Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1998, Blaðsíða 6
FELAGSHEIMILI
LISTAMANNA
EKKI SÍÐUR
EN SAFN
Framkvæmdarstjóri Nýlistasafnsins, arkitektinn og
myndlistarmaðurinn Ragnheiður Ragnarsdóttir, telur
mikilvægt að safnið þróist ekki í ótt að opinberum söfn-
um og segir að slíkt myndi marka endalok þess. I við-
tali við HULDU STEFANSDOTTUR lýsir hún starfsemi
safnsins og horfir til framtíðar.
Morgunblaðið/Kristinn
MYNDLISTARKONAN Ragnheiður Ragnarsdóttir er fyrsti og eini launaði starfsmaður Nýlista-
safnsins og hefur gegnt starfi sínu sl. 5 ár.
NÝLISTASAFNIÐ hefur
alltaf búið við þröngan
fjárhag en þrátt fyrir það
hefur því tekist að skipa
verðugan sess í íslensku
myndlistarlífi auk þess
sem hróður þess hefur
borist víða erlendis. Á
sama tíma hefur starfsemi opinberu safnanna
tekið umtalsverðum breytingum frá því sem
var fyrir 20 ánjm, en Ragnheiður telur framtíð
Nýlistasafnsins ekki felast í þróun í átt að op-
inberum söfnum. Þess í stað vill hún leggja enn
frekari áherslu á félagslegan og lifandi þátt í
starfsemi safnsins, þann þátt sem hefur gert
það að n.k. „heimili" myndlistarmanna. I því sé
sérstaða þess fólgin.
Reglur Nýlistasafnsins kveða á um að félög-
um þess beri að gefa reglulega verk til safnsins
og á það nú safn um 2.000 verka innlendra og
erlendra listamanna frá árunum eftir 1960.
Þegar listaverkaeign safnsins var flutt þaðan
voru verkin mynduð og skráð inn í tölvu til að
auðvelda aðgang að helstu upplýsingum. Meðal
verka i eigu Nýlistasafnsins eru verk eftir
marga heimsþekkta erlenda listamenn sem
sýnd hafa verið í safninu, eins og verk eftir
Joseph Beuys, Richard Hamilton, Jan Voss,
Douwe Jan Bakker, Peter Angermann, John
Armleder, Geoffrey Hendriks, Jan Knap, Alan
Johnston, Franz Graf, Robert Filiou og Dieter
Roth, sem hefur fært safninu að gjöf fjölda
margvíslegra verka sinna. Þá er í eigu safnsins
eitt stærsta bókverkasafn hér á landi og síðar í
sumar verður haldin sýning á bókverkum Diet-
ers Roths í tengslum við ráðstefnu um norræn
bókverk sem bókasafn Myndlista- og handíða-
skóla íslands gengst fyrir. Af því tilefni tekur
safnið þátt I útgáfu bókar sem nefnist Smá-
smíðar eftir Gunnar Harðarson. Hún fjallar
m.a. um íslensk bókverk sem gerð hafa verið á
undanförnum 20 árum.
Safn eða sýningarsalur?
Áður fyrr voru reglulega haldnar sýningar
á verkum í eigu safnsins, „verkin tekin út og
viðruð," eins og Ragnheiður orðar það, en
minna hefur farið fyrir slíkum sýningum á síð-
ustu árum, m.a. vegna ásóknar listamanna í
sýningaraðstöðuna. „Á ársfundi safnsins í síð-
ustu viku var rædd tillaga frá félagsmanni um
að hluti safnsins yrði tekin undir reglulegar
sýningar á listaverkaeigninni. I ljósi þess að
sýningarsölum hefur fjölgað og safneignin hef-
ur legið í dvala má vel vera að þetta sé tíma-
bært og brýnt. Til að hægt sé að standa þolan-
lega að slíku framtaki þurfa að koma til fleiri
styrkir en auk þeirra verka sem þegar eru
komin í hendur safnsins er enn mikill fjöldi
verka sem ekki hefur verið hægt að innheimta
af listamönnum vegna aðstæðna í safninu. Þar
sem Nýlistasafnið hefur ekki fjárhagslegt bol-
magn til að standa undir nauðsynlegri rann-
sóknarvinnu, viðhaldi og skráningu listaverk-
anna hefur það verið rætt meðal félagsmanna
og stjómar að ef til vill ætti að koma safneign-
inni í fóstur til aðila sem hafa þá skyldu að
varðveita og hlúa að listasögunni. Hér kemur
Listasafn íslands sterklega til greina sem fóst-
urforeldri.
Nýlega voru gerð samningsdrög við Listasafn
Reykjavíkur um að annast listaverkagjöf Diet-
ers Roths til safnsins, að gefnu samþykki lista-
mannsins. Gjöfín telur um 30 þúsund lit-
skyggnur af öllum húsum í Reykjavík Ijós-
mynduðum á tveimur tímabilum."
