Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 20

FAGAÐUR DON GIOVANNI
OG BLÓÐHEIT AIDA
Don Giovanni og Aida eru ólíkar óperur og sama
á vió uppsetningu þeirra á Konunglega í
Kaupmannahöfn eins og SIGRUN DAVIÐSDOTTIR
komst að.
DÖNSKU leikhúsin eru óð-
fluga að opna þessar vik-
umar og þá líka Konung-
lega leikhúsið, sjálft
flaggskipið. Af óperum
eru Don Giovanni og Aida
á dagskrá. Tómas Tómas-
son syngur Masetto í sér-
lega glæsilegri og vel heppnaðri uppsetningu
á Don Giovanni. Þessar tvær sýningar eru
firna ólíkar: í Don Giovanni virðist allt ganga
upp í æðra samhengi. Aida er öldungis ekki
jafn vel heppnuð, en sjálfurtónlistarflutning-
urinn ekkert minna en hrífandi.
Síónraen gleói eg
harmóniskur flutningur
Fyrsta sýnin í Don Giovanni, sviðið þar
sem Donna Anna kemur hlaupandi á eftir
flagaranum, sem hefur dregið hana á tálar,
gefur strax fyrirheit um það sem koma skal:
Stílhreint svið, fallegir litir og áhugaverð
form. Húshlið með ávölu sniði, í laginu eins
og braggagafl, þó það hljómi ekki vel, skor-
in gangi og stiga, sem standa út. Síðar kem-
ur í Ijós að gangurinn liggur aftur úr hús-
hliðinni, sem er á sviði er snýst
og hreyfanleikinn er ríkulega
notaður. Litirnir, grátt, gult og
hvítt eru góður bakgrunnur
fyrir búningana, sem eru í bláu,'
svarbláu, hvítu og rauðu og
saman mynda þessir litir einkar
þægilega og áhugaverða heild.
Búningamir voru með barokk-
sniði, en öldungis engir ná-
kvæmir tímabilsbúningar. Upp-
færslan leysir af hólmi eldri
uppfærslu frá síðasta áratug,
sem var mjög með hefðbundn-
um brag og ekki sérlega áhuga-
verð á neinn hátt. Nú kveður
við nýjan tón.
Don Giovanni var í svörtum
fötum með spænskum blæ,
undirstrikað af myndarlegu
tagli söngvarans. Leporello var í röndóttum
buxum með axlabönd og í ermalausum bol,
sem var ögn í trúðsstíl, en ekki þó meira
en hugmynd í þá átt. Búningar Donnanna
Önnu og Elviru og Don Ottavios voru með
skýmm barokklínum, en Zerlina var eins
og á barokkundirkjól, sem virtist kannski
eiga að undirstrika dulitla léttúð í fari henn-
ar og það er umdeilanlegt. Vissulega er hún
eins og bráðið vax í höndum flagarans, en
það eru þær nú hinar líka - og ekki má
gleyma að óperan ber með sér andblæ þess
tíma þegar húsbóndavaldið var ærið áþreif-
anlegt, ekki síst fyrir konur í aðstöðu Zer-
línu.
Það má deila um hvort gamaldags svið
með raunsæjum blæ gerir söngvurum auð-
veldara fyrir í leik sínum eða styður þá á
einhvern hátt, en fyrir áhorfendur ýtir það
vísast undir tilfinningu á hvar sögunni vindi
fram og hveijar aðstæður séu. Einfalt og
stílfært svið styður ekki blekkinguna á sama
hátt og ef yfirbragðið á ekki að vera dauft
og óáhugavert þá þurfa söngvararnir að
sýna töluverð tilþrif - og það voru þeir sann-
arlega færir um.
Síðasti Don Giovanni sem ég sá var upp-
færsla í Deutsche Oper í Berlín um pásk-
ana. Þeir eru greinilega ekki haldnir neinni
nýjungagirni þar, því sú upp uppfærsla var
orðin yfir tuttugu ára gömul og helst áhuga-
verð fyrir að geyma í sér hugmyndir átt-
unda áratugarins, sem ekki hafa staðist
tímans tönn. Þar var nefnilega hið félags-
lega raunsæi í hávegum haft. Don Giovanni
var ekki sleginn fordæmingu eða refsingu
að handan fyrir ósiðlegt athæfi sitt og kald-
hæðnislegt framferði við kvenfólk jafnt sem
karla, heldur fékk hann bara hjartaslag.
