Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2000, Side 20

Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2000, Side 20
KIRSUBERJA- GARÐURINN ER EKKITIL [ kvöld frumsýnir Þjóðleik- f húsið Kirsuberjggarðinn eftir Anton Tsékov í leik- stjórn Rimasar Tuminas. HÁVAR SIGURJÓNS- SON ræddi við Rimas um verkið og leikhúsið. - / Eg heffundið upptök leikhússins. Það ~sprettur upp í nmnneskj- unni, í leikaranum, í sambandi mínu við leikarann, á milli okk- ar og lífsins." Rimas Tuminas er að leikstýra í fjórða sinn í Þjóðleikhúsinu, og Tsékov í hið þriðja. Áður hefur hann leik- stýrt Mávinum (1993) og Þremur systrum (1998) og þar á milli Don Juan (1995) eftir Moliere. Leikritum Tsékovs hefur Rimas leik- stýrt í réttri tímaröð miðað við ritun þeirra og ég spyr hann hvort í þessu sé fólgin meðvituð stefna af hans hálfu, að leyfa íslenskum áhorf- endum að fylgja ferli höfundarins frá upphafi til enda. „Nei, þetta er tilviljun. Enda var það tilviljun í hvaða röð Tsékov skrifaði leikritin.“ '^Ptimas Tuminas er líklega stærra nafn í hinum austur-evrópska leikhúsheimi en flestir gera sér grein fyrir hér á landi. Hann er nú stjórn- andi Litla leikhússins í Vilnius í Litháen en það leikhús stofnaði hann fyrir 10 árum og stýrði þar til hann tók við starfi þjóðleikhús- stjóra í Litháen um fjögurra ára skeið, 1994- 1998, en Litla leikhúsið hefur frá upphafi starfað undir verndarvæng litháíska Þjóðleik- hússins. „Það er hægt að leikgera allt, breyta öllu í leikhús. En ég trúi því að leikhús nærist á heiðarleika. Það að taka, að skilja persónuna sem þú túlkar, að sameinast henni og blása í hana lífi sannfæringarinnar, að dansa með henni dansinn, nístandi, en stundum dapur- legan, og fyndinn og fullan af gleði.“ Á þeim tíma sem Rimas var þjóðleikhússtjóri gerðu -^jóðleikhúsið á Islandi og Þjóðleikhúsið í Litháen með sér samstarfs- og vináttusamn- ing sem var grundvöllur fyrir margvíslegum samskiptum milli þessara landa á sviði leikl- istar. Hann setti nýlega upp rómaða sýningu á Maríu Stúart í Sovremenik-leikhúsinu í Moskvu. Sýningin var valin sýning leikársins í Moskvu og tilnefnd til „gullgrímunnar11, æðstu leiklistarverðlauna Rússlands. Rimas var síð- an útnefndur besti leikstjórinn fyrir Maríu Stúart á leiklistarhátíð í St. Pétursborg. Margar af leiksýningum Rimasar hafa notið gífurlegra vinsælda og verið sýndar í Litháen árum saman. Leiksýningar hans hafa einnig verið eftirsóttar á leiklistarhátíðum víða um heim og verið sýndar í Bandaríkjunum og mörgum Evrópulöndum. Leiksýningar Rim- asar og Litla leikhússins hafa hlotið fjölda verðlauna og viðurkenninga, bæði heima og að heiman. Rimas hlaut litháísku þjóðarverð- launin 1994 og var sæmdur heiðursorðu af for- seta Litháen árið 1998 fyrir framlag sitt til lit- háískrar menningar. Forseti Rússneska Baldur Trausti Hreinsson, Valdimar Örn Flyg- enring og Edda Arnljótsdóttir. ríkjabandalagsins sæmdi hann fyrr á þessu ári heiðursorðu fyrir framlag sitt til rúss- neskra lista og bókmennta. Rimas er prófes- sor