Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1996, Blaðsíða 6

LIFANDI
LISTAVERK
Helsinki, höfuóborg Finnlands, veróur ein gf níu
menningarhöfuóborgum Evrópu árió 2000, líkt og
Reykjavík. Menningarlíf er blómlegt í borginni og
hefur hún aó sögn fróðra manna burói til að veróa
ein helsta menningarborg heims í framtíóinni — eins-
konar heimsborg í vasabroti. Mikill hugur er því í
heimamönnum eins og QRRI PALL ORMARSSON
komst aó raun um þegar hann spókaói sig í þess-
ari nyrstu höfuóborg innan vébanda Evrópusam-
bandsins á dögunum.
HELSINKI er borg and-
stæðna, þar sem austur
og vestur, fortíð og nútíð,
tækni og náttúra renna
saman í eina heild. Menn-
ingin er miðlæg í þessari
liðlega 500.000 manna
borg og hafa íbúarnir
slegið skjaldborg um arfleifð sína, forn-
Finnana, siði þeirra og trú. Framtíðin er
þeim þó ekki síður hugleikin enda er svigrúm
til sköpunar og nýbreytni óvíða meira en í
Helsinki, þar sem vindar blása úr austri jafnt
sem vestri. Og þótt borgin hafi í tímans rás
teygt úr sér og íbúafjöldinn margfaldast er
náttúran, sem fyrr, skammt undan. Sjórinn
og eyjarnar í kring setja sterkan svip á lands-
lagið og stóri almenningsgarðurinn, Es-
planadi, dregur úthverfin inn í hjarta borgar-
innar. Engan skyldi því undra að Finnar séu
stoltir af höfuðborginni sinni - Ijölbreytn-
inni, ferskleikanum og fegurðinni, eins og
borgarstjórinn, Eva-Riitta Siitonen, kemst
að orði.
Helsinki var stofnuð árið 1550 af Gustav
Vasa Svíakonungi til að etja kappi við eist-
nesku borgina Reval (nú Tallinn) sem stend-
ur hinum megin við Finnska flóa. Helsinki
reis upphaflega við mynni fljótsins Vantaa
en var færð sunnar árið 1640, þar sem hún
stendur enn. Fyrstu aldirnar voru þyrnum
stráðar. Farsótt lagði Helsinki í auðn árið
1710 og þremur árum síðar var hún brennd
til kaldra kola. Endurbyggingin tafðist vegna
ágangs Rússa og annar bruni, árið 1808,
bætti ekki úr skák.
Árið 1809 létu Svíar Finnland af hendi
og Rússar tóku við stjórntaumunum. Þremur
árum síðar lét keisarinn, Alexander I, gera
Helsinki að höfuðborg landsins í stað Turku
og upp frá því fóru hjólin að snúast. Árið
1816 var þýski arkitektinn Carl Ludvig Eng-
el fenginn til að endurskipuleggja Helsinki
frá grunni og á skömmum tíma risu margar
af nafntoguðustu byggingum borgarinnar.
í desember 1917 nýtti Finnland sér óviss-
una sem skapast hafði í kjölfar októberbylt-
ingarinnar í Rússlandi og lýsti yfir sjálf-
stæði. Á næstu áratugum festi Helsinki sig
í sessi sem miðstöð verslunar, iðnaðar og
menningar. í heimsstyijöldinni síðari sló í
bakseglin en borgin var fljót að ná sér á
strik aftur og dafnar nú sem aldrei fyrr.
Menningin í lykilhlutverlci
Hlutverk menningar og lista í finnsku þjóð-
lífi hefur farið stöðugt vaxandi frá seinna
stríði, að þvi er fram kemur í máli rektors
Lista- og hönnunarháskólans í Helsinki, Yrjö
Sotamaa. Á árunum 1950-60 segir hann að
hlutverk menningarinnar hafi verið óverulegt
- heldra fólk hafi einungis sinnt listum í
hjáverkum. Á áratugunum tveimur sem á
eftir komu urðu menning og listir hins vegar
að virkum þætti í þjóðlífínu í Finnlandi.
Gæðin jukust og þjónustan varð fjölbreytt-
ari. Á árunum frá 1970-80 haslaði menning-
in sér síðan völl sem ómissandi þáttur í þjóð-
lífínu. Hún var orðin aðlaðandi og borgirnar
kostuðu kapps um að gera henni hátt undir
höfði. í dag segir Sotamaa engum vafa undir-
órpið að menningin gegni lykilhlutverki í
Finnlandi - vísi beinlínis veginn til framtíð-
ar, sé ein af meginstoðum nýs hagkerfis og
hafi mótað nýjan lífsstíl í borgum.
f ijósi þessa aukna vægis menningar og
lista afréðu yfirvöld í Helsinki að láta gera
úttekt á menningarlífi borgarinnar fyrir
tveimur árum. Glöggt er gests augað og var
Charles Landry, stofnandi eins virtasta ráð-
gjafarfyrirtækis Bretlands á sviði menningar,
Comedia Consultancy Ltd., kvaddur á vett-
vang. Hefur hann skilað af sér skýrslu sem
nefnist Helsinki - Lifandi listaverk.
„Það má líta á Helsinki sem lifandi lista-
verk, þar sem menningarlífíð veitir borginni
innblástur með hrífandi og fágætum hætti.