Ragnheiður segir vissulega ábyrgðai-hluta að
fara með svo mikið safn og telur álitamál hvort
hlutverk Nýlistasafnsins sé að axla þá ábyrgð
eitt. Aðaláherslan og kraftamir hafi ætíð farið í
sýningarstarfsemina. „Eftir að sýningarsölun-
um fjölgaði á síðasta ári hafa stundum verið of
margar sýningar í safninu í einu, þannig að fók-
usinn á einstaka viðburð hefur dottið niður. Þá
hefm’ heildaryfirbragð sýninganna verið gagn-
rýnt og þótt helst til óreiðukennt," segir Ragn-
heiður. Þetta sé þó ekki hrein tilviljun heldur
einnig meðvituð stefna fyrrverandi stjórnar þar
sem áhersla var lögð á fjölbreyttni og fjör. „Ég
sé fyrir mér að í framtíðinni mætti vera með
þríþættar sýningar í safninu. Boðssýningar á
verkum erlendra listamanna, sýningar inn-
lendra listamanna og fastar sýningar á verkum
úr eigu safnsins sem stæðu lengur yfir en hefð-
bundnar sýningar í safninu. Aherslan yrði þó
áfram á safnið sem sýningargallerí og það fé-
lagsheimili listamanna sem safnið hefur alltaf
verið.“ Boðssýningum hefur reyndar fjölgað á
síðustu ámm og Ragnheiður segir að safninu
berist svo mikið af umsóknum frá útlöndum að
hægt væri að reka það með sýningum erlendra
listamanna einum saman.
Starfsemi safnsins er byggð á þátttöku fé-
FORMAÐUR stjórnar Nýlistasafnsins,
Pétur Orn Friðriksson, var endurkjörinn
á ársfundi safnsins í síðustu viku. Stjórn-
armeðlimir stoppa ekki lengi við í emb-
ætti sínu og einn meginkostur Nýlista-
safnsins er hinar öru mannabreytingar
og sífellt nýjar áherslur í stjórnun safns-
ins. Nýlistasafnið er því líkast kenjótri
skepnu sem erfítt að henda reiður á. Pét-
ur Orn segist vona að svo verði áfram
um ókomna tíð.
„Ég hef upplifað það að mál sem litið
er ákveðnum augum hjá stjórn safnsins
eitt árið hefur síðan fengið allt aðra
meðhöndlun það næsta, þegar ný stjórn
er tekin við,“ segir Pétur Orn. „Þannig
hefur alltaf loðað við þetta safn passlega
mikið stjórnleysi. Þetta er vettvangur
sem er tilbúinn til að taka við öllu sem er
frjótt, - þó að það heiti safn. Og mér
fínnst vert að varðveita þetta einkenni
sérstaklega í umhverfí dagsins í dag þar
sem allt þarf að vera í föstum skorðum.
Við erum með nóg af slikum menningar-
stofnunum og Nýlistasafnið þarf ekki að
vera þannig líka.“
I augum margra er Nýlistasafnið eins
og hver önnur menningarstofnun og Pét-
ur Örn segir að það sé líka allt í lagi.
„Sýningar Nýlistasafnsins
miðast við að listamaður-
inn hugsi ekki bara um
listaverkið sjálft heldur
einnig umhverfið og um-
gjörð salarinns. “
lagsmanna. Árlega er skipuð ný stjórn Nýlista-
safnsins með formanni og fjórum meðstjórn-
endum auk þriggja varamanna. „Þó að safnið
sé nú komið á svo til fasta styrki frá ríki og
borg þá starfar það enn sem grasrót og í þessu
húsi Iiggja mörg ársverk í sjálfboðaliðavinnu
listamanna. Tengsl félagsmanna í gegnum nám
sitt við listamenn í öðrum löndum mynda sam-
skiptanet sem leitt hefur margar góðar sýning-
ar erlendis frá til safnsins. Veg og vanda að
þessum sýningum má þakka þeim félagsmönn-
„Uppbygging safnsins er engu að síður
með allt öðrum hætti en venjan er hjá
söfnum og sem dæmi þá höfum við engan
forstöðumann við Nýlistasafnið, grund-
völlurinn er breiðari og opnari en for-
stöðumannskerfí bíður upp á. Athyglis-
vert er að sjá að við nýja sjórnskipan fyr-
ir Listahátíð var tekið upp svipað fyrir-
komulag og hjá Nýlistasafninu.“
Upphaflega átti að fara saman í safn-
inu söfnun og varðveisla listaverka fé-
lagsmanna og fastar myndlistarsýning-
ar. Pétur Örn segir að þróunin hafí orð-
ið sú að þessir tveir þættir hafí fjarlægst
hvor annan og menn kannski að átta sig
á því að þetta tvennt fari ekki saman í
starfsemi safnsins. „Þetta er spurning
sem félagsmenn hafa spurt sig að, hvort
list hætti ekki að vera list þegarhún
kemur inn á safn,“ segir Pétur Örn.
