Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1986, Blaðsíða 12

Nú eru liðin 26 ár síðan
Nixon og Kennedy
áttust við í sögufrægum
sjónvarpskappræðum
rétt fyrir
forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum
haustið 1960.
RichardNixon vanmat áhrif sjónvarpains ogsamþykktiað taka þátt í kappræðum
við Kennedy, kappræðum sem líklega kostuðu hann forsetastólinn.
Afdrifaríkur
sjónvarpsþáttur
Sumarið 1960 virtist fátt geta komið í veg fyrir
að Richard Nixon yrði næsti forseti Banda-
ríkjanna. Hann var aðeins fjörutíu og sjö ára,
hafði verið varaforseti Eisenhowers í átta ár
og hafði um skeið átt útnefningu repúblikana
GUÐJÓN ARNGRÍMSSON
TÓKSAMAN
til forsetaembættis vísa. Varaforsetatíð sína
hafði hann notað til að byggja upp ímynd
sína sem stjórnmálamaður á heimsvísu og
til þess að öðlast þau sambönd innanlands
sem undir flestum kringumstæðum hefðu
átt að nægja til að tryggja honum embætt-
ið.
Ekki spillti fyrir að á sama tíma hafði
flokkur demókrata átt við leiðtogavanda-
mál að stríða. Adlai Stevenson, sem tapaði
fyrir Eisenhower í forsetakosningunum
1952, var á útleið og Lyndon Johnson, sem
var leiðtogi flokksins á þingi var ekki tal-
inn eiga möguleika gegn Nixon. Nokkrar
vonir voru þó bundnar við lítt reyndan
þingmann af þekktri ætt — John F.
Kennedy.
Kennedy þurfti að hafa mikið fyrir út-
nefningu sinni. Það var ekki fyrr en sam-
komulag tókst um það á landsþingi demó-
krata 1960, þegar Lyndon Johnson varð
varaforsetaefni hans, að ljóst varð að hann
hlyti útnefninguna. Þeir Kennedy og John-
son saman voru taldir eiga möguleika gegn
Nixon.
í kosningabaráttunni kom fljótt í ljós
að frambjóðendurnir gátu vart verið ólík-
ari. Þeir voru í raun frambjóðendur
tvennra tíma. Nixon var hefðbundinn
bandarískur stjórnmálamaður. Hann hafði
öðlast styrk sinn eftir innri leiðum banda-
rískra stjórnmála — með því að vingast á
réttum tíma við réttu flokksleiðtogana og
áhrifamennina heima í Kaliforníu og síðar
í Washington. Þá kunni hann einnig að
koma rétt fram við blöðin — fyrir utan
að maðurinn var auðvitað skarpgreindur
og ákaflega duglegur. Styrkur Kennedys
lá hinsvegar ekki hvað síst í persónutöfrum
hans og í því hve mikill snillingur hann
var í því að umgangast fjölmiðla. Styrkur
hans kom því að verulegu leyti utanfrá —
hann varð vinsæll meðal almennings áður
en hann varð raunverulegur áhrifamaður
innan demókrataflokksins. Og innan
flokksins öðlaðist hann styrk sinn að tals-
verðu leyti vegna þess að forystumenn
demókrata skynjuðu hve þetta gerði hann
sigurstranglegan. Hann var stjórnmála-
maður nýrra tíma.
Sjónvarpskappræður
Árið 1960 voru áhrif sjónvarps á stjórn-
málalíf miklu minni en nú. Þau höfðu þó
farið ört vaxandi áratuginn á undan, en
stjórnmálamönnum gekk mjög misjafn-
lega að laga sig að hinum nýja miðli. Nixon
var af sérfræðingum talinn mun betri á
fjölmennum fundum en í sjónvarpi, en
Kennedy þótti strax afbragðsflinkur fram-
an við myndavélarnar.
Það kom því verulega á óvart haustið
1960 þegar tilkynnt var að bæði Kennedy
og Nixon hefðu samþykkt að taka þátt í
löngum kappræðum sem sjónvarpað yrði
um öll Bandaríkin í beinni útsendingu.
Þeir sem til þekktu voru hlessa á Nixon
að taka þessa áhættu — þeir töldu að hann
hefði lítið að græða á sjónvarpskappræðum
við Kennedy, en miklu að tapa. Og þeir
höfðu rétt fyrir sér.
Þátturinn breytti kosningabaráttu Nix-
ons í martröð, og Kennedy á einu kvöldi úr
vonlitlum keppinaut í afar sigurstrangleg-
an forsetaframbjóðanda. Áhrif þáttarins
voru slík að 16 ár liðu þar til forsetafram-
bjóðendur fengust aftur í einvígi af þessu
tagi, þrátt fyrir geysilegan þrýsting ög
áhuga allrar þjóðarinnar. Það var ein-
faldlega of miklu að tapa.
