Alþýðublaðið - 04.07.1985, Blaðsíða 4

1 alþýöu- I blaöiö Alþýðublaðið, Ármúla 38, 3. hæð, 108 Reykjavík., Sími: 81866 Útgefandi: Blað hf. Ritstjórn: Friðrik Þór Guðmundsson (ábm.) og Sigurður Á. Friðþjófsson. Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson. Skrifstofa: Helgi Gunnlaugsson, Halldóra Jónsdóttir og Eva Guðmundsd. Setning og umbrot: Alprent hf., Ármúla 38. Áskriftarsíminn er 81866 í lausasöiu 20 kr.
Fimmtudagur 4. júll 1985 Prentun: Biaðaprent hf, Síðumúla 12.
BandarJkin:
Demókratar
á rökstólum
Frá því Gary Hart skaust óvænt
upp á stjörnuhimininn í forkosn-
ingum Demókrataflokksins um til-
nefningu til forsetaframbjóðanda
hafa átt sér stað frjóar umræður
innan flokksins um hugmynda-
fræðilega stöðu hans. Demókrata-
flokkurinn hefur reyndar aldrei ver-
ið hugmyndafræðilega samstíga
hjörð manna og hið sama má segja
um Repúblikanaflokkinn: í báðum
flokkum er að finna hægri sinna og
frjálslynda, en vinstrisinnar ein-
skorðast þó við Demókrataflokk-
inn. En Demókratar hafa litið á sig
sem flokk alþýðunnar og verið í
samkrulli við verkalýðshreyfing-
una. Hingað til hefur mikil áhersla
verið lögð á þetta samkrull.
En Gary Hart var persónugerv-
ingur fyrir öfl innan Demókrata-
flokksins sem hafa viljað breyta
ímynd flokksins. Þessi öfl hafa vilj-
að hverfa frá áherslunni á samstöð-
una við verkalýðshreyfinguna og
vilja höfða til fleiri þjóðfélagshópa.
Þeir gagnrýna mjög skrifræði,
óhófleg ríkisútgjöld og vilja vin-
samlegri samskipti við atvinnurek-
endur, þó sérstaklega þá sem standa
í framleiðslu, gagnvart hinum sem
„fletta pappírum" eins og þeir á
Wall Street.
Á hinum væng flokksins eru rót-
tæklingarnir svokölluðu, sem vilja
taka upp siði og stefnu sósíalista og
sásíaldemókrata Evrópu, styrkja
enn samstöðuna með verkalýðs-
hreyfingunni, sem þeir segja hafi
tekist að sameina jaf naðarstefnu og
hagvaxtarstefnu. Ríkisvaldið hefur
að þeirra mati mikilvægu hlutverki
að gegna, draga verði úr ofurvaldi
markaðsaflanna og treysta meir á
opinbera hagstjórn til að forðast æ
meiri samþjöppun auðs og valda.
Þeir gera eins og hinir greinarmun á
atvinnurekendum sem eru í fram-
leiðslugreinunum og hinum sem eru
það ekki. Og þeir viðurkenna að
verkalýðshreyfingin sé ekki einhlít;
sum verkalýðsfélög og samtök
hugsa ávallt fyrst og fremst um eig-
in hag og að bjarga eigin skinni, í
stað þess að leggja áherslu á sam-
stöðu verkalýðsins og samræmda
stefnu. En þeir viðurkenna ekki þá
fullyrðingu að Demókrataflokkur-
inn verði nú að höfða til allrar þjóð-
arinnar til að treysta undirstöður
sínar.
Sem dæmi um skiptar skoðanir
má nefna útgjöld til velferðarmála.
Hinir „nýfrjálslyndu“ vilja draga
úr slíkum útgjöldum með því að
draga fólk í dilka þannig að tryggt
sé að enginn fái félagsleg framlög ef
hann kemst af án þeirra. Hinir rót-
tækari hafna þessu og segja að með
þessu þurfi fátækt fólk að sanna fá-
tækt sína, en benda á að ríkisút-
gjöld megi vissulega spara á mörg-
um sviðum, t.d. sé full þörf á því að
draga verulega úr hermálaútgjöld-
um, sem nú nema um 300 milljörð-
um dollara á ári (um 12 þúsund
milljarðar ísl. kr.).
Umræðan heldur áfram og segja
má að Demókratar hafi nægan
tíma til að endurskoða stöðu sína
og stefnu, þegar litið er til forseta-
kosninganna 1988.
Tyrkland:
Dreifðir kraftar jafnaðarmanna
Um það bil 5 ár eru liðin frá því
hershöfðingjarnir hrifsuðu til sín
völdin í Tyrklandi. í kjölfarið
fylgdu fjöldahandtökur og dauða-
dómur yfir pólitískum andstæðing-
um. Þessu voruTyrkir ekki óvanir,
enda í þriðja skiptið á aðeins 25 ár-
um sem herinn grípur með þessum
hætti inn í, afnemur þingræðið og
bannar starfsemi stjórnmála-
flokka.