„Safn og myndlistarsýningar eru tveir
ólíkir hlutir og svo mikið er ljóst að eins
og stendur hefur safnið ekki fjárhags-
lega getu til að sinna fræðslustarfí og
sýningum á eldri verkum öðruvísi en að
hengja þau upp á vegg. Spurningin er
líka sú hvort það sé yfirleitt hlutverk
Nýlistasafnsins að standa undir slíku
fræðslustarfi."
um sem stungið hafa upp á þeim. Við höfum þó
ekki sóst eftir því að bjóða eingöngu upp á sýn-
ingar „stórstjarnanna" heldur ber safnið sig
meira eftir að koma því á framfæri sem er í
deiglunni hér á landi hverju sinni,“ segir Ragn-
heiður.
,Á síðasta ársfundi voru teknir inn í safnið 15
nýir meðlimir sem er mun fleira en vanalega
og það má greinilega merkja kynslóðaskipti
meðal félagsmanna. Gamli kjarninn heldur sig
til baka eða er í óða önn við að setja upp ný
söfn samanber Níels Hafstein sem í maí n.k.
opnar Safnasafnið á Svalbarðseyri. Kornungir
félagsmenn eru komnir inn í stjórn - fólk sem
aðeins hefur litið listaverkaeignina augum á
bókum og heldur jafnvel að undir safninu sé
kjallari eða að safnið teygi anga sína langt nið-
ur Laugarveginn bakatil. Ég má til með að
minnast aðeins aftur á Níels Hafstein en hann
var formaður hér í 12 ár samfellt og að öðrum
ólöstuðum er hann sá sem safnið á mest að
þakka, enda er hann stundum talinn vera báðir
foreldrar þess.“
Sýningarstjóri er óþarfur
Ragnheiður er ekki sátt við þá stefnu sem
listheimurinn virðist vera að taka í átt til oft og
tíðum einræðislegra stjórnunarhátta sýningar-
stjórans eða kúratorsins. Hún er þess fullviss
að listamenn ráði sjálfir við að stjórna uppsetn-
ingu sýninga. „Sýningar Nýlistasafnsins miðast
við að listamaðurinn hugsi ekki bara um lista-
verkið sjálft heldur einnig umhverfið og um-
gjörð salarinns. Listamaðurinn hefur öðlast
þjálfun í slíku og honum þarf ekki að fjarstýra
af sýningarstjórum. Skoðun mín er sú að þegar
sýningarstjórinn hefur lagt grunninn að allri
umgjörð sýningarinnar þá er hann orðinn höf-
undurinn." Framkvæmd afmælissýningar fé-
lagsmanna sem nú stendur yfir í safninu er
lýsandi fyrir það traust sem safnið sýnir lista-
mönnunum sjálfum. Safnið lagði til nagla og
hamar og síðan var félögunum boðið að koma
og hengja upp verk sín nákvæmlega eins og
hverjum sýndist. „Nýlistasafnið er einungis
umgjörð eða grunnur, ákveðið verkfæri sem
ekki nýtist nema til komi aðilar sem hafi áhuga,
þor og vit til að beita því,“ segir Ragnheiður.
Aðspurð hvernig hún sjái framtíð Nýlista-
safnsins fyrir sér segist Ragnheiður helst vilja
sjá félagsanda myndlistarmanna efldan. „For-
veri minn, Níels Hafstein, átti sér stóran
draum um að safnið fengi til umráða stæðileg-
ustu húsin allt í kringum okkur svo hér mætti
rísa glæsilegt nútímalistasafn. Sjálf sé ég fyrir
mér að safnið gæti nýtt eitthvert af þeim for-
húsum við Vatnsstíginn sem nú hýsa iðnaðar-
starfsemi sem á síður heima í miðbænum. Þar
mætti koma fyrir vinnustofum listamanna,
gestavinnustofum erlendra og innlendra lista-
manna, verkstæði, kaffihúsi ofl.
Aðstaða til endurmenntunar listamanna er
nokkuð sem við höfum hug á að koma okkur
upp í framtíðinni en lengi hefur verið rætt um
nauðsyn þess að safnið búi yfir tæknibúnaði,
listamönnum til afnota við listsköpun sína.“
Hún bætir því við að safnið eigi vísi að tækja-
kosti, tvær tölvur, skanna og tökuvél, en allan
útbúnað til að vinna myndbönd og sýna, skorti.
PASSLEGA MIKIÐ
STJÓRNLEYSI
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. APRÍL 1998