Lesbók Morgunblaðsins - 23.09.2000, Blaðsíða 14

■BBB
SNEMMA vors 1948 ákvað ég að
halda til ítaMu til fekara náms í
hljómíogru máli þeirrar miklu
menningarþjóðar og jafnframt í
bókmenntum hennar. í fyrstu
var ég alveg staðráðinn í því að
leggja einsamall upp í þessa
ferð, þar sem ég áleit að ég
myndi hafa langtum meira gagn af því en í fylgd
með einhverjum samlanda mínum, en jafn-
skjótt og þetta spurðist út meðal Islendinganna
í París vildi Thor Vilhjálmsson alveg ólmur
slást í för með mér. Ég gat ekki með góðu móti
meinað honum það, þar sem við vorum vinir í
þann tíma.
Fyrsti viðkomustaður okkar á Italíu var Gen-
úa, þar sem við stóðum við i tvo daga. Svo ein-
kennilega vill til að ég á enn í fórum mínum
reikninginn frá hótelinu Vittoria - Orlandini,
þar sem við gistum þ. 5.-6. júm' 1948 og hljóðar
hann upp á 9.410 lírur fyrir gistingu, mat og vín-
föng. Verðlag sem við eigum ef til vill nú bágt
i; með að átta okkur á, enda hefur það allverulega
breyst í tímans rás. Til fróðleiks má hér geta
þess að 9.410 lírur eru aðeins kr. 356,06 á nú-
gildi, álíka verð og greitt er fyrir lítinn gráða-
ostsbita.
I Genúa fórum við á fund Hálfdánar Bjarna-
sonar, sem var jafnframt umboðsmaður fyrir
Thorsarana þar í landi. Starf hans var aðallega
fólgið í því að selja Itölum saltfisk og ef til vill
líka skreið. Hann var talinn vera ákaflega snjall
sölumaður, einum of snjall að dómi sumra
manna eins og til að mynda Magnúsar Kjart-
anssonar, ritstjóra Þjóðviljans, er hélt því fram
að hann hefði farið í smiðju til útsmoginna ít-
alskra sölumanna og tileinkað sér vinnubrögð
þeirra, vinnubrögð, sem eru yfirleitt ekki höfð í
hávegum meðal annarra þjóða. Um þetta
spunnust ritdeilur, sem ástæðulaust er að rifja
. hér frekar upp. Því fer víðs fjarri að það sé ætl-
un mín með þessum orðum að sverta minningu
ræðismannsins, öðru nær, hins vegar er aðeins
minnst á þetta hér til að lesendur eigi auðveld-
ara með að glöggva sig á því hver maðurinn er
eða réttara sagt var. Hálfdán Bjamason bjó í
glæsilegu háhýsi við Via 20. Settembre, ef mig
misminnir ekki. Ræðismaðurinn tók vingjar-
nlega á móti okkur og bar ekki á öðru en hann
væri feginn að fá tækifæri til að spjalla við landa
sína þótt ekki væri nema smástund, en þetta
var nú reyndar ekki einungis kurteisisheim-
sókn af okkar hálfu, vegna þess að við Thor
höfðum komið okkur saman um að biðja ræðis-
i manninn að geyma um sundarsakir vissan hluta
af farareyri okkar og var það auðsótt mál. Þetta
gerðum við aðallega í öryggisskyni. Að þessu
verður vikið nokkrum orðum síðar.
Fyrir utan okkur Thor sóttu vitanlega
ýmsir fleiri ræðismanninn heim þótt síð-
ar væri, þeirra á meðal bróðir hans mag-
ister Bjöm Bjamason frá Steinnesi, sem
margar mergjaðar sögur ganga af, sögur sem
sannarlega væri vert að halda til haga og skrá,
enda orðheppni hans með fádæmum. Einu sinni
þegar magisterinn dvaldi hjá bróður sínum í
þokkalegasta yfirlæti varð honum einn góðan
veðurdag tíðrætt um vínkaup bróður síns, sem
honum fundust vægast sagt bera lítinn vott um
útsjónarsemi og ráðdeild, og við það tækifæri
lét hann eftirfarandi orð falla: „Ég skil ekkert í
þér, Hálfdán bróðir, að þú skulir alltaf kaupa
;, vín á flöskum í stað þess að festa kaup á ámu.
