Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.1995, Blaðsíða 6

ist vandaðri og kannski umfram allt skyn-
samlegri. Ætli við getum ekki bara slegið
^ví föstu, að núna séu byggð betri hús.
Ég hef notað tímann til að líta í kringum
mig og sé að ýmis smáatriði eru betur
leyst en áður; þar á meðal er þakfrágang-
ur. I nýju hverfi sem ég skoðaði, Nónhæð
í Garðabæ, sá ég ágætan frágang. Og
þama er mun meiri breytileiki innan hverf-
is en tíðkast að hafa í Þýzkalandi, þar sem
strangar samræmingarreglur ákveða útlit-
ið, þar á meðal þakhalla".
En byggingarkostnaður íbúða- er hann
til muna lægri í Þýzkalandi? Líklega ekki.
Haraldur segir að fermetrinn í fullfrá-
gengnum íbúðum í fjölbýli kosti um 2500
mörk, en 5-600 mörk rúmmetrinn. Sé um
að ræða 100 fermetra, fjögurra herbergja
íbúð, kostar hún eftir þessu 250 þúsund
mörk, eða 11,3 milljónir ísl.króna. Harald-
ur segir að þá sé miðað við að baðher-
bergi séu flísalögð upp i dyrahæð, en á
gólfum er ýmist haft parket, teppi eða lín-
oleumdúkur. Nýjar þýzkar reglur fyrir fé-
lagslegar íbúðir mæla svo fyrir, að í þriggja
herbergja íbúð skuli barnaherbergi ekki
vera undir 14 fermetrum og í 4ra her-
bergja íbúð með tveimur bamaherbergjum
mega þau hvort um sig ekki vera undir
10 fermetrum. Ekki er lögð áherzla á stór-
ar stofur en þeim mun meiri á möguleika
sammna eða skiptingar herbergja eftir
fjölskyldustærðum. Til samanburðar á
verðinu má geta þess að einmitt núna er
verið að auglýsa nýjar, fullfrágengnar, 109
fermetra íbúðir í hinum nýja miðbæ Garða-
bæjar og verðið er 11 milljónir.
Enda þótt grasið sé grænna hinum
megin við lækinn sem stendur, ætlar Har-
aldur að koma heim - einhvemtíma. „Ég
stefni að því að koma heim til íslands,
þótt ég hafí vilyrði yfírmanns míns fyrir
þessari vinnu sem nú er framundan. Sem
stendur er ekki bjart yfír því að flytjast
heim. Ég er svo heppinn, að aldur er ekki
talinn skipta miklu máli þarna; það er
sózt eftir mönnum með reynslu. Almenna
reglan í Þýzkalandi er hinsvegar sú að
menn fara á eftirlaun eftir sextugt og í
síðsta lagi 64ra ára. Það er auðvitað vem-
legt happ fyrir mig að fá þetta tækifæri,
enda er ég langt í frá tilbúinn til þess að
hætta.“
Hljómleikahús á
ÓSKALISTANUM
Er eitthvað á óskalistanum - einhvers-
konar hús sem þig hefur alltaf dreymt um
að fá að teikna?
„Mig hefur alltaf dreymt um að fá að
teikna hljómleikahús, en það hefur ekki
orðið enn. Að vísu tók ég ásamt Helga,
Vilhjálmi og Hauki Viktorssyni þátt í sam-
keppni um tónlistarhús, sem þá átti að
byggja í Laugardalnum, en hefur ekki
verið byrjað á enn. En það var reyndar
önnur lausn en okkar, sem varð fyrir val-
inu. Svo það bíður eitthvað að maður fái
að gera svona draumahús að veruleika."
En Þýzkaland, þjóðfélagið, fólkið - hefur
þetta tekið einhveijum umtalsverðum
breytingum á síðustu áratugum. Haraldur
hefur haft aðstöðu til að fylgjast með þjóð-
félagshræringum í Þýzkalandi á síðustu
áratugum. Hvað segir hann um þær?
Jú, hann kveðst sjá ákveðnar breyting-
ar, ekki allar til hins betra: „Streytan er
meiri en áður, og ef ég tek mið af arkitekt-
um sem ég þekki bezt, þá hefur álagið á
þá vaxið. Samkeppnin hefur aukizt veru-
lega. Þjóðfélagið í heild er bæði hraðara
og harðara. Jafnframt eru Þjóðveijar alltaf
á verði og að hugsa um stöðu sína í ljósi
hinnar skelfílegu fortíðar.