í leiklist og leikstjórn við Leiklistarakade- míu Litháens og listrænn stjórnandi Litla leikhússins í Vilnius. „Ég trúi skilyrðislaust á það fólk sem ég vinn með. An þess þó að þvinga mig til að fylgja lífsreglum þess. Þetta er þversögn, tvær ólíkar hliðar sem þrátt fyrir allt nálgast hvor aðra og skipta jafnvel um póla. A frumsýningum felum við manneskjuna og reynum að sýna aðeins leikarann, en áhorf- andinn, hann sér manneskju í gegnum leik- arann ogaðeins leikarann þar á eftir." Gefandi kýr og stolt hreindýr Rimas Tuminas ber með sér lítillæti hins stóra og einlæga listamanns. Hann segist vera á þeim punkti gagnvart sýningunni að hann sé fullur efa um eigið ágæti. „Kannski hefði ég átt að beita mér meira, vera harðari og ákveðnari við leikhópinn. En þetta er lögmál leikhússins, samstarfið við hina listamennina. Leikhúsið er eins og kirkja í þeim skilningi að þegar gengið er í helgidóminn verður að virða lögmál hans. Þannig er leikhúsið. Leikhópur- inn hér í Þjóðleikhúsinu er mjög hæfur. Ég reyni alltaf að búa til sýningar án þess að „setja þær upp“. Ég fer fram' á það við leikar- ana að þeir fari í gegnum sýninguna án þess að leika! Hættan sem er fyrir hendi, sérstaklega í evrópsku leikhúsi, er að leikararnir falli í þá gryfju að sýnast vera - leika.“ Hann dregur upp samlíkingu við kýr og hreindýr þegar hann talar um leikarana. „Leikarinn er mjólk- urkýr sem borðar gras og gefur af sér mjólk. Morgunbla3i5/Jim Smart Sigurður Skúlason, Brynhildur Guðjónsdóttir og Edda Arnljótsdóttir. Leikarinn hefur þá tilhneigingu að koma inn á sviðið eins og hreindýr, Stoltur, kröftugur og með falleg horn. Hann vill láta dást að sér. Þetta myndi ég ekki segja nema af því að ég elska leikarana hér í Þjóðleikhúsinu.“ Kirsuberjagarðurinn er í okkur „Það sem skiptirmestu máli fyrir mig í leik- húsinu er regla, snyrtimennska og þögn. Það er við þessar kringumstæður sem maðurinn geturskapað. “Hin hefðbundna túlkun á verk- inu hefur löngum falist í að sýna hnignandi rússneska aðalsstétt andspænis fulltrúum hins nýja tíma, hins nýríka upprennandi kapítalista sem birtist í persónu Lopakhins sem kaupir óðalið og Kirsuberjagarðinn þar með. Einnig hefur það verið eitt af eftirlætis- þrætueplum leikhúsfólks hvort leikrit Tsékovs séu fremur gamanleikrit en harm- leikir. Rimas þekkir þessa túlkun vitaskuld en er sjálfur á allt annarri bylgjulengd gagnvart verkinu. „Túlkun mín á Kirsuberjagarðinum á kannski eftir að valda einhverjum vonbrigð- um. Það er enginn kirsuberjagarður í leikrit- inu. Allt er hvítt og svart á leiksviðinu. Kirsu- berjagarðurinn er ekki til, hann hefur aldrei verið til og mun aldrei verða til. Hann er ímyndun. Hann er spaug Tsékovs. Samtíma- menn hans skildu þetta. Þeir spurðu: Hvaða garður er þetta? Hann hefur aldrei verið til. Tsékov er að segja við okkur: ímyndum okkur garð sem hægt er selja. Imyndum okkur feg- urðina sem hægt er að selja. Hvað gerist þá? Ef fegurðin er föl. Fólkið sjálft er garðurinn og garðurinn er í okkur sjálfum. Við eigum