Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1987, Blaðsíða 7

Vonandi er framtíðin ekki
avona: Bamlaua bær og
ekki nokkur hætta á að
neitt fari úr skorðum í
þessum fínu stofum, þar
sem hjónin tylla sér niður
um helgar, þvi virka daga
eru þau bæði svo önnum
kafin í atvinnulífinu, að þau koma aðeins heim á virkum dögum til að sofa.
orðið fyrir sárum vonbrigðum. Það er erfið-
ara fyrir 38 ára gamla konu að verða
bamshafandi en 22 ára. Þegar B. og L.
giftust fyrir 20 árum, ákváðu þau að fresta
því að eignast böm, þangað til efni og að-
stæður leyfðu að þeirra dómi. Þau byijuðu
að reyna að eignast böm þegar hún var
rúmlega þrítug. En ekkert gerðist. „Ámm
saman var ég á pillunni af ótta við að verða
bamshafandi," segir hún, sem nú er 40 ára
og er fjármálastjóri læknadeildar háskólans
{ Chicago. „Og svo kemst ég að raun um,
að ég get ekki átt böm.“ Hún veit ekki,
hvort hún hefði getað það fyrr, en af því
að hún byijaði svo seint, er jafnvel orðið
of seint að taka bam. Yngri hjón ganga
fyrir um ættleiðingu ungbama. En reyndar
fínnst þeim nú, að þau séu orðin of vana-
föst til að byija í hlutverki foreldra. Eigi
að síður segir hún: „Það hefur komið fyrir,
að ég hef farið að gráta á mæðradaginn."
Og þegar hún hittir hjón, sem geta átt böm,
en kæra sig ekki um það, er hún furðu lost-
in. „Ég held, að þau muni iðrast þeirrar
ákvörðunar, þegar þau komast að því að
það sé staðreynd, að þau geti ekki átt bam,
en ekki bara þeirra eigin vilji."
En geta hjón verið hamingjusöm alla tíð
án bama? „Við hugsuðum ekki svo mikið
um það og ræddum það sjaldan, meðan það
kom til greina," segja hjón eftir áratuga
samvistir. „Og kæmi það fyrir, sögðum við:
Kannski næsta ár. Og það næsta ár kom
aldrei." Þau segja, að þau hafí stundum
farið að hugsa ýmislegt síðar, en þá hafi
þau ekki þurft annað en að líta í blöðin eða
að tala við vinafólk sitt, sem eigi böm, til
þess að þau hætti að iðrast. „Við emm
mjög hamingjusöm, og við emm enn gift.“
En vinimir, sem giftust um svipað leyti,
hafa allir skilið, segja þau.
Heillavænlegt Eða Ekki
Sumar kannanir benda til þess, að það
geti haft heillavænleg áhrif á hjónabandið,
að engin séu bömin, ef það er vilji beggja
hjónanna. í könnun, sem gerð var nýlega í
Bandaríkjunum, komust sérfræðingar að
þeirri niðurstöðu, að þau hjónabönd, sem
vom bamlaus samkvæmt áætlun, væm að
jafnaði hamingjusamari en hin, þar sem
hjónin höfðu kosið að eiga böm. „Ég held,
að það sé vegna þess, að þá eigi þau meiri
tíma saman,“ segir könnunarstjórinn. „Þó
að böm geti verið til mikillar ánægju, þá
geta þau einnig valdið miklu álagi og það
býður heim árekstmm."
Þó að sum bamlaus hjón geti verið ánægð
yfir ákvörðun sinni, þurfa þau að stríða við
arfinn frá 6. áratugnum, „þegar þau, sem
ekki vildu eignast böm, áttu í vök að veij-
ast“, segir Wiliiam Simon, félagsfræðingur
við Houston-háskóla. „Það þótti nærri því
sönnun um líkamlegan eða andlegan ann-
marka. Það var talið víst, að „þeir, sem
gerðu það ekki, gætu það ekki“. Það kann
að vera litið á það mildari augum nú á dög-
um, að hjón séu bamlaus, „en margt fólk
verður enn fyrir margs konar óþægindum,"
segir 34 ára gömul kona í bamlausu hjóna-
bandi, sem stofnað var til fyrir sex ámm.
Hún segir, að fólk, sem hún þekki og hafi
tekið samskonar ákvörðun, skrökvi og seg-
ist enn vera að reyna, þegar fólk spyiji
það, af hveiju þau eigi ekki böm. Bamlaus
hjón dragast oft að öðmm bamlausum hjón-
um, því að það er engin þörf á að vera í
vamaraðstöðu hjá fólki, sem hefur valið
sama kostinn.