Fyrir vikið hefur Helsinki burði til að verða
fyrirmynd annarra borga, þar sem menningin
felur í senn í sér finnskar hefðir og vilja til
nýsköpunar og tilraunastarfsemi. Skýrslan
er öðrum þræði kölluð Helsinki - Lifandi
listaverk til að fanga athygli allra sem koma
að menningarstarfi í borginni. í hugmyndinni
felst takmark sem þarf að ná en menningar-
iífið í heild sinni er ekki eins blómlegt og
efni standa til, þar sem viðhorfí og skipulagi
er sumstaðar ábótavant,“ segir Landry sem
hefur verið í forsvari fyrir hátt í hundrað
verkefni af líkum toga og ætti því að vita
hvað hann syngur.
Landry gerir grunngerðina fyrst að umtals-
efni - til lítils sé að reka nútímalega menning-
arborg með 19. aldar aðferðum. „Slík borg
verður því að vera frjó á fleiri sviðum en
bara menningarsviðinu, svo sem efnahags-
sviðinu, stjórnmálasviðinu og stjórnunarsvið-
inu. Þessi skilyrði uppfyllir Helsinki,“ segir
ráðgjafinn.
Tæknilega sinnuó þjóó
Tækni er annað undirstöðuatriði menning-
ar sem hann nefnir og á því sviði standi
Helsinkibúar vel að vígi. Finnar séu til að
mynda virkustu notendur alnetsins á eftir
Bandaríkjamönnum og Bretum. „Finnar eru
afar tæknilega sinnuð þjóð sem stafar ugg-
laust af því að Finnland hefur að mörgu leyti
verið einangrað land og nú vilja íbúarnir
gera það, einkum Helsinki, miðlægara í heim-
inum. Þá er rökrétt að grípa til tækninnar."
Þriðji kosturinn sem Landry hefur komið
auga á er fólginn í þeirri staðreynd að þjóðfé-
lagið er svo til stéttlaust. „Þetta auðveldar
Finnum að snúa bökum saman á vettvangi
menningarinnar og samræma hina ýmsu
þætti hennar. Þá sameinar tungumálið, sem
er afar sérstakt, landsmenn, svo ekki sé
minnst á hina nafntoguðu finnsku þögn.
Finnar eru eina þjóðin sem ég hef kynnst sem
hefur efnt til málþinga um þögn, eins mót-
sagnakennt og það er!“
Og hinn breski gestur heldur áfram á sömu
nótum: „Þá eru andstæður Finnum mjög að
skapi, svo sem hitinn í gufuböðunum og kuld-
inn í vötnunum. Fyrir tilstilli þessara and-
stæðna fá þeir útrás. Er þetta dæmi um sér-
kenni sem gerir Helsinki frábrugðna öðrum
HELSINKI - ein af menningarhöfuðborgum Evrópu árið 2000. Horft til vesturs yfir
meðal annars Uspenski dómkirkjuna, höfnina, markaðstorgið, Forsetahöllina, Ráðhús-
ið, Esplanadi og Sænska leikhúsið.

Morgunblaóió/Orri Páll
GEORG Dolivo framkvæmdastjóri verkefnisins Helsinki 2000 og breski ráðgjafinn Char-
les Landry við markaðstorgið, sem Helsinkibúar hafa mikið dálæti á.
borgum. Myrkrið er einnig dæmi um sér-
kenni sem full ástæða er til að virkja í þágu
menningarinnar og sé vel haldið á spöðunum
má gjörbreyta ímynd borgar eins Helsinki
með lítilli fyrirhöfn. ímynd er nefnilega lykil-
atriði ætli borgir sér að höfða til hins alþjóð-
lega samfélags. Imynd og raunveruleiki hald-
ast hins vegar ekki alltaf í hendur og slíkt
ber að varast. Ég fullyrði til dæmis að ímynd
Mílanó sé mun glæsilegri en raunveruleikinn.
Að mínu mati er þessu öfugt farið í Hels-
inki, því miður.“
Landry segir smæð þjóðfélagsins jafnframt
til þess fallna að laða að gesti, svo ekki sé
minnst á lága glæpatíðni, sem sé þáttur sem
ekki megi vanmeta því fólk setji öryggið
undantekningarlaust á oddinn. „Þá hefur
danskunnátta Finna komið mér í opna skjöldu
en það ku vera einstök upplifun að dansa
tangó á köldu vetrarkvöldi við miðaldra
Finna.“
Vasabrotsúlgófa af heimsborg
Með hliðsjón af þessum ummælum þarf
ekki að koma á óvart að Charles Landry sé
þess sinnis að Helsinki hafi burði til að verða
ein helsta menningarborg heims í framtíðinni
- einskonar heimsborg í vasabroti. Að hans
mati eru þó nokkur Ijón á veginum og kjarni
vandans felist í því að Finnar séu einfaldlega
of skipulagðir. Fijóar borgir verði að vera
sveigjanlegar og umfram allt leyfa sér að
gera mistök annað veifið, því af þeim sé
mestur lærdómur dreginn. Finnar séu hins
vegar ragir við að renna blint í sjóinn. „Þá
er formgerð menningarlífsins gríðarlega mik-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. SEPTEMBER 1996