Þjóðfélagsbreytingin hefur komið illa
niður á mannlegum samskiptum, miðað
við þáð sem var þegar ég var í Þýzka-
landi fyrir 20 árum.. Nú virðist ekki leng-
ur vera tími til þess að setjast niður yfír
ölkollu. Áður tíðkaðist að arkitektar, sem
vinna saman á stofu, verðu talsverðum
tíma í að spá sameiginlega í hlutina og
ræða þá í ró og næði. Nú er ekki lengur
tími til þess. Kaffistofan er ekki til leng-
ur. Þess í stað skjótast menn í kaffíkönn-
una og svo fer hver beint inn til sín. Það
má ekki eyða tímanum í snakk, hvað þá
að fara út á næstu krá, nema þá eftir
vinnu, en þá þurfa allir að hraða sér heim,
eða í „fitness“. Vinnutíminn er orðinn
styttri en hann var. Þessvegna þarf að
afkasta meiru. Og hjónaskilnuðum fjölgar
ört. Álagið í velmegunarþjóðfélagi eins og
Þýzkalandi hefur sínar hliðarverkanir líkt
og annarsstaðar.“
Stykkishólmur:
Yeðrið skráð
^ í 150 ár
ARIÐ 1825 flutti í Stykk-
ishólm ungur maður sem
átti eftir að setja mikinn
svip á bæinn, sýsluna og
í raun allt landið. Ekki
hefur verið haft hátt um
þennan stórhuga í sögu-
ritun fram að þessu.
Ámi Thorlacíus var fæddur 12. maí 1802 á
Bíldudal, sonur kaupmannshjónanna Ólafs
Þórðarsonar Thorlacíus og Guðrúnar Odds-
dóttur Hjaltalín systir séra Jóns Hjaltalín sem
var síðast prestur á Breiðabólstað á Skógar-
strönd, en hann samdi meðal annars Tíðavís-
ur 56 ára, annál á 168 blaðsíðum undir rímna-
hætti. Ólafur Thorlacíus hafði á skömmum
tíma unnið sig upp úr því að vera bóndasonur
í Reykjavík upp í það að vera einn auðugasti
íslendingurinn. Til skipta eftir hann kom gíf-
urlegur auður um 100.000 ríkisdalir silfurs,
sem skiptist milli sona hans tveggja Áma og
Ólafs og Guðrúnar er hann lést í Kaupmanna-
höfn í janúar 1815. Kom þá meðal annars
Stykkishólmsverslun í hlut Áma.
Skólaganga Áma var ekki með hefðbundn-
um hætti efnaðri pilta á þessum tíma. Haust-
ið 1815 fór hann utan og nam við Westens
og Brendrups. skóla í Kaupmannahöfn, sem
rekinn var í anda upplýsingastefnunar, fram
á vorið 1818. Helstu námsgreinar Áma vom
danska, þýska, franska. enska, saga, landa-
fræði, verslunarreikningur og trúarbrögð, en
einnig nam hann að einhvetju marki skraut-
skrift, teikningu og danslist, þótt ekki hafi
hann skarað fram úr í þeim námsgreinum.
Ekki lét hann þar við sitja heldur hélt hann
aftur utan haustið 1818 og þá til Björvinjar
að nema sjómannafræði en þeim fræðum lauk
með verklegri kennslu á farskipum. Lauk
hann námi í desember 1821 og var tekinn inn
í lögstétt skipstjórnarmanna í Danmörku. Var
hann síðan með fyrstu íslendingum til að
hafa á hendi skipstjórn á skipum í siglingum
milli íslands og annarra ianda. Var hann í
ferðum milli íslands og Danmerkur næstu
árin og hafði vetursetu í Kaupmannahöfn þar
sem hann kynnti sér vel menningar- og félags-
líf borgarinnar og var haustið 1824 tekinn í
„Det Forenede Borgerlige Selskab" sem var
framfarasinnaður klúbbur í anda upplýsingar.
Telja má að þarna hafí í raun verið lagður
grunnurinn að þeim mikla menningaráhuga
og framfarahugsum sem síðar einkenndi Áma
Thorlacíus allt hans líf.
Vorið 1826 gekk Árni að eiga Önnu Magða-
lenu Steenback sem var af norskum ættum
dóttir Steenback factors í Önundarfírði.
Reistu þau sér bú í Stykkishólmi og fengu
frænda Árna Jón, snikkara Hjaltalín, til að
reisa fyrir sig mikið hús sem alla tíð hefur
verið kallað Norska húsið, sennilega vegna
þess að hinir geysimiklu viðir hússins voru
fluttir frá Noregi. Hýsir það nú Byggðasafn
Snæfellinga og Hnappdæla. Fyrstu árin rak
Árni verslun og þó nokkra skipaútgerð en lét
að mestu af þeim starfa um og eftir 1840.
Sneri hann sér þá að öðrum hugðarefnum,
gerðist stórbóndi og seinna umboðsmaður
Stapa og Skógarstrandajarða. Einnig var
hann þvisvar settur sýslumaður er sýslu-
mannslaust var í sýslunni þó að ekki væri
hann löglærður maður, má á því ef til vill
sjá hversu fróður maður hann var talinn.
