Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Síða 32
að standa við skuldbindingar sínar. Eftir að
hafa hlýtt á kvartanir hans vorkenndu
landsfeðumir hinu örbjarga skáldi og leigðu
honum býlið án endurgjalds. Þarna hefur
Stefán búið síðasta áratuginn og á hverju
ári hefur vor örláti himneski faðir af sinni
óendanlegu gæsku gefið honum eitt til tvö
* börn.
Veturinn 1924 var Stefán mjög einmana
þar sem hann hafði ekki ennþá komist í
samband við lífsbrunna hins absolúta þótt
samband hans við öllu jarðneskari lífs-
brunna í nágrenninu veitti honum mörg
ánægjuleg augnablik. Til þess að létta dálít-
ið á fargi hinna þungu vetrarnótta las hann
nú spjaldanna á milli sögur hinna fornu kat-
ólsku biskupa á Islandi. - En nú stóðu mál
hans svo að þáverandi sóknarprestur Stef-
áns hafði skömmu áður einhvers staðar ekki
tjáð sig nægilega lofsamlega um Stefán og
skáldskap hans. Vegna þessa hafði Stefán
þrútnað svo af vondum hugsunum til prest-
íingsins að hann hætti að sækja messur hjá
honum. En eins og allir miklir egoistar
nægði honum ekki að ávaxta eignir sínar á
jörðinni heldur vildi hann einnig tryggja
sínar andlegu reytur á himnum. Stefán er í
eðli sínu trúhneigður og fær sú hvöt einkum
greiða útrás þegar hann óttast um sitt eigið
líf. Og þar sem hann er ekki djúpur hugs-
uður þá fínna grófar trúarsetningar frjórri
jarðveg í sái hans en viturlegar hugmyndir.
Hatrið á prestlingnum auðveldaði Stefáni
að dá og tilbiðja hina fornu biskupa og kat-
ólsku presta. Vitaskuld voru þeir miklu
betri menn en þessi viðbjóðslegi froðu-
snakkur hinnar lúthersku villutrúar. Og hat-
ur hans á þessum eina prestlingi færðist yf-
ir á alla skoðanabræður hans á vorum
tímum.
Tilbeiðsla Stefáns á hinum geistlegu
mönnum komst að lokum á það stig að hann
samdi langt kvæði, 60 erindi, um hina fornu
Idrkju og presta hennar. I heild var kvæðið
klígjulegur samsetningur gersneytt öllu
skáldskapargildi. Það var öfgakennt, blint
iof um ímyndaðar dyggðir hinnar fornu
Kirkju og klerkdóms, blandað ruddalegu níði
um núverandi presta og skreytt með
ástríðufullum áköllum til Guðs um stranga
hefnd yfír þessu þrjóska syndarasafni sem
saurgar hans heilaga hús. Litið var framhjá
öllum misgjörðum hinnar fornu kirkju og
, kennidóms. Og í þokkabót skorti kvæðið ai-
gerlega alla trúarlega hrifningu. Eini kostur
þessa verks var rímfímin.
Þótt kvæðið snerist um katólska kirkju og
kennidóm var það í rauninni ekki katólskt
kvæði. Það skorti meira að segja alveg kat-
ólskan anda. Það fjallaði aðeins um hina
fornu kirkju og klerkastétt sem skarpa and-
stæðu við núverandi glæpamenn kirkjunnar.
En lútherska kirkjan í landi voru er orðin
æði gömul því að seinasti verjandi hinnar
katólsku kirkju var hálshöggvinn af dönsk-
um ofstækismönnum ásamt tveim sonum
sínum árið 1550.
I febrúar eða mars á fyrmefndum vetri
kom Stefán til Reykjavíkur með ljóð sitt.
Hann las það fyrir nokkra vini sína. Og
meðal áheyrendanna var Laxness sem þá
t var hvað trylltastur í katólskubrjálæði sínu.
' Eftir að hafa hlýtt á ljóðið sagði Laxness við
skáldið: Hér hefur þú ort stórfenglegt kat-
ólskt kvæði. Nú skulum við fara til katólsku
prestanna og sýna þeim verk þitt.
Þessi dómur fékk Stefáni vissulega
óvæntrar undrunar. Til þessa hafði ekki
hvarflað að honum að ljóðið væri katólskt.
Auk þess kitluðu orð Laxness hégómagirnd
hans þægilega og þeir gengu saman til
fundar við hið heilaga kyn.
Prestamir tóku Stefáni eins og hungraður
hákarl dmkknandi ógæfumanni. Vegna
frægðar hans og fullkominnar vöntunar
sinnar á ljóðrænum smekk sáu þeir í kvæði
hans áróður fyrir framgangi hins heilaga
glæpafélags, bara ef menn segðu við al-
menning, að verkið snerist um katólska
kirkju. Auðvitað þurfti jafn trúhneigð per-
sóna og Stefán ekki að eyða mikilli orku í að
gleyma að fyrir nokkrum klukkustundum
hafði verk hans einungis fjallað um hina
fornu kristnu kirkju.
Nokkru seinna var kvæðið gefið út í við-
hafnarútgáfu eins og gamlar sálmabækur og
prentað með gotnesku ietri svo að allt
pródúktið liti jafn fornlega og afturhalds-
lega út eins og innihaldið. Það var einnig
þýtt á latínu (og ef til vill einnig á frönsku?),
og skáldið fékk þakkarbréf frá von Rossum
kardínála, skrifað með hans eigin hendi,
sem er, að sögn, heiður sem aðeins hlotnast
fremstu mikilmennum heimsins. Hin prent-
^ aða bók bar nafnið: Heilög kirkja.
