Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Blaðsíða 16
Morgunblaðið/Orri Páll
KIASMA, nýja samtímalistasafnið í Helsinki.
„Það er sammerkt með myndlist og byggingarlist að
bæði listform gera kröfu um skynnæmi og algjöra ein-
beitingu áhorfandans. I Kiasma rennur þessi skynjun
saman í eina heild - heild sem er eitthvað annað og
meira en listformin tvö samanlögð. Kiasma er ný vídd í
hönnun listasafna/ segir Tuula Arkio, forstöðukona
samtímalistasafnsins í Finnlandi, Kiasma, sem opnað
var á dögunum. ORRI PALL ORMARSSON var við-
staddur opnunina, sem í sjálfu sér var menningarsögu-
legur viðburður, og segir frá safninu, en Finnar ætla sér
stórt hlutverk á sviði menningar og lista í framtíðinni.
FINNAR eru framsækin þjóð. Þetta
jaðarríki, sem liggur á mörkum
austurs og vesturs, ætlar sér stórt
hlutverk í samfélagi þjóðanna þeg-
ar ný öld er í aðsigi. Hlekkjum hlé-
drægni og einangrunar hefur verið
varpað fvrir róða og við tekið hug-
myndir sem einkennast af víðsýni,
metnaði og athafnaþrá. Á þetta ekki síst við á
sviði menningar og lista, þar sem Finnar hafa,
öfugt við okkur Islendinga, komið auga á skýr
sóknarfæri - færi til að brjótast til forystu í
nýrri og breyttri Evrópu. Um það er verkefnið
Helsinki - menningarborg Evrópu árið 2000
gott dæmi en markmið þess er einfalt: Að gera
höfuðborg Finnlands að einni helstu menning-
arborg álfunnar. Háleitt markmið en í Ijósi
samhents átaks og óbilandi áhuga alls ekki frá-
leitt. Reykjavík er, sem kunnugt er, einnig ein
af menningarborgum Evrópu árið 2000. Veit
einhver hver markmið hennar eru?
Liður í þessari sókn Finna til sæmdar er
bygging samtímalistasafns í miðborg Helsinki,
mikils, áberandi og óhefðbundins húss, Ki-
_ asma, sem sýnir, svo ekki verður um villst, að
Finnum er fúlasta alvara. Þeir vita líka um
hvað málið snýst, það stoðar ekki að bíða enda-
laust eftir því að heimurinn taki sísona upp á
því að koma í heimsókn, það verður að bjóða
honum heim. Þannig, og aðeins þannig, getur
kynningin farið fram - áleitin og metnaðarfull
listsköpun er til einskis ef enginn veit af henni.
Vígsla Kiasma, hinnar nýju miðstöðvar sjón-
menningar í Finnlandi, var menningarsögulegt
augnablik. Um það er ekld ágreiningur. Sumir
ganga meira að segja svo langt að halda því
fram vígslan hafi verið stærsti einstaki atburð-
urinn í menningarsögu landsins frá því hin víð-
fræga Ateneum-safnabygging var tekin í notk-
un fyrir 111 árum. Höfuðmarkmið safnsins er
að styrkja stöðu samtímaiistar í landinu og
beina henni í auknum mæli inn á þjóðbrautina
- auka samverkan listar og almennings. „Ki-
asma er iðandi miðstöð sem endurspeglar
strauma og stefnur, ferli og túlkun á samtíma-
list,“ segir forstöðukona safnsins Tuula Arkio.
„Starfsemin er ekki bundin við sýningar og
söfnun á listaverkum, heldur er Kiasma víð-
tækur vettvangur fyrir sjónmenningu, inn-
lenda sem erlenda - hverskonar sýningar, leik-
list, danslist, margmiðlun og kvikmyndir, auk
þess sem tónlist, bókmenntir, ráðstefnuhald,
fyrirlestrar og alls konar uppákomur eiga ef-
laust eftir að setja svip sinn á starfsemina. Þá
mun Kiasma koma að fjölda verkefna utan
veggja safnsins. Kiasma er staður þar sem
heimar mætast!"
Nafn safnsins, Kiasma, er táknrænt en það
merkir víxlun tveggja þátta - stefnumót.
Gríska orðið er khiasmos sem dregið er af x-
laga stafnum khi.