Áhugi Árna á fræðaiðkan var mikill. Rann-
sakaði hann meðal annars ættartölur og átti
mjög veglegt safn ættartölubóka, margar
með athugasemdum frá honum sjálfum. Fom-
fræði áttu einnig hug hans og rannsakaði
hann tímatal íslendingasagna, örnefni o.fl.
þótt ekki liggi mikið skrifað eftir hann um
þau mál. Þó birtist í Sögu íslands greinar
um ömefni „Skýringar yfír örnefni í Landn-
ámu og Eyrbyggju, að svo miklu leiti, sem
við kemr Þórsnes þingi hinu forna“ og „Skýr-
ingar yfir ömefni í Bárðar sögu og Víglund-
ar“. Bréflega félagið var merkilegt félag sem
stofnað var í tengslum við Framfarastofnun
Flateyjar. Var Ámi félagi í þeim báðum og
lét hann Bréflega félaginu í té „Tilraun til
Islendskrar Sjómannafræði af A:0: Thorlacius
I. deild.“ árið 1843. Er þar fjallað um grund-
vallaratriði logarithmareiknings, hæðarmæl-
ingar sólar, stjörnufræði fyrir skipstjórnendur
og flatarmálsreikning. Einnig skrifaði hann
sama ár ritgerð um skyldur húsbænda og
vinnuhjúa sem var að mestu leyti þýðing er-
lendrar handbókar en þó löguð „eftir ásig-
komulagi og ástandi" eins og það er orðað.
Nýmælið þar er að einnig er talað um skyld-
ur húsbænda við hjú sín en ekki einhliða um
skyldur hjúa, lesti og dyggðir.
En ekki var hann blindur á verk annarra
því hann styrkti Sigurð Breiðfjörð og kostaði
útgáfu á sumum ritum hans sem í þakklætis-
skyni tileinkaði honum Númarímur sínar og
þegar Sigurður dvaldi í Grænlandi var honum
hugsað heim til Árna:
... erindi á ofan í Hólm,
mig héma ég þekki.
ÁRNl Thorlacius, kaupmaður og út-
gerðarmaður í Stykkishólmi. Braut-
ryðjandi í reglubundnum veðurmæl-
ingum á íslandi fyrir 150 árum.
En húsið að tama mikla ekki,
hvör hefur byggt þann háa rann?
Hann Thorlacius góði mann!
Ég fer inn að hitta hann,
heilir allir að borði og bekki!
Ég skammast mín og skammast hef
og skal gera það hér eftir leingi,
að þú hefur Arni! frá mér feingið svo mikið ei,
sem Sendibréf; en þakklæti beri þessi skráin þér,
sem mig yfir Spánska sjáinn fluttir heiman á,
Og mig leiðindaróii frá,
Ég leitaði til þín, þvi lá mér á,
leingi varst ekki að segja já,
Ég var þér Hrappur, þú mér Þráinn
og þvert á móti kaupmannslögum,
boðnum neitaðir betalning
fyrir mína framsigling.
Færa þer vildi buddan hring
En ég skai þér seinna borga í bögum.
Einnig styrkti Ámi Júlíönu Jónsdóttur úr
Akureyjum við útgáfu hennar fyrstu ljóðabók-
ar „Stúlka" sem jafnfamt var fyrsta ljóðabók-
in sem útgefín var eftir íslenska konu, prent-
uð á Akureyri 1876. Árni vann mikið að stofn-
un lestrarfélaga og hafði með hendi rekstur
Amtsbókasafnsins .
Ekki er hægt að fullyrða af hveiju Ámi
Thorlacius byijaði veðurrannsóknir sínar. Má
ef til vill rekja það til náms þess sem hann
lagði stund á bæði í danska menntaskólanum
og í skipstjómarskólanum í Björgvin. Straum-
ar upplýsingarinnar lágu um heimili hans og
þar skipuðu náttúrvísindin veglegan sess.
Ámi komst í samband við marga erlenda
ferðamenn sem iðulega dvöldu á heimili hans.
Meðal annarra komu þar fransmennirinir
Gaimard og Roberts sem stunduðu meðal
annars hitamælingar og gleymdu þeir þar
hitamæli og urðu að snúa aftur til að nálgast
hann. Sjómannafræðin spilar nokkuð örugg-
Um brautryðjandann
Árna Thorlacius,
kaupmann,
útgerðarmann og bónda
í Stykkishólmi, sem hóf
reglubundnar
veðurmælingar og
skráningar 1. sept. 1845.
Eftir ÞÓRU
MAGNÚSDÓTTUR
GÖMUL myndfrá Stykkishólmi. Fyrir miðju erNorska húsið, sem svo hefur
verið nefnt, og Árni Thorlacius flutti inn frá Noregi. Þar er nú
Byggðasafn Snæfellinga ogHnappdæla.
NORSKA húsið eins og það lítur
núna út. Því er við haldið í
upprunalegri mynd.