að rækta hann og gera hann stóran og fallegan. Ég hef sagt við leikarana mína að garðurinn eigi að vera í þeim sjálfum." Tsékov ber mig ofurliði Rimas segist hafa þá tilhneigingu gagnvart leikritum Tsékovs að skerpa þau. Ydda útlínur og hvessa brúnirnar. „En ég er veiklundaður og Tsékov er sterkari og ber mig alltaf ofur- liði. Hinn ljóðræni harmur sem býr í verkun- um nær alltaf tökum á mér og verður ofan á í lokin. Eitt af sterkustu einkennum Tsékovs er írónísk sýn hans á veröldina. Hann blandar ír- óníu, kómik, lýrik og tragík saman á óviðjafn- anlegan hátt og það er ekki skrýtið að ég skuli láta í minni pokann fyrir slíku ofurefli. Tsékov hefur einstaka sýn á mannssálina. Hann virðir fyrir sér viðleitni okkar til að gæða líf okkar merkingu og tilgangi. Honum finnst skoplegt hvað við tökum líf okkar á þessari jörðu hátíð- lega. Hann sér okkur sem munaðarlaus börn sem sett hafa verið á jörðina til að lifa í ákveð- inn tíma og höldum að við séum svo mikilvæg, gerum byltingar og höldum hátíðlegar ræður. Tsékov sér hversu smá við í rauninni erum. Og hversu skoplegt það er. í þessu er hvorki fólg- in fyrirlitning eða yfirlæti. Heldur kærleikur. Tsékov þekkir lífið og getur því gert grín að harminum í lífinu. Leikrit hans eru í mínum huga skoplegir harmleikir. Óviðjafnanlega fyndnir. En aðeins fyrir þann sem þekkir lífið og hefur kynnst harminum." Þetta er í annað sinn sem Rimas tekst á við Kirsuberjagarð- inn. Hann segist hafa mýkst í afstöðu sinni til verksins. „Eg hafði miskunnarlausari og hvassari sýn á verkið áður. Nú höfðar írónían og hin ljóðræna tragikómík meira til mín. Ég er líka orðinn jarðbundnari gagnvart verk- inu.“ „Að „setja upp leiksýningu“ felur ekki í sér ákveðið upphaf og endi. Þú verður að að tengja sýninguna við lífíð sjálft, hiaða hana orku. Þú getur ekki fengið að láni „lífsbrot", greint það og„límt“það aftur inn ílífíð, þvílíf- ið hefur á þeim tíma færst áfram. Það þýðir að þú verður að hoppa um borð í lestina - á ferð, og sýna hvernig þessi lest er innanborðs. Við erum alltaf að kveðja, framtíðin breytist í for- tíð - það er sú kveðjustund sem ég reyni að skapa á sviðinu. “ (Skáletraðar tilvitnanir eru úr grein Rimasar Tuminas sem birtist í kynningarriti um Litla leikhúsið í Vilnius 1999. Þýðing Asdís Þdrhallsdóttir.) Leikararog list- rænir stjórnendur KIRSUBERJAGARÐURINN eftir Anton Tsékov í þýðingu Ingibjargar Har- aldsdóttur. Leikarar: Edda Heiðrún Backman, Sig- urður Skúlason, Ingvar E . Sigurðsson, Brynhildur Guðjónsdóttir, Stefán Karl Stefánsson, Tinna Gunnlaugsdóttir, Edda Arnljótsdóttir, Róbert Arnfinns- son, Baldur Trausti Hreinsson, Randver Þorláksson, Vigdís Gunnarsdóttir, Valdemar Orn Flygenring. Leiksljóri: Rimas Tuminas. Leikmynd: Adomas Jacovskis. Búningar: Vytautas Narbutas. Tónlist: Faustas Latenas. Lýsing: Björn B. Guðmundsson. Aðstoðarleikstjóri og túlkur: Ásdís Þórhallsdóttir. 20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 14. OKTÓBER 2000

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.