Lesbók Morgunblaðsins - 15.02.1992, Blaðsíða 3
LESBOK
[m| [pl [rI [q1 íuj [n! [il Tl! 'a! [ol [s] [ il [n[ [s]
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstraeti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Egill Eðvarðsson opnar í dag málverkasýningu í
listhúsinu Nýhöfn í Reykjavík, sem jafnframt er
4. einkasýning hans á tæpum tveimur áratugum.
Áður sýndi hann samklippur, en nú olíumálverk.
Fyrir utan að sinna list sinni, starfar Egill sem
laussráðinn við uppsetningar og þáttastjómun hjá
báðum sjónvarpsstöðvunum; til dæmis stjórnar
hann þáttunum „Á tali hjá Hemma Gunn“.
Byggingarlist
hefur gengið í gegnum byltingarkennda þróun á
síðustu 100 árunum. Gísli Sigurðsson hefurtekið
saman nokkra þætti um þá þróun og birtist sá
fyrsti hér.
Eskimóar
hafa verið ótrúlega fjarlægir okkur þrátt fyrir land-
fræðilega nálægð. í grein sem heitir „Börn norður-
ljósanna“, segir höfundurinn, Þorsteinn Antonsson
rithöfundur, að þeir hafí haft sérstæðar hugmynd-
ir um sinn innri mann. Inúíti hafði að eigin skiln-
ingi ekki eina sál, heldur margar og hver um sig
var bundin við ákveðinn líkamspart.
Listpáfi
Ugglaust eru margir, sem ekki þekkia nafnið Cle-
ment Greenberg, en hann býr í New York og er
talinn vera áhrifamesti hugsuður og gagnrýnandi
í myndlist á þessari öld. Hann er nú orðinn aldrað-
ur maður og hættur að láta til sín taka, en okkar
maður í New York, Hannes Sigurðsson, hefur hitt
hann og átt við hann ítarlegt samtal.
SIGURÐUR NORDAL
Ást
Sólin brennir nóttina,
og nóttin slökkvir dag;
þú ert athvarf mitt fyrir
og eftir sólarlag.
Þú ert yndi mitt áður
og eftir að dagur rís,
svölun í sumarsins eldi
og sólbráð á vetrarins ís.
Svali á sumardögum
og sólskin um vetrarnótt,
þögn í seiðandi solli
og söngur, ef allt er hljótt.
Söngur í þöglum skógum
og þögn í borganna dyn,
þú gafst mér jörðina og grasið
og guð á himnum að vin.
Þú gafst mér skýin og fjöllin
og guð til að styrkja mig.
Eg fann ei, hvað lífið var fagurt,
fyrr en ég elskaði þig.
Ég fæddist til Ijóssins og lífsins,
er lærði eg að unna þér,
og ást mín fær ekki fölnað
fyrr en með sjálfum mér.
Ást mín fær aldrei fölnað,
því eilíft líf mér hún gaf.
Aldirnar hrynja sem öldur
um endalaust tímans haf.
Aldir og andartök hrynja
með undursamlegum nið;
það er ekkert í heiminum öllum
nema eilífðin, guð - og við.
(1917)
Siguröur Nordal (1886-1974) var bókmenntafræðingur, rithöfundur, heimspekingur
og prófessor í ísl. fræðum við Háskóla islands 1918-1951. Hann ritaði um flest svið
ísl. bókmennta og hafði gífurlega mikil áhrif.
B
B
Leikmaður hugleiðir
Ijóðagerð
Fyrir nokkru skrifaði kenn-
ari einn grein í Morgun-
blaðinu þar sem hann
kvartaði sáran yfír því,
hversu nútímaljóðskáld
væru sniðgengin, enginn
virtist kunna neitt eftir
þau meðan menn gætu
þulið heilu ljóðaromsurnar eftir þá Tómas
og Davíð, sem manni skildist að hefðu þó
ekki verið merkileg skáld. Það hafði þó
gengið alveg fram af hinum mæta kennara
að ekkert ljóð eftir óðsnillinga nútímans
hafði verið tekið með í nýútkomið safn gam-
ansamra ljóða.
Þessi grein kom mér til að hugleiða til
hvers menn semdu ljóð yfirleitt. Ég hef það
frá einhvetjum leiðbeinanda mínum á æsku-
árum að ljóð miðaði að því að segja sögu
eða setja fram einhver sannindi og það
væri gert á þennan sérstaka hátt til þess
að vekja á efninu athygli eða festa það í
minni þess sem það heyrði eða læsi. Rím
miðaði líka að því að auðveldara væri að
festa ljóðið sér í minni. Hrynjandi og lipur
áferð átti einnig að vera í góðu ljóði. Það
gat verið auðskilið eða torskilið eftir atvik-
um. Seinna sannfærðist ég um að ekki
væri nauðsynlegt að ljóð væri rímað eða
stuðlað til þess að það væri gott og má til
dæmis um það nefna 23. sálm Davíðs og
margt fleira ágætra Ijóða. En ég hvika ekki
frá því að hvað sjálfan mig snertir verður
ljóð að segja mér eitthvað og ég verð að
skilja það til þess að ég telji ómaksins vert
að lesa það til loka.