ÞrýstingurFrá
Foreldrum
Mesti þrýstingurinn kemur frá foreldmm,
sem dreymir um bamaböm, og frá ættingj-
um og vinum, sem eiga böm. „Það líður
ekki sá dagur, að einhver spyiji mig segi,
hvenær við ætlum að eignast bam eða ekki:
Þú yrðir indæl móðir," segir 30 ára gömul
hjúkmnarkona á fæðingardeild. Hún giftist
lækni fyrir tveimur ámm, og hann átti hús
og 16 ára son, sem fylgdi föður sínum.
Bam var ekki í þeirri hugmynd sem hún
gerði sér um hjónaband þeirra. Þess vegna
leiðast henni hinar sífelidu spumingar, sem
ganga þvert á ákvörðun hennar. „Poreldrar
mínir em gagnteknir af hugsuninni um
væntanlegt bam mitt. Faðir minn geymir
kampavinsflösku síðan á brúðkaupsdaginn
til dagsins, þegar ég muni tilkynna að ég
sé með bami. Um daginn fór ég til háls-,
nef- og eymalæknis, og ég hringdi í
mömmu, þegar ég var komin heim aftur.
Hún spurði strax: — Sagði læknirinn, að
þú værir bamshafandi? Og jafnvel stjúpson-
urinn spyr oft: — Hvenær verðum við
eiginleg fjölskylda?"
í augum flestra er „eiginleg fjölskylda"
sú, þar sem böm em. Vonbrigði og þreyta
sem em óhjákvæmilegir fömnautar á veg-
ferðinni frá vöggunni til burtfararprófs úr
framhaldsskóla, virðist lágt verð fyrir
ánægjuna af því að fylgjast með uppvexti
bama. „Ég sé alls ekki eftir því að hafa
eignazt böm,“ segir Rebekka, fráskilin
móðir tveggja bama, en eigi að síður skilji
hún bróður sinn og mágkonu, sem hafi
ákveðið að eiga ekki böm. „Á vissum tímum
em öll böm óþolandi," segir hún brosandi.
„Það kann að vera, að hjón, sem ákveða
að eiga ekki böm, taki foreldrahlutverkið
alvarlegar en þau, sem leggja út í þá tvísýnu,
af því að það er ætlazt til þess. Ég veit um
fólk, sem myndi vera betur sett án bama.
Mér þykir vænt um mín en ákvörðun um
að eiga böm ætti ekki að taka sem smámál
eða sjálfsagðan hlut.“
Verður ÞRIÐJUNGUR
KVENNA í ÁBYRGÐARSTÖÐUM
Barnlaus?
Margir lýðfræðingar spá því, að ekki
færri en 20 af hundraði kvenna, sem nú
em rúmlega þrítugar til hálffertugar —
fyrsta kynslóð kvenna, sem stjómað hefur
frjósemi sinni frá unglingsámm — muni
aldrei eignast böm samanborið við 5 til 10
af hundraði lengst af á þessari öld. David
E. Bloom, hagfræðingur við Harvard, sem
annast hefur könnun á tengslum milli starfs
kvenna og bamleysis, hefur áætlað, að 30
af hundraði allra kvenna í framkvæmda-
sijórastöðum muni verða bamlausar. Hann
segir, að áður fyrr hafi konur í ábyrgðar-
stöðum litið á sig sem mæður, sem gegndu
þeim störfum, en nú líti þær á sig sem kon-
ur í ábyrgðarstöðum, sem reyndar séu
mæður. Þær líti á sig í ríkari mæli eins og
karlar gera. En ólíkt körlunum komast þær
að raun um, að á vinnustaðnum tíðkast Qár-
hagsleg refsing fyrir að eignast böm. Bloom
fann það út, að konur í framkvæmdastjóra-
stöðum með svipaða menntun fengju um
20 prósent lægri laun, ef þær ættu böm,
en ef þær væm bamlausar. Ámóta niður-
stöður hafa aðrar kannanir sýnt. En aftur
á móti hafa feður yfirleitt hærri laun en
menn, sem engin böm eiga.
Dálítið spaugileg mynd eftir Femando
Botero, kunnasta málara Bólivíu, af
heimilislífi í föðurlandi hans, þar sem
algengast er, að hjón eigi mörg böm
og fólk búi þröngt - einn lúrir til dæm-
is undir rúminu.
Launamismunurinn byggist fyrst og
fremst á því, að hið opinbera og atvinnulff-
ið hafa ekki aðlagazt þeim gjörbreyttu
háttum, sem orðið hafa á þátttöku kvenna
í störfum þjóðfélagsins á örfáum áratugum.
Fjölskyldur, sem báðir foreldrar vinna fyrir,
eru að burðast við að laga sig að athafna-
lífi þjóðfélags, sem sniðið er eftir hinni
hefðbundnu fjölskyldu á 6. áratugnum, þeg-
ar eiginmaðurinn var fyrirvinnan, en konan
annaðist heimilið — en slfkar fjölskyldur em
nú aðeins um um 10 af hundraði heimila í
Bandaríkjunum.