Þú sem þykist vera svo séður hlýtur að sjá það í
hendi þér að það yrði svo langtum ódýrara fyrir
þig.“ Þar sem Hálfdán fann þegar í stað að
bróðir hans hafði lög að mæla varð hann sér úti
um eina ámu þegar daginn eftir. Nú gerðust
hins vegar undur og stórmerki. Áman tæmdist
nefnilega á Iygilega skömmum tíma. Þegar
Hálfdán hal’ði orð á þessu við bróður sinn, mag-
isterinn, stóð ekki á svarinu eða réttara sagt
skýringunni: „Ég verð að segja það alveg eins
og er, Hálfdán bróðir, mér hefur aldrei litist á
ráðskonuna þína.“
Næsti áfangastaður okkar var Flórens, þar
sem við hugðumst dvelja þó nokkum tíma, að
minnsta kosti á annan mánuð. Þessi gamla og
merka menningarborg, sjálf vagga ítalskrar
endurvakningar í listum, bókmenntum, vísind-
um og heimspeki, vakti þegar í stað svo mikla
hri&ingu í brjósti okkar, að ég hugsa að það sé
ekki ofmælt að þetta hafi verið í hreinskilni sagt
ást við fyrstu sýn, já, ást sem hefur enst svo vel,
að minnsta kosti er mig varðar, að aldrei heíur
nokkru sinni fallið á hana skuggi. Borgin öll er í
einu orði sagt dásamleg listalind, sem aldrei
þrýtur og unnt er að bergja á án teljandi fyrir-
hafnar, allt er eiginlega innan seilingar, rétt við
höndina eða á næstu grösum. Og það sem mest
er um vert er að aðgengið að lindinni, listalind-
inni, er svo einstakt að maður kemst jafnan til
hennar á tveimur jaf'nfljótum. Hvarvetna blasa
við mönnum meistaraleg mannvirki, hallir,
klaustur, kirkjur, og listasöfn á borð við Pitti-
\ höllina og Uffizi svo aðeins tvö þeirra séu nafn-
greind.
Það er kunnara en frá þurfi að greina að Ital-
ir hafa nú á tímum rífandi tekjur af erlendum
ferðamönnum, enda er naumast þverfótandi
fyrir þeim á vinsælustu áningarstöðum þeirra
þar í landi. Árið 1948 var sem betur fer engin
SEX MÁNAÐA
DVÖL Á ÍTALÍU
FYRIR 52 ÁRUM
EFTIR HALLDÓR ÞORSTEINSSON
Árið 1948 var engin örtröð af erlendu ferðafólki
á í Italíu. Þaðvoru þvíl hinarák ;jósanlegustu
aðstæður til þess að sæ kja (tala heim.
Nóbílismennirnir Halldór Þorsteinsson og Thor Vilhjálmsson eins og Örlygur Sigurðsson sá þá.
Á Spönsku tröppunum í Róm. Halldór Þorsteinsson, Thor Vilhjálmsson
og Guðmundur Daníelsson.
örtröð af erlendu ferðafólki. Allar götur því vel
greiðfærar og blessunarlega lausar við átroðn-
ing þess. Við Thor vorum því sannarlega heppn-
ir að fá tækifæri til að sækja Italíu heim einmitt
við þessar ákjósanlegu aðstæður. Lánið lék
ekki síður við okkur þegar við fengum inni á ág-
ætis gistiheimili, nánar tiltekið Pensione Pend-
ini við Via degli Strozzi, örskot frá Piazza della
Repubblica (eða Lýðveldistorginu). Staðurinn
hafði að vísu ekki enn komist í fullt gagn eftir
stríð, þar sem enginn matur var þar á boðstól-
um nema morgunverðurinn. Við snæddum því á
ýmsum ólíkum veitingahúsum úti í bæ. Að
þessu verður brátt aftur vikið.
kömmu eftir komu okkar til Flórens inn-
rituðum við okkur í málaskóla, sem
kenndur var við Berlitz. Þetta var al-
þjóðegur skóli með höfuðstöðvar sinar í
New York. Thor fór í byrjendaflokk, en ég hins
vegar í framhaldsflokk, enda búinn að leggja
stund á ítölsku í nokkur ár við Kalifomíuhá-
skóla, fyrst í Berkeley og síðar í Los Angeles,
og þar sem ég var af þeim sökum honum fremri
og færari í málinu leitaði hann gjaman til mín
með verkefni sín eða málfræðileg vandamál,
sem vöfðust fyrir honum. Ég reyndi svo að liðs-
inna honum eftir megni og skýra eða opinbera
fyrir honum leyndardóma ítalskrar málfræði.