Tveimur árum eftir yfirtöku hers-
ins voru Tyrkir látnir samþykkja
nýja stjórnarskrá um leið og höfuð-
paur valdatökunnar, Kenan Evren,
var kjörinn forseti, en hann var einn
í framboði. í fyrstu þingkosningun-
um undir hervaldi, í nóvember
1983, leyfðist þremur stjórnmála-
flokkum að bjóða fram. Þá létu
kjósendur í ljós óánægju sína með
áætlanir hershöfðingjanna með því
að flokkurinn sem herinn lagði
blessun sína á lenti í þriðja og síð-
asta sæti. Sigurvegarar kosning-
anna var flokkur núverandi forsæt-
isráðherra, Turgut Özals, hinn
íhaldssami Föðurlandsflokkur, en í
öðru sæti lentu jafnaðarmenn í
Populistaflokknum. í sveitar-
stjórnarkosningum í mars síðast-
liðnum fengu tveir nýir flokkar til
viðbótar náðarsamlegast að bjóða
sig fram. íhaldsflokkur Özals varð
enn sterkastur, en hinir nýju flokk-
ar eru í stjórnarandstöðu. Annars
vegar eru það jafnaðarmenn undir
forystu Erdal Inönii, hins vegar
annar íhaldsflokkur sem kallar sig
„Flokkur réttu leiðarinnar". Þann-
ig eiga þrír flokkar fulltrúa á þingi,
en tveir aðrir eiga fulltrúa í sveitar-
stjórnum. Sjötti flokkurinn vinnur
nú ötullega að því að gera sig gild-
andi — en það er þriðji jafnaðar-
mannaflokkurinn — að baki hon-
um stendur Biilent Ecevit, fyrrum
forsætisráðherra. Honum er (eins
og 300 öðrum stjórnmálamönnum
fyrri ára) bannað að taka þátt í
stjórnmálum og er formaður
flokksins sem sé eiginkona Ecevits
Rahsan. Flokkurinn nefnist „Lýð-
ræðislegi vinstriflokkurinn“.
Fyrstu tvö árin eftir byltingu
hersins var Ecevit í stofufangelsi, en
síðustu ár hefur hann fengið leyfi til
að ferðast erlendis og halda fyrir-
lestra. Hann hefur hins vegar alltaf
þurft að gæta orða sinna og stilla
málflutningi sínum í hóf — af ótta
við viðbrögð herklíkunnar.
Ýmsir fjölmiðlar í Tyrklandi hafa
gagnrýnt Ecevit fyrir að leggja upp
með þriðja flokk jafnaðarmanna
og segja persónulegan metnað hans
ráða þar ferðinni. Nær væri að
styðja við jafnaðarmannaflokk
Inönus, sem stæði styrkum fótum
í tyrkneskum stjórnmálum nú orð-
ið. Aðþar með dreifi jafnaðarmenn
kröftum sínum í baráttunni gegn
íhaldsstjórn Özals og hershöfðingj-
unum. I skoðanakönnunum und-
anfarið hefur íhaldsflokkur Özals
er hátt, atvinnuleysi mikið og vax-
andi og misskipting í þjóðfélaginu
talsverð. Özal vinnur að því að
koma Tyrklandi í Efnahagsbanda-
lagið og hefur aukið viðskipti við
Japan, arabísku og íslömsku lönd-
in. Viðræður eru framundan um að
treysta stöðu landsins innan NATO.
Meðal annars stendur til að færa
hinar 10 herstöðvar Bandaríkjanna
í nútímalegra horf og bæta við
kjarnorkuvopnaaðstöðuna.
fengið allt að 40%, jafnaðar-
mannaflokkur Inöniis verið næst
stærstur og íhaldsflokkurinn
„hinnar réttu leiðar“ verið í þriðja
sæti.
Hinir dreifðu kraftar jafnaðar-
manna hafa orðið til þess að íhalds-
öflin hafa styrkt stöðu sína, þrátt
fyrir óvinsælar ráðstafanir ríkis-
stjcrnaiinnar í 50—60% verð-
bólgu, verðlag á nauðsynjavörum
MOLAR
Trúarlegir litir
Tímaritið Málarinn er mjög vand-
að blað og fullt af fróðleiksmol-
um, einsog t.d. þeim sem hér fer á
eftir og Kristján Guðlaugsson,
ritstjori tímaritsins er skrifaður
fyrir:
Á seinustu árum hefir litafræði
fleygt mjög fram, einkum vegna
þess að menn hafa uppgötvað, að
ekki stendur á sama hvaða litir eru
í íbúðarherbergjum og á vinnu-
stöðum. Nú er það orðin sérgrein
að ákveða, hvaða litir hæfi best á
hverjum stað. Málarar sjá nú
fremur en áður hvers virði er að
hafa gott skyn á liti og málningar-
verksmiðjurnar leggja mikla
áherslu á framleiðslu á litavali,
sem velja má eftir sérhönnuðum
litakortum.
