans
en allar framavonir, álit og veraldargengi. Hann fer með
henni til íslands vorið 1637.
Vil égnú víst til sanns
vitja míns föðurlands
íþínu nafni aleina,
almættis tignin hreina.
Jesús mérfylgi ífriði
með fögru englaliði.
Þau fylgdust að heim um vorið, áttu ekkert nema trú
sína og hvort annað — og barnið, sem hún gekk með og
þau létu heita Eyjólf. Það var minnileg kveðja til hins
látna, hrösula eiginmanns hennar og vottorð um góða
samvisku gagnvart honum.
Það hafa verið sterkir persónutöfrar og mikill kvenleg-
ur þokki, sem orkaði svo á hið unga skáld, verðandi
konung meðal ljóðsnillinga í augum íslenskra kynslóða
öld af öld. Mörg kona hefur staðið í rómantískum ljóma
af minna tilefni og orðið draumadís í hugum manna.
Slíkt varð ekki hlutskipti Guðríðar. Það er fremur svo
að sjá, að þjóðin hafi verið afbrýðissöm út í þessa fátæku
konu, sem bar svo stóran hlut úr býtum, að ástgoði lýðs-
ins elskaði hana, og hana eina kvenna.
Þessi Kona Hlaut Að Vera Vond
Þau fylgdust að í 37 ár. Menn hafa að jafnaði ekki
gert sér mjög títt um eiginkonur afreksmanna, sem stóðu
hljóðar að baki þeim. Guðríður er undantekning í því.
Hallgrímur varð svo nákominn heimilisvinur og förunaut-
ur, persóna hans og hagir voru áleitið umtalsefni og
ímyndunin fyllti út í eyður lífssögunnar. Sá hlaut að
hafa gengið á sárum þyrnum og borið þungan kross, sem
söng um Kristi kvöl af þeirri innlifun, sem hann gerði.
Konan, sem stalst inn í líf hans með dularfullum hætti,
nýkomin úr vist hjá göldróttu illþýði, hlaut að hafa verið
vond sending, sem vélaði hann á sitt vald og plagaði síðan
ævilangt.
Eins og áður var sagt, er það sannanlega uppspuni, að
Guðríður hafi verið andsnúin trú Hallgríms. Ekkert
verður fullyrt um hana með meiri vissu en það, að hún
hvikaði ekki í trúarefnum í útlegðinni, hvorki fyrir hótun-
um né lokkunum. Þessi staðreynd færir æði sterk rök
að þeirri ályktun, að það sé líka eintómur hugarburður,
að hún hafi verið skilningslaus á gáfur manns síns og
að hjónabandið hafi verið stirt og stirfið. Að minnsta
kosti verður ekkert fundið, sem gefi raunhæft tilefni til
þeirra hugmynda.
Menn hafa gert mikið úr því, að Hallgrímur skuli ekki
hafa látið eftir sig einhvern kveðskap, sem taki af vafa
um tilfinningar hans til Guðríðar eða vitni henni í vil.
Af þeirri þögn hafa menn ályktað, að hjónabandið hafi
verið kalt og ástlaust.
Sú ályktun er haldlaus. Séra Hallgrímur var ekki ásta-
skáld. Og hann orti ekki um einkamál, nema þegar honum
var þungt fyrir brjósti vegna harma og áfalla. Hann orti
um augasteininn sinn, Steinunni litlu, dóttur sína, þegar
hann missti hana. Án þeirra ljóða væri ekkert vitað um
þel hans í garð hennar eða barna sinna. Hann kvað þá
fyrst um bæinn sinn, þegar hann var brunninn.
Séra Matthías Jochumsson var ekki heldur ástaskáld.
Konur hans, valinkunnar, eru vissulega ekki áberandi í
ljóðum hans, nema í saknaðarljóðum. Það hefur ekki
verið lagt þeim eða hjónaböndum hans til lýta.
Haldlausar Þjóðsögur
Séra Stefán Ólafsson í Vallanesi, nokkru yngri sam-
tímamaður Hallgríms og næst honum mesta skáld aldar-
innar, orti kynstur af kvæðum og kveðlingum, auk sálma.
Hann kvað til barna sinna og hjúa, oft í glettni, hann
orti ástakvæði og um ástaraunir. Hann kvæntist ætt-
stórri konu, sem lifði hann eftir langan hjúskap þeirra.
