Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1993, Blaðsíða 3

LESBÖK
0 @ H ® [u] U B B H ® a m Sl [g
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthias Johannessen, StyrmirGunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsídan
Björg Þorsteinsdóttir, ein af hinum reyndari mynd-
listarkonum hér á landi með fjölda einkasýninga að
baki, opnar í dag sýningu á málverkum í Hafnar-
borg í Hafnarfirði. Af því tilefni er forsíðumyndin.
Verkið á myndinni nefnir Björg „Utan sviga“. Það
er málað með akrýllitum á striga, 1991.
KJarrskógar
og fiskur, er heiti á grein eftir Svend-Aage Malm-
berg, haffræðing á Hafrannsóknastofnun. í grein-
inni fjallar hann um vanda, sem snertir hvert manns-
barn á íslandi, nefnilega nýliðun fiskjar í sjónum
og hvort lítill eða stór hrygningarstofn gefi góða
eða lélega nýliðun. Það er fyrri grein af tveimur,
sem hér birtist.
Undrabarn
- og líka afturhaldsgaur, hefur hann verið nefndur
franski myndlistarmaðurinn Martial Raysse, sem
Laufey Helgadóttir í París skrifar um til tilefni sýn-
ingar á verkum hans, sem vakið hafa nýja og verð-
skuldaða athygli á þessum listamanni, sem þykir
skynja tíðarandann flestum betur.
Launsögn
Stéttarinnar miklu í Westminster Abbey, er heiti á
grein eftir Einar Pálsson fræðimann, sem sífellt leit-
ar að rótum íslenzkrar menningar. Segir hann að
nú megi slá því föstu að þessi krýningarkirkja Breta
verði héðan í frá íslenzkur helgidómur ekki síður
en brezkur.
BENEDIKT GRÖNDAL
í fjarska
Rauðgullinn flýr röðull ijóðar himinslóðir, myrkvast jörð, á mörkum mær blóm hvíld fá væra, hreyfast lims í ljúfum laufblæ ungu fræin, nótt um lág og leiti leiðir vængi breiða. Man eg mær á vori mynd af fjalla tindum sveif og hneig í sofinn sæ und gljúpa blæju. Hvað er nú þar áður undi margar stundir fram við fljótið dimma? Freyða báru leiðir.
Veit eg margra mætra meyja varir beygjast rósa blítt að brosi blunds um dimma stundu, brátt um bláa nóttu bjartflöktandi skarta mætir logar, líta lund og fleira stundum. Sitja enn hjá unnum áður sem þar kváðu tjaldar þétt og tildrur teit við gamla reitinn. Andar austanvindur úti þar við skúta, unnir hömrum inna orð huld burum storðar.
Húmið sveipar heima, hvílir jörð og skýlir runni, sveini, svanna, seinfyrnist ást hreina, æ því muna má eg mel og klettafelur, kvöldin mánamildu, mætt og feðra sæti. Þar var yndi undan ítrum hömrum líta kaldar út á öldu eyðilegar leiðir. Geymir unnar ómur undir hamars grundu orðin öll sem verða einum, mey og sveini.
Benedikt (Sveinbjarnarson) Gröndal, f. 1827, d. 1907, var skáld og fræði- maður og fyrstur íslendinga til að Ijúka meistaraprófi í norrænum fræðum frá Hafnarháskóla. Ötull málsvari rómantfsku stefnunnar og orti í anda hennar, skrifaði kennslubækur í náttúrufræði og mikið um fornbókmenntir.
AÐ STÖÐVA
LESFOKIÐ
egar mér er sagt að ég
sé „á leið inn í umheim-
inn“ verður mér hugsað
til Rauðhettu á leið inn
í skóginn. Og þannig fer
fleirum, til dæmis
bændum. Sumir virðast
næstum eiga von á að
þurrkast út af yfirborði
jarðar. Þeir stilltari gera bara ráð fyrir
endurholdgun, þ.e.a.s. þeir verði ekki leng-
ur til í bændalíki heldur neyðist til að
leggja annað fyrir sig. Eru það nógu hast-
arleg viðbrigði þegar maður er búinn að
vera eins í þúsund ár. Til eru þeir sem
vilja eyða hættunni af umheiminum með
lögum, svo að útlendingum verði t.a.m.
bannað að kaupa sumarbústað á íslandi
nema taka próf úr bændaskóla og lofa
að halda bæði kindur og kýr. Enn vil ég
nefna leigubílstjórafélagið Hreyfíl. Það
auglýsti í sjónvarpinu VEUUM ÍS-
LENSKT og gaf upp símann sinn. Fleiri
en ég skildu þessa þjóðhvöt í fyrstu svo,
að við ættum að hætta að hringja til
Þýskalands og Japans eftir leigubíl. Þjóð-
erniskenndin þrífst oft best á tómri skelf-
ingu.
Fyrir stuttu komst upp að sum börn
og unglingar lesa hvorki blöð né bækur.