Þegar styttan talar til hans fyrst í kirkju-
garðssenunni fær hann fyrstu aðkenninguna
og eins og grípur sér um hjartastað með
sársaukagrettu. Þegar draugurinn sækir
hann sér maður auðvitað ekki drauginn,
heldur bara sígur Don Giovanni saman eins
og með hjartaslag. Þeir sem halda upp á
þau augnablik óperunnar, þegar draugurinn
manar flagarann til að rétta sér höndina
máttu þola að sjá flagarann bara engjast í
sársauka, þar til hjartað brast.
En uppsetning Konunglega leikhússins
er í núinu og ekki í fortíðinni, allt raunsæi
löngu lagt að baki og Don Giovanni þarf
heillum horfinn að horfast í augu við draug-
inn og fordæmingu sína, sem hann kemst
ekki undan, þó Leporello reyni að koma
honum til hjálpar með því að segja að hús-
bóndinn hafí ekki tíma. En einmitt. .. Tími
flagarans er útrunninn, hefndin er yfír hon-
um. Þessi átök og hryssingsleg og tilfinn-
ingasnauð fangbrögðin við kvenfólkið áður
túlkaði hinn danski Per Hoyer sterklega.
Hann er ekki yfirþyrmandi „macho“-mann-
gerð, en lúmskur og slægur.
Andstæðan við Johan Reuter
sem Leporello, herra og þjónn,
skilaði sér vel, en hefði kannski
alveg mátt vera skarpari. Það
er þó ekki útilokað að sá sem
fyrst sá þá tvo í holdtekningu
Kristins Sigmundssonar og
Bergþórs Pálssonar sé svo mót-
aður af góðum samleik þeirra
að erfítt sé að losna við þann
samanburð, þar sem einmitt
þetta herra og þjónssamband
var svo meistaralega útfært.
Stephen Milling fer með hlut-
verk föður Önnu og þó hann
geti ekki leynt því að hann er
sjálfur ungur að aldri í hlut-
verki gamals manns þá er rödd-
in glæsileg. Framkomuna vant-
ar kannski ögn hinn valdsmannlega blæ, en
hann nær þunga í tortímingarsenunni í lokin.
Donnurnar tvær voru sungnar af sænsku
söngkonunni Iréne Theorin sem Donnu Önnu
og Elsebeth Lund sem Elviru og það var
eftirminnileg frammistaða. Það ýtir alltaf
undir snúna kaldhæðni óperunnar ef Don
Ottavio er nægilega heybrókarlegur til að
áhorfandinn skilji kvöl Önnu, sem hefur
upplifað flagarann og vill nú aukaár í sorg
til að jafna sig eftir föðurinn - en kannski
líka í von um að einhver burðugri karlmað-
ur en Don Ottavio birtist. Michael Kristens-
en virtist nokkuð áræðinn og þegar kom að
aríunni „II mio tesoro intanto“ var áhorfand-
inn tilbúinn að njóta hennar, því hann kom
fírna vel fyrir. En þegar hann var meira en
hálfnaður sló hann allt í einu yfir í gríðar-
legt píanissimo og hallaði sér upp að grind-
verki, eins og hann vildi helst fela sig þar
á bak við. í hléinu kom skýringin: Hann var
orðinn lasinn og annar stökk inn. Sá söng
vel, en leikur hans var meira eins og hann
væri að skemmta sér á sviðinu og kannski
ekki von að hann næði að komast inn í
annars mjög yfirvegaðan hreyfi- og leikstíl
óperunnar.
Bændaliðinu var glæsilega stýrt af Tóm-
asi Tómassyni, sem sannarlega var ekki til-
búinn að láta undan fyrir flagaranum, þó
herramaður væri. Tómas var aðsópsmikill á
sviðinu og söngurinn er honum öldungis í
blóð borinn, svo unun var á að hlýða. Elisa-
bet Halling sem Zerlina var létt og leikandi.
Stjórnandinn Dietfried Bernet hélt uppi
hröðu tempói, sem féll vel að heildarbrag
sýningarinnar. Bernet hefur stundum verið
Tómas
Tómasson
ÚR Aidu.