Ég finn ekki þá konu í kvæðum hans. Af þeirri þögn
hafa menn ekki, svo ég viti til, ráðið það, að hún hafi
verið vond manneskja og sambúðin hlýjulaus og ástvana.
Ég á bágt með að skilja, hvers Guðríður á að gjalda,
þegar menn eftir smásmugulega leit að henni í kveðskap
Hallgríms telja. sig geta fullyrt, að hjúskapur hans hafi
verið misheppnaður. Þá sýnast haldlausar þjóðsögur móta
viðhorfið, ómeðvitað, og sú dulvitaða forsenda, að hann
hafi bundist konu sinni af slysni.
Ekki þarf að ætla, að Guðríður hafi verið gallalaus.
Það hefur Hallgrímur ekki verið heldur. Vel má vera,
að stundum hafi gustað af Guðríði. Hún hafði átt stríðum
veðrum að mæta, hún hafði þurft að hrinda frá sér ill-
hryssingi og lamandi sorta, beita stórum geðsmunum til
þess að tapa ekki áttum og halda í horfi með ráði og
rænu og fullri reisn. Hún hefur áreiðanlega ekki verið
nein doðra, hvorki í sjón né raun.
Guðríður stóð með manni sínum, í basli og bágindum
fyrst, í virtri stöðu hans síðar sem prests og skálds. Hún
fæddi honum börn, stóð með honum yfir moldum þeirra,
sem þau misstu, ekkert barnanna lifði föður sinn nema
Eyjólfur. Hún átti Hallgrím, bæði smáðan og dáðan, lifði
hann, hjúkraði honum síðast í langri og strangri legu.
Henni og Eyjólfi syni þeirra er það að þakka, að vér eigum
þær ljóðperlur, sem hann dró fram úr djúpi sálar sinnar
og hvíslaði af vörum fram, þegar röddin var brostin og
höndin gat ekki valdið fjöðurstaf til skrifta. Til Guðríðar
hugsar Hallgrímur, þegar hann í þessum hinstu ljóðum
sínum segir:
Ástkæra þá égeftirskil
afhenda sjálfum Guði vil,
andvarpið sér hann sárt ogheitt,
segja þarfhonum ekkineitt. Sjá næstu síðu
Stytta Ragnhildar Stefánsdóttur af
Guðríði Sínwnardóttur í Stakkagerðistúni í Vestmannaeyjum.
Eitt er þó víst: Hún lét ekki bugast í þessum sporum
fremur en fyrr. Og hún átti eftir að auka miklu við
ævisögu sína.
Hallgrímur Kemur Til Sögunnar
Hiö aðþrengda fólk, sem komið var úr áþjáninni og
varð að bíða vetrarlangt í Kaupmannahöfn eftir fari til
íslands, þurfti að fá andlega aðhlynningu. Það skildu
yfirvöld. Ungur íslendingur var kvaddur til þess að hlú
að því, Hallgrímur Pétursson. „Reis þú við reyrinn brotna"
bað hann síðar. Hann fékk það hlutverk að uppörva og
styrkja þennan litla söfnuð, sem átti ekki aðeins þung
spor að baki, sumir máttu horfa vonsviknum augum til
íslands, þegar það loksins fór að nálgast.
Þessi þjónusta var upphafið að þeirri einstæðu köllun,
sem Hallgrímur átti eftir að gegna sem sálusorgari heill-
ar þjóðar. Hann var þá að því kominn að ljúka námi
meö ágætum við hinn merkasta skóla i Höfn. Hann átti
margra góðra kosta völ, hvort sem hann kysi að ílengjast
í Danmörku eða hyrfi til íslands, þar sem hann myndi
geta notið þess, að hann var í ætt við höfðingja. Biskup-
inn á Hólum var frændi hans. Meistari Brynjólfur var
venslaður honum og hafði stutt hann til náms af sköruleg-
um drengskap. Brynjólfur var meðal virtustu lærdóms-
manna í Danmörku, kominn í virðulega stöðu þar, en
innan skamms orðinn biskup í Skálholti, gegn vilja sínum.
Hann var ekki vanur að sleppa hendi af þeim, sem hann
tók að sér, ef hann mátti sér við koma.
Hallgrímur þurfti engu að kvíða, hvorki um stöðu né
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1985 21