Fyrst varð manni við eins og fundist hefði
ný dýrategund. En líklega var uppgötvun-
in af öðru tagi, þ.e.a.s. gömul sjálfsblekk-
ing varð ómótmælanleg. Auðvitað hefur
hluti þjóðarinnar alla tíð lesið fyrir heild-
ina. Hvað um það, mönnum brá illa, og
til þess að róa taugarnar var efnt til lestr-
arkeppni barna um land allt. Það varð
ellefu daga hrota. Svo fóru fjölmiðlar að
leita að þeim sem mest hefðu lesið. Gáfu
sig þá fram börn sem kváðust hafa rub-
bað af tíu þúsund síðum. Blessuð börnin
höfðu tekið þetta nákvæmlega eins og
þjóðernið bauð þeim, þ.e.a.s. í akkorði.
Þau höfðu skilið undirrót keppninnar alveg
rétt.
Við höfum kallað okkur bókaþjóð, eins
og það heiti gæfi til kynna sérstaka mann-
gerð. (Reyndar hefur orðið ekki nýst sem
skyldi í landkynningu, þar eð útlendingar
mundu ekki skilja það fremur en orðið
landkynningu.) Má það til sanns vegar
færa, svo mjög er sjálfsmynd okkar bund-
in lestri. í ljósi goðsögunnar virðast bók-
menntir stundum hafa verið síðasta
hálmstrá okkar í harðindum. Og trúlega
er þeim fáu og fábreyttu lærdóms- og
skáldskaparhefðum, sem alla tíð lifðu í
landinu, svo fyrir að þakka, að við náðum
hinum bakkanum í stökkinu yfir í nútím-
ann. Margar dvergþjóðir, sem ekki gátu
flett upp í bókum, urðu óþekkjanlegar á
fám árum eftir að hafa orðið fyrir mann-
kynssögunni á fullri ferð.
Þegar boðið gekk út, að öll börn skyldu
setjast við að lesa, og lesa sem ákafleg-
ast, sló það mig að þetta minnti á skipuleg-
ar fyrirbænir, sem oft hefur verið gripið
til í þrengingum. Enn berast fréttir af
trúmönnum er setjast einhvers staðar í
þúsundatali og loka augunum, til þess að
glæpum megi fækka og sólardögum fjölga
á heimaslóðum þeirra eða jörðinni allri.
í„Lestrarkeppninni miklu“ lásu 17.000
nemendur 60.000 bækur á ellefu dögum.
Arangurinn var jafn mælanlegur og börn-
in hefðu grafið skurð. Allt þetta andlega
átak var stílað upp á magn. í fréttatilkynn-
ingu eru lesendurnir kallaðir hestar, sam-
kvæmt gróinni málvenju, lestrarhestar.
Það orð kom til meðan hestar voru ennþá
burðar- og dráttardýr og á prýðilega við
hér.
Ég gekk vitanlega af göflunum eins
og aðrir og barði börnin áfram við lestur-
inn. Ég er uppalinn í sjónvarpsleysi, við
einn barnatíma, einn tómstundaþátt og
eitt útvarpsleikrit á viku, enda tala ég úr
miðjum hópi lestrarfíkla. Við jafnaldrar
vöndumst því frá barnæsku að við værum
lestrarhestar á heimsmælikvarða, enda
varð mér ónotalega við þegar mér skildist
að heimsmælikvarðinn gilti hvergi nema
hérna norður frá.
Bölvaðir tímarnir hafa breyst enn einu
sinni. Það ber upp á sömu árin, að loftið
fer að síga úr einni helstu goðsögninni
um Islendinga og umheimurinn gerir sig
loksins líklegan til að kasta forliðnum og
gleypa okkur. Lesmálsvinir hrökkva upp.
Draumur þeirra, að bókin og blaðið héldu
velli þótt menn væru farnir að hlusta og
horfa langtum meira en áður ætlar
kannski að bregðast. Þá verðum við ekki
lengur íslendingar. Menn mega hlaupa
upp til handa og fóta út af minna.
Ef þróunin er óvinur okkar í þessu
máli, eins og oft vill verða, þá veit ég
ekki hvort óvinurinn verður sigraður í
lestrarkeppni. Ekki vil ég segja að við
ættum að játa mannfall og hopa á hæli.
En kannski verður aldrei framar lesið jaf-
nógurlega á íslandi og frá segir í tröllasög-
um. íslendingar og lesendur eru ekki leng-
ur sama fólkið. Segjum að menning sé
ræktun og hér sé um landfok að ræða,
jarðveg sem blæs burt ef ekki verður að
gert. En úr því verður varla bætt með því
að skipa þeim, sem þegar lesa eins og
hestar, að lesa meira.
Stöðvum lesfokið. Jarðvegurinn er
frumskilyrði, hvað svo sem rækta skal.
En hvernig væri að taka áfallið til marks
um það, að tími sé kominn til að meta
gildi íslendinga í öðru en lesnum rúmmetr-
um á sekúndu eins og verið sé að mæla
fljót til virkjunar?
Enn eru komin tímamót, og okkur líst
ekki á blikuna. Við lestrarhestar skiljum
illa hvernig fólk getur verið fólk nema
það lesi í belg og biðu. Kannski er það
höfuðverkurinn.
Ásgeir Ásgeirsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. MAÍ1993 3