En litafræðin er þó mörgum
sinnum eldri og í Gamla-testa-
mentinu er skýrt frá þvi, hvaða lit-
ir skuli vera ráðandi í helgidómin-
um.
Segir þar svo i 2. Mósebók:
„Tjaldbúðina skaltu gera af 10
dúkum; þeir skulu vera úr hvítri
viðarull tvinnaðri, bláum purp-
ura, rauðum purpura og skarlati.
Þú skalt búa til lykkjur af bláum
purpura á jaðra dúkanna . . . og
króka af gulli að tengja saman
dúkana".
Og um messuklæði prestanna
segir: „Þeir skulu gera Aron bróð-
ur þínum og sonum hans helg
klæði, að hann þjóni mér í prests-
embætti. Og skulu þeir til þess
taka gull, bláan purpura, rauðan
purpura, skarlat og hvíta viðar-
ull“. Litir helgidómsins eru því
fimm: gult, blátt, blárautt, rautt
og hvítt.
Á 6. öld ritaði St. Gregory, að
þessir væru hinir helgi litir róm-
versku kirkjunnar, og á 8. öld seg-
ir Beda prestur hinn fróði hið
sama um helgiliti engilsaxnesku
kirkjunnar.
Árið 1678 kom út bók eftir
mann sem hét William Salmon.
Þar er lýst táknrænni þýðingu lita:
Hvítt er litur trúarinnar, vamm-
leysi hefir gulan lit, en eilífðin er
ætíð táknuð með bláum lit og
gylltum stjörnum.
Þess vegna var það siður að
mála hvelfingar kirkna bláar með
gullnum stjörnum; ennfremur að
mála kirkjuklukkur bláar og með
gylltri rönd.
Má enn sjá fjölda kirkna víðs
vegar um lönd málaðar í þessum
litum. Þ. á m. ýmsar dómkirkjur.
•
Barnamold eða
mánamjólk
Enn leita molar á náðir tímarita, í
þetta sinn til tímarits Hins ís-
lenska náttúrufræðingafélags,
Náttúrufræðinginn. í því er stutt
hugleiðing um orðið kísilgúr, eftir
Árna Einarsson. Það orð mun
vera nýyrði í íslenskri tungu en um
þetta tökuorð skrifaði Halldór
Laxness í bók sinnl Yfirskyggðir
staðir: „Þessi málmleysíngi hefur
frá ómunatíð heitið barnamold
eða pétursmold á íslensku.
Hvernig stendur á að efnið skuli
altíeinu heita kísilgúr, svo óvanir
sem við erum því að taka upp hráa
þýsku í tungu okkar.“ Árni segir
að barnamoldarnafnið sé dregið
af notkun efnisins til að púðra
ungbarnabotna, en barnamoldin
drekkur vel í sig raka. En kísilgúr-
inn hefur gengið undir fleiri nöfn-
um, í úrskýringum Björns Hall-
dórssonar með íslensk-latneskri
i orðabók sinni segir hann: „Mána-
mjólk er hvítur leir mjúkur og
feitur undir gómi en næsta því
sama sem menn kalla á íslensku
pétursmold og brúkast helst til að
þurrka með náttúrulega vætu af
barns líkama . . 1‘
Stórhuga
Það eru ekki bara Landsvirkjun-
armenn sem hafa látið sig dreyma
stóra drauma. Stórhuga menn
hafa alltaf verið til. í Málaranum,
tímariti Málarameistarafélags
Reykjavikur, er að finna frásögn
af einum slíkum. Tökum við okk-
ur molaleyfi til að birta hana hér:
— Síðasta verkefni sem arki-
tektinn mikli, Frank Lloyd
Wright, vann að sló öllum þeim
fyrri við. Eðlilega komst það
aldrei á framkvæmdastig — þetta
var bygging sem átti að vera heil
míla á hæð, 528 hæðir, skýja-
kljúfur sem hæfði öld geimferða.
Þessi Babelsturn hefði orðið allt
að fjórum sinnum hærri en hæsta
bygging í heimi nú, hann átti að
verða eins og dálkur í laginu og
átti ekki að haggast þótt vindar
gnauðuðu. Lyftur áttu að vera ut-
an á húsinu á sporum, knúðar
kjarnorku, lendingaraðstaða fyr-
ir þyrlur og bílastæði fyrir 15.000
bíla. Wright gerði ráð fyrir að það
þyrfti alls 13.000 verkamenn til að
reisa húsið, ennfremur taldi hann
að tíu slík hús myndu geta séð allri
New York fyrir skrifstofuhús-
næði. Þar sem nú er steinsteypa
og gler áttu að verða grasgarðar
og barnaleikvellir. Þótt hugar-
fóstur Wrights sé e.t.v. fram-
kvæmanlegt tæknilega séð, hryllti
verktökum, arkitektum, viðgerð-
armönnum og ekki síst slökkvi-
liðsmönnum við þessari framtíð-
arsýn. Enn hefur hún því ekki
orðið að veruleika.“