Nú á dögum birtist mikill urmull ljóða,
bæði í blöðum og tímaritum og eins í sjálf-
stæðum ljóðabókum sem flestum er nú inn-
an handar að gefa út, skólakrökkum eins
og öðrum. Vitanlega er obbinn af þessum
samsetningi einskis virði sem ljóð og vitna
ég hvað það snertir í Jón úr Vör sem sagð-
ist varla vita hvað væri að verða úr ís-
lenskri ljóðagerð og var hann þó brautryðj-
andi í gerð órímaðra ljóða. Auðvitað er ekki
nóg að einhverri klausu sé troðið í rím til
þess að hún verði að nothæfu ljóði og víst
er um það að mikið af rímuðum samsetn-
ingi er engu merkilegra en órímaði samsetn-
ingurinn. En hvað sjálfan mig snertir verður
ljóð eða vísa að snerta mig, segja mér eitt-
hvað til' þess að ég nenni að íesa hana í
annað sinn, hvað þá að læra hana. Kennar-
inn taldi það fáfengilega kröfu að heimta
að ljóð væru einföld og auðskilin enda er
ég ekki að heimta það. Ég er í rauninni
ekki að heimta neitt. Menn mega mín vegna
yrkja eins og þeir vilja og lesa það sem
þeir vilja og það getur vel verið að ég hafi
ekki hundsvit á ljóðagerð, ég tek það ekk-
ert nærri mér þótt einhver drótti því að
mér. En það getur enginn krafist þess af
mér að mér finnist eitthvað skemmtilegt og
fallegt sem mér finnst leiðinlegt og ljótt.
Og ef ég skil ekki hvað höfundur á við eft-
ir að ég hef lesið ljóð hans með athygli
hvað eftir annað, hvarflar að mér að höfund-
urinn hafi ekki vitað sjálfur hveiju hann
var að hnoða saman. Þá skemmti ég mér
frekar yfir krossgátu en reyna við „ljóðið“
í sjötta sinn. Ég hef sér erlent ljóð sem var
þannig gert að upphafsstafir voru prentaði
hver um annan þveran, ýmist uppréttir, á
hlið eða á haus inni í ramma sem fylgdi
blaðsíðustærðinni í ljóðabókinni. Þótt ég
væri allur af vilja gerður og væri jafnvel
fáanlegur til að bera ijúgvitni ef nauðsyn
krefði, hefði enginn máttur, hvorki á himni
né jörðu, getað knúið mig til að segja að
þetta væri ljóð, hvað þá heldur gott ljóð.
Ég átti tal um ljóðlist yfirleitt við mynd-
listarmann í vetur. Hann leiddi mig út í að
viðurkenna að málverk gæti verið athyglis-
vert og jafnvel fallegt þótt það væri ekki
„af neinu“, heldur listasamsetningin ein.
Hvers vegna gæti ekki sama gilt um ljóð?
Gæti tónlist ekki verið falleg þótt hún lýsti
ekki neinu? Ég féllst á það þótt ég vildi
helst undanskilja nútímatónlist sem lætur
mjög illa í eyrum minum. Þegar ég var
búinn að karpa við hann um stund var ég
orðinn svo flæktur og ruglaður í þessu lista-
sprangi að ég þurfti að þegja lengi og ná
áttum áður en ég var reiðubúinn til að opna
munninn á ný. En þá var ég aftur kominn
í sömu spor, mér þótti og þykir enn þung-
lyndisleg og innhver rímleysa leiðinleg, ekki
síst ef engin hrynjandi er í henni og „eitt
rekur sig á annars horn“, ef engin heil
hugsun fyrirfinnst í versinu og ekki er
hægt að fylgja eftir hugsanagangi aftur
eftir „ljóðinu“.
Menn segja stundum að það sé auðvelt
að yrkja rímlaust, það geti hvert fíflið gert.
Ég er því ekki sammála. Allir geta að vísu
bullað en ég held að þá list að yrkja gott
ljóð órímað, leiki ekki aðrir en snjallir menn
og ég held líka að þeir verði að kunna til
hlítar rím, stuðlasetningu og hrynjandi eins
og byggingameistari verður að kunna til
hlítar grundvallaratriði byggingalistarinnar
áður en hann getur leyft sér að víkja út frá
viðteknum aðferðum. Þeir sem vilja verða
skáld mega ekki hlaupa til og gefa út fyrstu
yrkingarnar sínar eins og þær hefðu orðið
til fyrir guðlegan innblástur. Þeir eiga eftir
langa og stranga þroskaleið áður en þeir
geta samið nokkuð að gagni, nokkuð sem
endist lengur en æska þeirra.
Það kann að vera að Tómas og Davíð
hafi ekki talist til mestu skáldsnillinga okk-
ar tíma en þeim tókst að fá fólk til að læra
og syngja fagra söngva sem lifa lengi eftir
þeirra dag. Og þótt kennarinn fyndi fátt
nýtilegt við ljóð Jóns Helgasonar annað en
formkunnátu, hefur Jón yljað mér og fleirum
um hjartaræturnar með hinni listilegu ljóða-
smíð sinni. Ég nenni ekki að telja upp öll
þau góðu skáld sem ég les enn í dag mér
til sálubótar og andlegrar hressingar og ég
vil ekki heldur nefna til þá mörgu leirburðar-
snakka sem mér finnst ekki eiga að telja
til skálda, en matið á þessu verður persónu-
bundið eins og annað mat, mér finnst
kannske fallegt það sem öðrum fínnst ljótt
og öfugt, enda væri það meira ástandið ef
öllum þættu t.d. sömu stúlkurnar fallegar
og sömu stúlkurnar ljótar. Og ég verð víst
að sætta mig við að vera eins og ég er, að
finnast þau ljóð falleg og læsileg þar sem
saman fer lipurt og leikandi mál, haglegur
búningur og eitthvert erindi sem höfundur-
inn á við mig.
TORFI ÓLAFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15. F'EBRÚAR 1992 3