Frambjóðendur komu misjafnlega vel
upplagðir til leiks. Báðir höfðu þeir sjón-
varpsráðgjafa á sínum snærum, sem gáfu
þeim góð ráð um framkomu, ráðlögðu þeim
um svör við þeim árásum andstæðingsins
sem þeir áttu von á, og svo framvegis.
Vegna gríðarlega erfiðra kosningaferða-
laga dagana fyrir sjónvarpsþáttinn fékk
Edward A. Rogers, ráðgjafi Nixons, ekki
tíma með Nixon sjálfum fyrr en nokkrum
klukkustundum fyrir útsendingu, og þá
aðeins í hálfa klukkustund.
Rogers varð felmtri sleginn þegar hann
sá Nixon þennan eftirmiðdag. Hann leit út
eins og hann væri á leið til jarðarfarar,
jafnvel sinnar eigin. Húðlitur hans var
gráleitur; hann var úrvinda af þreytu.
Hann hafði lést um 10-15 kíló í kosninga-
baráttunni og hafði hann þó ekki verið
þrekinn fyrir. Skyrturnar hans voru því
tveimur til þremur númerum of stórar, sem
undirstrikaði ennfremur sjúklegt útlit
hans. Rogers taldi Nixon ekki heilan heilsu
og vildi fresta einvíginu, en hvorki Nixon
né aðrir aðstoðarmenn hlustuðu á mót-
bárur hans, enda enginn tími til stefnu.
Þegar þeir komu í sjónvarpsstöðina voru
báðir frambjóðendur spurðir hvort þeir
vildu andlitsfarða. Hvorugur taldi sig fyrst
þurfa slíkt, en aðstoðarmenn Nixons kröfð-
ust þess að fá að farða hann lítillega með
einhverju sem kallaðist „Shavestick". Þeir
vissu að án farða yrði Nixon, sem hafði
mjög dökka skeggrót, ósjálegur, auk þess
sem honum hætti mjög til að svitna í hitan-
um frá ljósunum í sjónvarpssal.
SÓLBRÚNNOG
Afslappaður Kennedy
Vandamál Bill Wilson, sjónvarpsráðgjafa
Kennedys, voru smávægileg miðuð við þau
sem kollegi hans átti við að stríða. f fyrsta
lagi var Kennedy öruggur innra með sér
um að hann mundi ekki tapa sjónvarps-
kappræðum við Richard Nixon. Hann vissi
að hann var að öllu jöfnu betri í sjónvarpi
en keppinauturinn. Hann hafði verið í
Kaliforníu, var sólbrúnn og afslappaður.
Hann gaf sér góðan tíma til að láta helstu
aðstoðarmenn sína þjálfa sig í að svara
erfiðum spurningum og útúrsnúningum.
Wilson farðaði Kennedy sjálfur, hann
hljóp út í lyfjabúð skammt frá sjónvarps-
stöðinni, keypti Max Factor Créme Puff
og notaði aðeins lítið af því á andlit
Kennedys.
Fáa renndi þá í grun að ákvörðun sem
þessi — Max Factor Créme Puff í stað
Shavestick — gæti haft áhrif á það hver
veldist í leiðtogasæti Bandaríkjanna og
hins frjálsa vestræna heims!
Þátturinn varð martröð fyrir Nixon, en
sigur, ekki aðeins fyrir Kennedy, heldur
einnig fyrir hinn nýja fjölmiðil, sjónvarpið.
Daginn eftir mundi enginn það sem Nixon
og Kennedy sögðu. Fólk mundi það sem
það sá og það sem það fann. Forsetafram-
bjóðendurnir voru komnir heim í stofu
hjá þjóðinni og persónuleiki þeirra kom í
ljós.
Kennedy var myndarlegur, þokkafullur
og hafði mikla persónutöfra. Hann hafði
kímnigáfu, brosið var aldrei langt undan,
hann var greindur, rökfastur og bein-
skeyttur. Hann tók þjóðina með trompi.
Nixon leit hinsvegar hræðilega út. Tauga-
óstyrkur, óöruggur, hann fór fljótt að
svitna og þegar leiö á þáttinn streymdi
svitinn niður andlit hans og skolaði and-
litsfarðann af.
Hvorki Kennedy né Nixon gerðu sér
fyllilega grein fyrir því hvað var að gerast.
Strax að þættinum loknum var Nixon ekki
óánægður, en viðbrögð ráðgjafa hans sögðu
honum fljótt að ekki hafi allt farið sem
skyldi. Það var heldur ekki fyrr en daginn
eftir, í Ohio, að Kennedy áttaði sig. Mun