Að skóladegi loknum áttum við yndislegar og
í rauninni ógleymanlegar stundir. Daglegar
skoðanaferðir okkar hvort heldur var á söfn, í
hallir, kirkju eða klaustur vom í raun og sann
þaulskipulagðar og þannig og einmitt þannig
nutum við til hlítar þeirra listaverka og muna,
djásna og gersema, sem Flórens hefur að
geyma. Við fómm okkur að engu óðslega heldur
gengum hægt og hljóðlega um listagyðjunnar
dyr, enda kann tómur æðibunu- eða gleypu-
gangur ekki góðri lukku að stýra í þeim efnum.
Vendum nú okkar kvæði í kross og segjum
skilið við listagyðjuna um smástund og snúum
okkur að veraldlegri hlutum, nánar tiltekið fjár-
málum okkar. Þar sem farið var að saxast á
skotsilfur okkar eftir nokkra vikna dvöl í Flór-
ens sendi ég ræðismanninum línu og bað hann
allranáðarsamlegast að senda okkur við fyrsta
tækifæri peningana okkar sem hann hafði í
sinni vörslu. Nokkmm dögum síðar barst okkur
svar, reyndar ekki frá honum, heldur einkarit-
ara hans sem færði okkur þær slæmu fréttir að
ræðismaðurinn væri þvi miður staddur í Sviss
af heilsufarsástæðum og honum sem réttum og
sléttum einkaritara hefði ekki verið trúað fyrir
lyklinum að peningaskápnum og væri af þeim
sökum ógjömingur að verða við bón okkar.
Þetta kom vitanlega eins og reiðarslag yfir okk-
ur. Hvað áttum við nú til bragðs að taka? Við
áttum ekki fyrir salti í grautinn. Pyngjan gal-
tóm og húsaleiguna áttum við einmitt að greiða
sama dag og við fengum svarbréfið sem var
laugardagur. Við fórum skjálfandi á beinunum
á fund konunnar, sem rak gistiheimilið, og sögð-
um henni farir okkar ekki sléttar og leyndum
hana engu og báðum hana að hafa biðlund í
nokkra daga. Peningamir okkar hlytu að koma
alveg á næstu dögum. Hún tók erindi okkar af
stakri hjartagæsku og sagði að við skyldum
ekki hafa neinar áhyggjur út af þessu, við þyrft-
um engu að kvíða. Okkur létti auðvitað við þess-
ar undirtektir, en nú var samt sem áður enn eitt
stórt vandamál óleyst, við áttum ekki grænan
eyri fyrir mat. Eftir nokkra umhugsun afréðum
við að fara inn í veitingahús, þar sem við höfðum
borðað tvisvar eða þrisvar sinnum. Við náðum
tali af yfu-þjóninum á Noardini, bámm upp er-
indi okkar með tilheyrandi skýringum á bágri
fjárhagsstöðu okkar og spurðum hann svo al-
veg umbúðalaust hvort við gætum hugsanlega
fengið að borða hjá honum upp á krít í nokkra
daga. Okkur til óvæntrar gleði reyndist þetta
lygilega auðsótt mál, enda vora undirtektir
hans ekki síðri en hjá góðu konunni á gistiheim-
ilinu: „Ekkert sjálfsagðara, herrar mínir.“ Stór-
um áhyggjum var þar með af okkur létt. Eftir
að við voram sestir vora bornir fram ljúffeng-
ustu réttir, sem við borðuðum með bestu lyst.
Matnum renndum við svo niður með úrvals
Chianti-víni og að lokum veittum við okkur
þann munað að panta kaffi og koníak. Að snæð-
ingi loknum fóram við svo aftur til yfirþjónsins
til að láta hann fá nöfn okkar og heimilisfang, en
okkur til nokkurrar furðu kvað hann það vera
algjöran óþarfa. Verðskulduðum við í raun og
sann þá velvild, sem við mættum hvarvetna í
Flórens? Fólkið gat ekki verið vingjarnlegra,
skilningsríkara og hjálpfiisara.