Þegar litið er á hinar ýmsu hindranir, sem
á vegi kvenna em f þjóðfélaginu, er eðli-
legt, að sumar konur, sem verið hafa í vafa
um, hvort þær ættu að eiga böm eða ekki,
hafi af þeim ástæðum valið síðari kostinn.
Hann byggist því á aðlögun fremur en eigin-
gimi.
SVÁ - SAMANTEKT UR „NEWSWEEK"
Vísur og
vísnaspjall
Mála-Davíð var maður nefndur,
ættaður norðan úr landi, en
settist ungur að austur f
Skaftafellssýslum. Hann var
Jónsson. Hann var frasðimaður að upp-
lagi og vel hagmæltur. Hann var
uppreisnarmaður í eðli sínu, bæði í trú-
málum og stjómarfarsefnum, og átti í
deilum við presta og sýslumenn. Hann
hafði og gaman af að glettast við fleiri
samtímamenn. 1829 sendi hann frá sér
kvæði, sem hann kallaði „Þorrakomu".
Sjálfum sér lýsti hann með þessari vísu:
Lifði frítt en lítið sló,
leigði part úr skoti,
reykti tóbak, drakk og dó
Davíð i Bakkakoti.
Stefán Stefánsson, túlkur, var þjóð-
kunnur maður um aldamótin síðustu.
Getur nokkur sent mér línu um hann?
Eftir hann hafa varðveist nokkrar vísur.
Ein er þessi:
/ þessum heimi að þola slys
og þorsta á angurbárum,
og hrökklast svo til helvítis.
Það hlýtur að koma út tárum.
Og með eftirfarandi vísu geymist
nafnið Jón frá Skúfi Jónsson. Hann orti
um ísaveturinn 1902. Auðvitað er líklegt
að hann eigi afkomendur, dó hann
snemma, fór hann til Vesturheims, er
varði hans aðeins þessi vísa? Eða væri
kannski gaman að rekja ætt sfna til hans?
ís við hafsins ystu rönd,
inn til fjarðarbotna.
Sveltir þjóð um sveit og strönd.
Sólin láti hann grotna.
★
Það vilja safnast að manni vísur úr
ýmsum áttum og frá ýmsum tímum.
Stundum eru þær höfundarlausar eða
upphafsstafír í nafni látnir nægja. Þetta
hefur dugað þeim, sem hripaði þetta hjá
sér. En þegar minni hans bilar, eða hann
fellur frá, og vísnasafn hans kemst í
hendur niðjanna, áhugamanna eða jafn-
vel safna, eru þessar upplýsingar oft
æði lítils virði. Þetta getur valdið alls
konar ruglingi. Þess vegna er það mikið
miskunnarverk við þá, sem eru að reyna
að halda þokkalegum vísum til haga og
birta þær í vísnaþáttum, að hripa mér
og slíkum sérvitringum línur og leið-
rétta. Ekki hugsa svo: það verður einhver
annar til að gera það, — sú vitleysa, sem
þegar hefur verið gerð, verður ekki
bætt. Ef ég fæ leiðréttingu um höfund
eða orðanna réttu hljóðan leiðrétti ég
það á öruggum stað, svo að þeir, sem
síðar koma til og birta kannski í bók,
fá þær upplýsingar. Ef enginn gerir neitt
í málinu étur hver vitleysuna eftir öðr-
um, og enginn veit hveiju trúa skal.
Þorleifur Jónsson var Austfírðingur,
lögreglumaður og pólitíkus í Hafnar-
fírði, í elli sinni í Kópavogi. Um hann
samdi Jóhannes Helgi tvær æviminn-
ingabækur. Hér er vísa með hans nafni
svohljóðandi. En er það sá Þorleifur, sem
orti, hver sker úr þvf?
Óska ég þann við unaðshag
eyða dögum mínum,
svo við ævi sólarlag
sofni í faðmi þínum.
En svo dó hann auðvitað örvasa og
einn á Hrafnistu. Vill nokkur sem til
þekkir segja nokkuð um það?
Eigi vitum vér hvort það er til eftir-
breytni sem frá er sagt í þessari gömlu
vísu, en margt hefur reynt verið við
kvillum og ásóknum. Svona var einu
sinni ort:
Það er mikið þunglyndið
í þeirri konu.
Geispaði mjög, en grét þó eigi,
gjörði ’ún þetta á hverjum degi.
Hér kemur vísa sem gömul vestfirsk
kona fór alltaf með þegar hún las bæn-
imar sínar á kvöldin:
Tárin renna tftt um kinn,
tregann ber í hljóði.
Hugsaðu til mín, herra minn,
himnakongurinn góði.
J.G.J.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. ÁGÚST 1987 7