DON Giovanni
gagmýndur hér fyrir að þjösnast svolítið
áfram með hljómsveitina, en hvort sem það
var honum að þakka eða leikstjóranum þá
var sýningin alveg laus við að virðast svolít-
ið langdregin eins og Don Giovanni hættir
stundum til. Hér small einfaldlega allt sam-
an, tónlist, söngur, leikur og hið sjónræna.
Þessi sýning þolir alveg að vera á takteinum
hússins næstu árin.
Aida meó aukahljóóum
Arið 1869 var Súezskurðurinn opnaður
og sendi egypska strauma um Evrópu. Það
var svo 1871 að ópera Verdis um ástir, af-
brýðissemi og hefndir á forn-egypska vísu
var frumsýnd í Kairó. í Aidu á Konunglega
er óperan látin gerast á tímum frumflutn-
ingsins, svo egypska prinsessan Amneris er
eins og bresk hefðardama búsett í Egypta-
landi og senan þar sem hún er í dyngju sinni
með ambáttum er eins og salon hefðarfrú-
ar, þar sem egypskar dansmeyjar koma í
heimsókn. Þessi heildarhugmynd gengur þó
ekki sérlega vel upp, þar sem prestar í forn-
legum klæðum ganga um og Radames í
herforingjabúning frá síðustu öld er af her-
dómstól dæmdur til að deyja lokaður inni í
dýflissu hofsins. Að flestu leyti er þetta ótta-
lega mislukkað, því það koma stöðugt upp
andstæður í þessum síðtímaramma og svo
sjálfu efni og texta óperunnar.
Þeir sem hafa velt fyrir sér hvað hafi
mest áhrif: sviðsetning og búningar eða
söngurinn og flutningur, geta með þessari
dönsku Aidu komist að raun um að góður
flutningur sigrar allar hindranir. í upphafi
tilkynnti rödd í hátalara að Katja Lytting,
í hlutverki Amneris, væri ekki vel fyrirköll-
uð, en ætlaði samt að syngja. Þegar leið á
óperuna hvíslaði sessunautur minn að ef hún
væri svona, þegar hún væri illa fyrirkölluð,
þá vildi hann gjarnan vita hvernig hún væri
þegar hún væri vel fyrirkölluð. Hún var ein-
faldlega hrífandi, bæði glæsileg á senu, lék
af hlýju og innlifun og átti ekki í erfiðleikum
með sönginn. Angist hennar þegar yfirvof-
andi dómurinn yfir Radames er henni ljós
var hjartaskerandi.
Það var ekki alveg auðvelt fyrir sjálfa
Aidu, Audrey Stottler, að koma inn á sviðið
eftir að hin glæsilega Amneris hafði sungið
um ást sína á Radamesi og þann keppi-
naut, sem Aida væri henni. Stottler er frem-
ur lágvaxin og afar umfangsmikil og það
getur enginn búningur hulið, en hún er slík
söngkona og svo öflugur túlkandi að allt
víkur fyrir túlkunarhæfileikum hennar. í
lokin skvetti hún úr klaufunum, þegar hún
tók við öflugu lófaklappi og virtist ekki síð-
ur hrifin af áhorfendum en þeir af henni. í
sameiningu sköpuðu þessar söngkonur og
svo Sidwill Hartmann, sem Radames, Christ-
ian Christiansen sem Ramfis, Stephen
Milling sem Egyptakonungur og Sergei
Leiferkus sem Amonasro áhrifamikinn hóp
öflugra flytjenda, sem gerðu að engu mis-
lukkað útlit uppfærslunnar.
í gryíjunni stýrði Christian Badea sam-
stilltri hljómsveitinni. Þarna á fyrsta bekk
að baki Badea þyrluðust svitadroparnir yfir
hljómsveit og næstu áhorfendur, sem einnig
fengu að heyra átakastunur og dimmt söngl
hans í átökunum við Aidu. Þegar Stottler
fetaði sig yfir sviðið brakaði í þiljunum og
ófáir áhorfendur voru þjakaðir af hóstaköst-
um, sem greinilega eru ekki síður algengur
kvilli í þijátíu stiga hita en fimbulfrosti. En
allt þetta, mínus kannski hóstinn, gerði ekki
annað en að auka áhrif ákafa og hita, sem
stöfuðu af mögnuðum flutningi samstilltra
listamanna.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997