* Kiljan er nafn á einhveijum írskum dýrlingi.
Laxness er eignarfall bæjarnafnsins Laxnes.
BréfiS birtist i íslenskri þýðingu í riti esperantista, la
Tradukisto, 12. marz, 2000.
HPwff y
Endurbyggingu Vallakirkju var að heita mátti lokið þegar hún brann haustið 1996. Endurvígsla fór fram 28. maí 2000.
GUÐSþlÚS
UPPRISIÐ UR ELDI
EFTIR ODDNÝJU SV. BJÖRGVINS
Vallakirkja í Svarfaðardal brann
aðfaranótt allra heilagrq messu, 1.
nóv. 1996 þegar næstum var lokið
tveggja óra vinnu við að lagfæra
hana. Þetta var mikið ófall fyrir ~
sóknarbörnin, sveitina og hollvini
kirkjunnar. Strax var ókveðið að
reisa nýja kirkju úr rústunum. Hún
er í rauninni tvíendurbyggð og var
endurvígð í maí ó síðasta vori.
Ljósmynd/Oddný Sv. Björgvins
Hjónin á Læk f Skídadal, Elínborg og Sigurjón.
SÓKNARBÖRN Vallasóknar í
Svarfaðardal voru samhent í
að endurbyggja gömlu kirkj-
una sína frá 1861. Vallakirkja
var friðað guðshús og átti að
endurvígjast í árslok 1996.
Gamla kirkjan þeirra var að
taka á sig fagra mynd eftir
tveggja ára viðgerðir. Lokaverkið var að ol-
íubera gólfíð. Síðan var fordyrinu lokað að-
faranótt 1. nóvember. Sóknarbörnin sváfu
svefni hinna réttlátu að loknu góðu dags-
verki.
Aðfaranótt allra heilagra messu var runn-
in upp. Sonur séra Stefáns Kristinssonar,
prófasts á Völlum, Sæmundur Stefánsson, dó
þessa nótt. A svipuðum tíma kom upp eldur í
kirkjunni sem náði að breiðast út. Kirkjan
skemmdist mikið, en séknarbörnin stóðu
saman í að endurreisa kirkjuna sína úr
brunarústum. Það var þeirra framlag til þús-
und ára afmælis kristnitöku á Islandi. Valla-
kirkja var endurvígð 28. maí 2000.
Við erum stödd í nýendurvígðri og tvíend-
urbyggðri Vallakirkju, einum af gimsteinum
íslenskrar kirkjulistar, ásamt hjónunum á
Læk, Elínborgu Gunnarsdóttur sóknar-
nefndarformanni og Sigurjóni Sigurðssyni
meðhjálpara. Að öllum ólöstuðum sem hafa
lagt hönd á endurbyggingu kirkjunnar,
standa þau Elínborg og Sigurjón þar fremst
í flokki ásamt Olgu Steingrímsdóttur ritara
og Filippíu Jónsdóttur gjaldkera sóknar-
nefndarinnar, sem báðar hafa sýnt frábæran
dugnað við endurreisn kirkjunnar.
Viltu lýsa þessari örlaganótt, Elínborg?
„Ég var niðri á Dalbæ, nýsofnuð, þegar
séra Jón Helgi Þórarinsson sóknarprestur,
Olga og Filippía komu til mín um nóttina til
að segja mér frá brunanum. Þá var búið að
slökkva eldinn. Reynt var að ná í mig heima
á Læk, en Sigurjón var í fastasvefni. Ekki
það að ég hefði getað gert eitthvað," segir
Elínborg sem vann á Dalbæ, dvalarheimili
aldraðra á Dalvík.
„Fjöldi fólks var ákaflega sleginn yfir
þessum atburði. Þetta var geysilega mikið
áfall fyrir okkur öll sem stóðum að end-
urbyggingunni, því þyngra sem frá leið og
við áttuðum okkur betur á þessu.
Yfir jól og áramót ríkti mikil sorg, en
djúpt var hugsað og lögð á ráðin. Við sam-
starfsfólkið um kirkjubygginguna gátum
ekki séð annað fyrir okkur en endurnýjaða
Vallakirkju. Það hefði orðið eilífur tregi að
horfa heim að Völlum - á brunarústir eða
autt kirkjustæði. Á aðalsafnaðarfundi 16.
maí 1997 kom fram eindreginn vilji allra að
fela sóknarnefnd að sjá um endurbyggingu
kirkjunnar í sínum gamla stíl. Það var stór
stund,“ segir Elínborg.
Þegar sóknarbörn hófu endurbyggingu
kirkjunnar í annað skipti var ákveðið að ný
Vallakirkja skyldi verða framlag þeirra til
1000 ára afmælis kristnitöku á Islandi. Um
svo óbilandi þrautseigju og dugnað segir
Karl Sigurbjörnsson biskup: „Sóknarbörn og
hollvinir Vallakirkju fagna sigurhátíð og
gleði, er helgidómurinn stendur endurreistur
í allri sinni dýrð og verður frátekinn til
helgrar þjónustu. Upprisinn úr eldi og eyði-
leggingu fyrir kærleika, áhuga og fórnfýsi
barna sinna. Guð launi og blessi það allt og
haldi verndarhendi sinni yfir þessu heilaga
húsi og þeim sem því unna um ókomna
daga.“
Hér vitnar biskup í hinn þekkta sálm
sálmaskáldsins séra Páls Jónssonar sem
4
32 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. DESEMBER 2000