ar eð þetta sama kvöld stóð til að halda
sinfóníutónleika undir beram himni,
nánar tiltekið fyrir framan sjálft Uffizi-
safnið, skunduðum við þangað. Stjóm-
andinn, sem mikið frægðarorð fór af, var gesta-
stjómandi frá Austurríki. Nafni hans er ég því
miður alveg búinn að gleyma. Við Thor, sem
áttum ekki fyrir aðgangseyrinum frekar en
öðra, lögðum leið okkar inn í götusund í nánd
við safhið, þaðan sem við hugðumst nema fjar-
læga tóna hljómsveitarinnar. Við námum staðar
við hindran, þ.e.a.s. tvær grindur, sem vaktaðar
vora af tveimur vörðum, einskonar dyra- eða
grindavörðum. Þar settist Thor á stein og við
fóram að spjalla saman. Fyrr en varði sneri
annar vörðurinn sér að okkur og spurði: „Lang-
ar ykkur á tónleikana?" Eftir að við höfðum
svarað spumingu hans játandi ávarpaði hann
félaga sinn með eftirfarandi orðum: „Láttu þá
fá miðana.“ Um leið og hinn rétti okkur miðana
sagði hann: „Flýtið ykkur, tónleikarnir era al-
veg að fara að bytja.“ Við höfðum rétt tíma til
að stynja upp tveimur fátæklegum þakkarorðu
á ítölsku: „Tante grazie." Og hvar haldið þið,
lesendur góðir, að við höfum setið, nú hvergi
annars staðar en í bestu sætunum í fremstu röð.
Og ekki var tónlistin af lakari endanum. Fyrsta
tónverkið sem við hlustuðum á var t.d. New
World Symphony eftir Dvorák. Oft er sagt að
laugardagur sé til lukku og hér sannaðist það
svo áþreifanlega fyrir okkur Thor þennan
ógleymanlega laugardag.
Svo fór að lokum að við fengum peningasend-
ingu frá ræðismanninum og gátum því gert upp
skuldir okkar. Áðm1 en frásögninni af þessari
óvenjulegu lífsreynslu okkar lýkur væri ef til
forvitnilegt að bæta við örfáum atriðum til frek-
ari fyllingar eða bragðbætis. Til að fagna þess-
ari farsælu lausn á efnahagsvanda okkar ákváð-
um við Thor að gera okkur dagamun og það
ærlega á veitingastaðnum Noardini. Við gædd-
um okkur ekki aðeins á hátíðarréttum heldur
teyguðum við líka dýrindisvín. En þegar við
ætluðum að greiða reikninginn rak okkur alveg
í rogastans vegna þess að yfirþjónninn tjáði
okkur að við væram gestir hússins og bætti síð-
an við að það væri ekki til siðs, síst af öllu á ít-
alíu, að láta gestina borga fyrir sig. Það er ekki
ofsögum sagt af gestrisni og rausnarskap Flór-
ensbúa. Ástæðan fyrir þvi hversu vel var gert
við okkur þetta kvöld er mér enn hulin ráðgáta,
nema ef vera skyldi að þeir væra að láta í ljós
þakklæti sitt við mig fyrir að hafa verið þjónun-
um innan handar við að túlka á milli þeirra og
erlendra ferðamanna, sem rákust þar inn endr-
um og eins.
egar ég ferðast á sumrin um ísland með
Itali, sem ég hef reyndar gert í áratugi,
segi ég þeim alltaf frá þessum yndislegu
og ævintýralegu kynnum mínum af
Flórensbúum. Þeir hlusta jafnan hugfangnfr á
frásögn mína og auðsætt er að þeim hlýnar öll-
um um hjartaræturnar, en fullyrða síðan heldur
daprir í bragði að þetta gæti ekki gerst á voram
dögum.
Arið 1979 veitti ítalska utanríkisráðuneytið
mér þriggja mánaða styrk til framhaldsnáms í
ítölsku og ítölskum bókmenntum við Útlend-
ingaháskálann í Peragia, þar sem ég hafði
reyndar lagt stund á sömu greinar fyrir 31 ári.
Að þeirri námsdvöl lokinni flugu síðan konan
mín og sonur til Italíu og dvöldum við um
þriggja vikna skeið í Flórens okkur til verulegr-
ar heilsu- og sálarbótar. Við fengum vitanlega
inni á gamla, góða gistiheimilinu mínu, Pens-
ione Pendini, og þar lét ég það verða mitt fyrsta
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. SEPTEMBER 2000