Draumurinn um að reisa samtímalistasafn í
Helsinki er ekki nýr af nálinni - hugmyndinni
var fyrst varpað fram á borgarráðsfundi árið
1964 og var þrætuepli stjórnmálamanna lengi
á eftir. Þannig var Samtímalistasafn Finn-
lands ekki sett á laggimar fyrr en 1990, sem
hiuti af listasafni þjóðarinnar. Hóf safnið
starfsemi sína í bráðabirgðahúsnæði, þar sem
því var sniðinn þröngur stakkur. Safnið var
ekki sjálfstæð eining og gat ekki með góðu
móti staðið íyrir sýningum, rýmið sem það
hafði yfir að ráða hentaði einfaldlega ekki
samtímalist, allra síst á tímum þegar hlutverk
safna af þessu tagi var stöðugum breytingum
undirorpið. Þá átti samtímalistasafnið í stök-
ustu vandræðum með að hýsa og varðveita
hið ört vaxandi listaverkasafn sitt. Þessar
hömlur gerðu það að verkum að safnið var
bæði í hlutlægum og huglægum skilningi
ófært um að svara spumingum sem, eðli
málsins samkvæmt, brannu á því, eins og
hver tilgangur þess væri.
Slegist i hópinn
Nú var að hrökkva eða stökkva. Áttu Finn-
ar að halda sínu striki, sem hefði ugglaust þýtt
að samtímalistasafnið hefði koðnað niður, eða
varða veginn til framtíðar - reisa nútímalega,
áberandi og tæknivædda byggingu utan um
safnið og freista þess að koma fínnskri sam-
tímalist á framfæri við almenning, innanlands
og utan, gera listamennina sýnilega og gerast
þátttakendur í hinni alþjóðlegu umræðu um
list dagsins í dag - slást í hópinn? Síðamefndi
kosturinn varð íyrir valinu.
Finnska ríkið og Helsinkiborg gerðu með
sér samkomulag þess efnis að ný safnbygging
yrði reist á lóð ríkisins í miðbænum, nærri
höfninni, þar sem hjarta menningarinnar slær.
í næsta nágrenni eru byggingar á borð við
Finnsku óperuna, sem vígð var 1995, tónleika-
og ráðstefnuhúsið Finlandia Hall og Sibeli-
usarakademíuna, auk þess sem fyrirhugaðar
eru frekari framkvæmdir á þessu svæði í
tengslum við menningarkjarnann sem þar er
að myndast.
Strax var ákveðið að samtímalistasafnið
yrði ekki hefðbundin safnbygging enda væru
dagar „menningarkirkna", kaldra, ógnvekj-
andi og hrokafullra listastofnana, liðnir. Þess
í stað var afráðið, á tímum neytendahyggj-
unnar, að byggja gestvænt hús - safn sem
tæki fólki opnum örmum og skilaði því aukn-
um andlegum auði. í finnska samtímalista-
safninu eiga listunnendur, fólkið sjálft, að
vera sálin.
Viðbrögð létu ekki á sér standa þegar efnt
var til samkeppni um hönnun hússins árið
1993. Sló þátttakan öll met en 516 tillögur
bárust frá Norðurlöndunum og Eystrasalts-
ríkjum, auk þess sem fimm arkitektum var
boðið að vinna tillögur í keppnina. Þeirra á
meðal var maðurinn sem hreppti hnossið,
bandaríski arkitektinn Steven Holl.
I umsögn dómnefndar segir að byggingin
sé sveipuð töfram. Hún minni um margt á
höggmynd og vinni vel með umhverfinu.
Hugmyndina að byggingunni fékk Holl, að
sögn, á október-kvöldi í Helsinki, þar sem
hann sat á hótelherbergi sínu og virti fyrir
sér Töölönlahti-flóann, safnlóðina og nánasta
umhverfi hennar.
„Safnið er staðsett í hjarta Helsinki. Þing-
húsið blasir við í vestri, járnbrautarstöð Eli-
els Saarinens er í austri og Finlandia Hall,
sem Alvar Aalto hannaði, í norðri. I staðsetn-
ingunni var því fólgin ótvíræð áskorun," segir
Holl en Aalto og Saarinen eru tveir af dáð-
ustu sonum Finnlands og þinghús hlýtur
alltaf að vera eitt helsta kennileiti borgar.
„Hugmynd mín var að flétta bygginguna
saman við rúmfræði borgarinnar og landslag
- láta lögun hennar endurspegla þetta.“
Innandyra kveðst Holl fyrst og síðast hafa
þurft að gera ráð fyrir fjölbreyttu rými - um
það geri samtímalistasafn kröfu. Þannig er
bæði hefðbundna kassalaga sýningarsali að
fmna í húsinu en einnig óhefbundna sali, sem
gera ólfkar kröfur til listamannsins. „Fjöl-
breytnin sem ræður ríkjum í listsköpun dags-
ins í dag var vitaskuld tekin með í reikning-
inn, auk þess sem ég lagði mig í líma til að
gera ráð fyrir þörfum listamanna sem reiða
sig á hæglátt andrúmsloft til að ná fram til-
ætluðum áhrifum."
STEFNUMÓT VIÐ
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 13. JÚNÍ1998
H